Talha APAK
Yeminli Mali Müşavir
İHRACAT BEDELLERİNİN YURDA GETİRİLMESİ KONUSUNDA TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDAKİ KANUN, KARAR VE BU KARARA İLİŞKİN TEBLİĞDE YAPILAN SON DEĞİŞİKLİKLER
I.GİRİŞ
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun (1) gereğince, Türk parasının kıymetinin korunması hususunda kararlar alınmasına Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
Bakanlar Kurulu bu yetkisini kullanarak; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar (2) gereği konunun esaslarını belirlemiştir. Bu karar gereği tebliğler düzenlemeye de Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanlık yetkili kılınmıştır.
Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanlık da bu yetkisini kullanarak; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğ (3) ile konunun uygulama esaslarını belirlemiştir.
Başta, “Türk Parası Kıymetini Koruma” olmak üzere, Dış Ticaret ve Kambiyo mevzuatımızdaki düzenlemeler bu güne kadar bir çok değişikliğe uğramış olup kanun, karar ve tebliğler ile yürürlüğü devam etmektedir.
İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi konusu;
- TPKK Hakkında Kanunun 3’üncü maddesinin (b) bendinde düzenlenmiş olup, en son değişiklik 06.08.2003 tarihinde yapılmıştır. (4)
- TPKK Hakkında 32 Sayılı Kararın 8’inci maddesinde düzenlenmiş olup, en son değişiklik 27.08.2004 tarihinde yapılmıştır. (5)
- TPKK Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğin 15’inci maddesinde düzenlenmiş olup, en son değişiklik 09.09.2004 tarihinde yapılmıştır. (6)
II. İHRACAT BEDELLERİNİN İLGİLİ KANUNDAKİ YERİ
1567 Sayılı TPKK Hakkında Kanun;
Madde 3 –
b) (06.08.2003 tarih ve 25191 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4961 sayılı Kanunun 1.nci maddesiyle değişen ve yayımı tarihinde yürürlüğe giren bent) Her türlü mal, kıymet ve sermaye ithal ve ihraç edenler veya bu işlere aracılık edenlerden bu işlemlerinden doğan alacaklarını 1.nci maddeye göre alınan kararlardaki hükümlere göre yurda getirmeyenler yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetin rayiç bedelinin yