BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ (BES) İLE İLGİLİ OLARAK SIKÇA SORULAN SORULAR
1. Bireysel emeklilik sisteminin amacı nedir ?
Bireysel Emeklilik Sistemi; SSK, Emekli Sandığı, BAĞ-KUR gibi sosyal güvenlik kuruluşlarımızın yer aldığı mevcut sosyal güvenlik sistemimizi tamamlayıcı nitelikte olmak üzere, bireylere emeklilik döneminde ilave bir gelir sağlayarak refah düzeylerinin yükseltilmesine yardımcı olmak amacıyla kurulmuş tamamen gönüllülük esasına dayalı bir sistemdir.
2. Bu sisteme katılan bir kişi, mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin sağladığı haklardan yararlanmaya devam edebilecek midir ?
Evet. Bu sistem, kamu sosyal güvenlik sistemine bir alternatif olarak getirilmemiş, bireylerin mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminden aldıkları emeklilik aylıkları veya ikramiyelerine, “ilave olarak” bir gelir elde etmelerine yönelik olarak düzenlenmiştir.
3. Sisteme herkes katılabilir mi, katılma şartları nelerdir?
Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetini haiz kişiler katılabilir. Bunun dışında mevzuatta sisteme katılmak için ilave bir şart öngörülmemiştir.
4. Bireysel emeklilik hizmeti kimler tarafından sunulacaktır ?
Bireysel emeklilik hizmeti, 20 trilyon TL sermaye ile kurulacak emeklilik şirketleri tarafından sunulacaktır. Bu sermayenin başlangıçta 10 trilyon TL’sının ödenmiş olması gerekmektedir. Emeklilik şirketleri için Bireysel Emeklilik Kanunu’nda çok sıkı kuruluş ve faaliyet esasları düzenlenmiş, ayrıntılı denetim mekanizmaları oluşturulmuştur.
5. Bu şirketlerin sunacakları hizmetin, mevcut hayat sigortası şirketlerinin emekliliğe yönelik olarak sundukları emeklilik ürünlerinden nasıl bir farkı olacaktır ?
Bireysel emeklilik sisteminin temeli sigorta mekanizmasından ziyade, uzun vadeli portföy yönetimi esasına dayanmaktadır. Hayat sigortası sistemi aktüeryal esaslara dayalı olarak işler ve ölüm, maluliyet gibi çeşitli risklerle karşılaşıldığında kişileri bu risklerden korumak amacını taşır. Bireysel emeklilik sistemi ise temelde, bireylerden toplanan katkı paylarının, yatırıma yönlendirilmesi suretiyle kişilere yaşlılık döneminde ilave bir gelir temin etmeyi amaçlamaktadır.
Hayat sigortalarında asgari prim ödeme süresi 10 yıl olup, bireysel emeklilik sisteminde 10 yıllık prim ödeme süresine ilave olarak 56 yaşında emekli olma koşulu öngörülmüştür.
Hayat sigortası poliçelerinin başka bir hayat sigortası şirketine aktarılması mümkün değil iken, bireysel emeklilik sisteminde birikimlerin 1 yıllık sürenin sonunda, başka bir emeklilik şirketine aktarılması mümkündür.
Hayat sigortalarında bireylerin yatırdıkları paralar havuz şeklinde yönetilirken, bireysel emeklilik sisteminde, birikimler katılımcının risk ve getiri tercihine uygun olarak belirleyeceği, profesyonel portföy yönetim şirketleri tarafından yönetilen emeklilik fonlarında değerlendirilecektir.
6. Kişinin kendi tercihleri ön planda olacağına göre, kişi doğru yatırım tercihini nasıl yapabilecektir ?
Sistemde kişinin kendi tercihlerine uygun yatırım alternatifini seçmesi konusunda, kişiye yol gösterecek lisanslı kişiler ve her bir yatırım alternatiflerinin risklerinin, avantaj ve dezavantajlarının ayrıntılı olarak çeşitli kılavuzlarla ve prospektüslerle açıklanması zorunluluğu bulunmaktadır. Emeklilik şirketinin ve fonun faaliyetleri ile ilgili bilgiler katılımcıya belirli dönemlerde aylık, üç aylık ve yıllık raporlarla, izahname gibi belgeler vasıtasıyla periyodik olarak sunulacaktır.
Örneğin: kişinin birikimlerinin hangi fonda değerlendirileceği konusunda “risk –getiri profili formu” diye bir belge düzenlenecektir. Katılımcı, fona yatırım yapmadan önce emeklilik şirketi tarafından hazırlanması zorunlu olan ve katılımcının risk getiri profilini belirlemeye yönelik risk getiri profili formu doldurup imzalayacak ve bu form çerçevesinde elde edilen bilgilere göre kendisine verilen tavsiyeler doğrultusunda yatırım kararını verecektir. Katılımcı yatırım tavsiyelerine uymak zorunda değildir ama katılımcıya yol gösterilmesi zorunlu tutulmuştur.
7. Bu formun içeriğinde ne olacaktır ?
Bu formda temel olara; katılımcının kimlik bilgileri, yatırım vadesi, razı olduğu risk oranına göre getiri beklentisi, yatırımlarının yönetilmesine ilişkin özel tercihleri, yatırım deneyimi, katılımcıya sunulacak fon alternatifleri, yatırım kararının alınmasına yardımcı olacak risk ve getiri bilgileri yer alacaktır.
8. Kişinin yatırım alternatifleri nelerdir ? Nelere yatırım yapabilir ? Ödenen katkılar emeklilik şirketi tarafından ne şekilde değerlendirilebilir ?
Katkı payları, emeklilik şirketleri tarafından kurulacak emeklilik fonlarında değerlendirilecektir. Bu fonlar, yerel ya da yabancı hisse senedi, repo, hazine bonosu, devlet tahvili, mevduat gibi değişik para ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilmektedir. Emeklilik şirketi en az 3 tane, değişik risk ve getiri yapısına sahip fon kurmak zorundadır. Bu fonların her birisi en az %80 oranında belirli bir para ya da sermaye piyasası aracını portföyünde bulundurmak ve fonun adını bunu yansıtacak şekilde belirlemek zorundadır.
Örneğin; emeklilik şirketi “Kamu Borçlanma Araçları Fonu” kurarsa bu fon portföyünün en az %80’i ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatırılacaktır. “Hisse Senedi Fonu“ kurarsa; fon portföyünün en az %80’i borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerine yatırılacaktır. Katılımcı, risk üstlenmeyi ve buna bağlı olarak yüksek getiri elde etmeyi seven bir kişi ise, katkı paylarını ağırlıklı olarak hisse senedi fonuna, riskten kaçınan ve dengeli bir gelir elde etmeyi tercih eden bir kişi ise, katkı paylarını devlet iç borçlanma senetlerinin olduğu bir fona yönlendirecektir.
9. Katılımcının katkı paylarının tamamını hisse senedi bulunan bir fona yatırması durumunda, ekonominin ve buna paralel olarak borsanın olumsuz bir tablo içinde olduğu dönemlerde zarar etmesi gibi bir risk söz konusu olmayacak mıdır ? Ya da yabancı menkul kıymetlere yatırım sırasında döviz riski ile karşılaşılmayacak mıdır ?
Bu konuda emeklilik fonlarına ilişkin düzenlemelerde bir hüküm yer almaktadır. Bu hükme göre “katılımcılar katkı paylarının en fazla %15’ini, portföyünün en az %80’i yabancı para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonlara, katkı paylarının en az %30’unu ise portföyünün en az %80’ini ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerinin oluşturduğu fonlara yönlendirirler ve emeklilik şirketi katılımcıların katkılarının bu türdeki fonlarda değerlendirilmesi konusunda gerekli tedbirleri alır.” Buna göre katkı paylarının %100’ü hisse senedi fonları ya da yabancı fonlara yönlendirilemeyecektir.
10. Bu sisteme katılmaya karar veren bir kişi katkı paylarını ne şekilde ödeyecektir ? Asgari katkı payı ödenmesi zorunluluğu var mıdır ?
Emeklilik şirketi, katılımcının dahil olacağı emeklilik planının yönetim ve fon işletim giderlerini de kapsayacak şekilde asgari katkı payı tutarını belirleyecektir. Asgari katkı payının altında ödeme yapılmasına ilişkin esaslar emeklilik sözleşmelerinde belirtilecektir. Katılımcının yapmış olduğu katkı payı, şirkete intikalinden itibaren iki iş günü içinde kişinin yapmış olduğu fon dağılımı doğrultusunda yatırıma yönlendirilecektir.
11. Emeklilik şirketinden memnun olmayan ya da yatırım yaptığı fonun getirisini beğenmeyen bir yatırımcı, şirketi ya da fonlarını değiştirebilir mi ?
Katılımcının, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslara göre dahil olduğu emeklilik planını değiştirebilmesi için ise, son emeklilik planı değişikliğinden itibaren en az bir yıl geçmesi gerekir. Emeklilik planı değişikliğine ilişkin bildirim değişiklik tarihinden en az beş iş günü önce şirketlere yazılı olarak yapılır. Değişiklik talebi uygun bulunan katılımcının değişiklik tarihi itibarıyla yeni emeklilik planına geçişi sağlanır . Katılımcı, emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl geçtikten sonra hesabındaki birikimlerini başka bir şirkete aktarabilir. Katılımcının sisteme giriş tarihinden kaynaklanan hakları aktarım yapılan şirkette aynen korunur.
12. Katılımcılar sisteme katkı payı ödemeye ara verebilirler mi?
Katılımcı, sisteme katkıda bulunmaya ara verebilir. Emekliliğe hak kazanılması için gereken sürenin hesabında, katılımcının dahil olduğu emeklilik planı kapsamında ara verilen döneme karşılık gelen, işlem tarihindeki asgari katkı payı toplam tutarlarının ödenmesi kaydıyla katkı payı ödemeye ara verilen dönem dikkate alınır.
13. Katılımcının emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılma hakkı var mıdır?
Katılımcı herhangi bir anda veya sürekli işgörememezlik durumunun ortaya çıkması halinde bireysel emeklilik sisteminden birikimlerini alarak çıkabilir.
14. Emekliliğe hak kazanmanın şartları nelerdir?
Katılımcı sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak koşulu ile 56 yaşını tamamladıktan sonra emekliliğe hak kazanır. Sistemde on yıl bulunma koşulu, katılımcının birikimlerini almaksızın ilk emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren bireysel emeklilik sisteminde on tam yıl kalması kaydıyla on yıl süreyle asgari katkı payı ödemesi veya emeklilik planları dahilinde on yıllık asgari katkı payı ödemesine karşılık gelecek toplu katkı payı tutarını ödemesi halinde yerine gelmiş olur.
Katılımcının tüm emeklilik sözleşmelerinden bireysel emekliliğe hak kazanması için en az bir emeklilik sözleşmesinden emekliliğe hak kazanmış olması yeterlidir.
15. Emekliliğe hak kazandıktan sonra birikimler ne şekilde ödenir?
Şirket, emeklilik sözleşmesi gereği emekliliğe hak kazanacağı tarihi en geç bir ay önce katılımcıya bildirecektir. Emekliliğe hak kazanan katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının veya tamamının toplu olarak ödenmesini ya da yapacağı yıllık gelir sigortası sözleşmesi hükümlerine göre kendisine maaş bağlanmasını talep edebilir.
16. Bu sisteme katılan kişi, SSK’ya veya diğer sosyal güvenlik kurumlarına ödediği primleri aktarabilir mi?
Bireysel Emeklilik Sistemi mevcut sosyal güvenlik kurumlarından ayrı olarak işleyecektir. Bu sistem, sosyal güvenlik kurumlarından farklı olarak gönüllü katılıma dayalı, hesapların katılımcılar bazında tutulduğu ve takip edildiği bir sistemdir. SSK’ya ya da Emekli Sandığı’na ödenen primlerin buraya aktarılması sözkonusu değildir.
17. Birikimli hayat sigortası bulunan sigortalılar birikimlerini bireysel emeklilik sistemine aktarabilir mi?
Emeklilik şirketine dönüşen şirketlerde veya emeklilik şirketine asgari %10 payla ortak olmuş hayat branşında faaliyet gösteren ve yeni poliçe akdetme yetkisine sahip şirketlerde birikimli hayat sigortası bulunan sigortalılar, sisteme giriş aidatı ve aktarıma ilişkin masraf kesintisine tabi tutulmaksızın, birikimlerini ve diğer haklarını bireysel emeklilik sistemine aktarabilir.
18. Bireysel emeklilik sistemi devlet güvencesi altında mıdır? Emeklilik şirketinin iflası halinde katılımcıların haklarını koruyacak düzenlemeler var mı?
Bireysel emeklilik sistemi devlet güvencesi altında değildir. Fakat Hazine Müsteşarlığı, SPK, Emeklilik Gözetim Merkezi, Takasbank, Bağımsız Denetim Şirketleri dahil olmak üzere birçok kurumun denetimi ve kontrolü altındadır. Katılımcıların birikimleri fonlar bazında Takasbank’ta saklanmaktadır ve katılımcının her zaman birikimlerini alma ve aktarma hakkı vardır. Fon malvarlığı kesinlikle haczedilemez, rehnedilemez ve teminat olarak gösterilemez.
19. Dünyada bu tür uzun vadeli tasarruf ve emeklilik programları için başta vergi olmak üzere çeşitli teşvik mekanizmaları bulunmaktadır. Ülkemizdeki bireysel emeklilik sistemi için ne tür teşvikler öngörülmektedir.?
Bireysel emeklilik sisteminde, emeklilik yatırım fonlarına ödenecek olan katkılar, ücretlilerde yıllık ücretin, serbest meslek mensuplarında ise yıllık gelirin %10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak üzere gelir vergisi matrahından indirilebilecektir. Bakanlar Kurulu %10 olarak belirlenen oranı % 20’ye, asgari ücretin yıllık tutarını ise 2 katına kadar artırmaya yetkili kılınmıştır.
İşverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları ise, bu % 10’luk sınırı aşmamak üzere doğrudan gider olarak yazılabilecektir.
Ayrıca emeklilik yatırım fonlarının portföy işletmeciliğinden doğan kazançları kurumlar vergisinden muaf tutulmuştur.
Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin %25’i gelir vergisinden ve her türlü stopajdan müstesna olacaktır.
Emekliliğe hak kazandıktan sonra alınan ve % 25’i her türlü vergiden muaf olan emeklilik aylığı veya toplu paralar menkul sermaye iradı olarak kabul edilecek ve beyan yerine stopaj ile vergilendirilecektir. Buna göre tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından;
a) On yıl süreyle prim, aidat veya katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemeler %15,
b) On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diger sandık ve sigortalardan on yıl süreyle prim veya aidat ödeyenlere ve vefat, malûliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler %10,
c) Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, malûliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler % 5,
oranında stopaja tabi olacaktır.
Sigorta ve emeklilik şirketleri ile emeklilik yatırım fonlarının kuruluşları dahil her türlü işlemlerinde düzenlenen kağıtlar damga vergisinden müstesna tutulacaktır.
20. Sistemin yatırımcıya ilave bazı maliyetler getirmesi söz konusu mudur ?
Katılımcının bireysel emeklilik sistemine ilk kez katılması sırasında veya yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde alınan belirli bir giriş aidatı alınabilecektir. Giriş aidatı asgari ücretin aylık tutarını aşamaz, emeklilik sözleşmesi kuruluşu aşamasında azami bir yıl süre içinde taksitler halinde de alınabilir.
Ayrıca;
– yapılan katkı payları üzerinden azami %8 oranını aşmamak kaydıyla, yönetim gideri kesintisi,
– fonun net varlık değeri üzerinden hesaplanan günlük azami % 0,010 oranında fon işletim gideri kesintisi,
– katkı payı ödenmesine ara verilmesi veya yasal bildirimler ve sunulan standart hizmetler dışında emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış özel hizmetlerin talep edilmesi halinde katılımcıya bildirimde bulunmak kaydıyla asgari ücretin aylık tutarının azami %25’ini aşmamak kaydıyla kesinti tutarına karşılık gelen fon adetlerinin katılımcının bireysel emeklilik hesaplarındaki fon adetlerinden indirim suretiyle yapılacak kesintisi,
– katılımcının katkı paylarını kredi kartı veya diğer ödeme araçları ile yapması nedeniyle ortaya çıkan giderlerin diğer katılımcılara yansıtılmamasını teminen söz konusu giderlerin karşılanmasına yönelik piyasa rayiçlerini aşmayacak tutar veya oranda katkı payına ek olarak tahsil edilecek kesinti,
sözkonusu olabilir.
21. Bu sisteme katılmak isteyen kişiler nerelere başvurmalıdır? Kimlere danışmalıdır?
Kişi doğrudan emeklilik şirketine başvurabilir ancak yaygın bir pazarlama ve tanıtım faaliyeti yapılabilmesi için bireysel emeklilik aracıları ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır.
Bireysel emeklilik aracısı, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette şirketlerin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları şirket adına yapan kişidir.
Bireysel emeklilik aracılığını aşağıda belirtilmiş olan kişiler yapabilir:
– Herhangi bir şirkete bağlı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette şirketlerin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya şirket adına yapan bireysel emeklilik aracıları,
– Bireysel emeklilik, hayat veya ferdi kaza ürünlerinin tanıtım, pazarlama ve satış faaliyetinde bulunmak üzere kurulmuş, sermayesinin en az %51’i bir şirkete veya hayat sigorta şirketine ait pazarlama ve satış şirketlerinde çalışan ve emeklilik sözleşmelerine aracılık eden bireysel emeklilik aracıları,
– Sigorta acentesi veya hayat sigorta brokeri olan veya kuruluşunda çalışan bireysel emeklilik aracıları,
– Şirketlerde çalışan pazarlama ve satış elemanları.
Bunlar potansiyel katılımcılara sistemi tanıtarak, katılımcıların daha sağlıklı karar vermelerine yardımcı olacak kişilerdir. Bu kişiler için bir sınav yapılacak ve başarılı kişilere lisans verilecektir. O nedenle sistemin nitelikli kişiler tarafından doğru olarak tanıtılması ve pazarlanması konusunda gerekli tedbirler alınmıştır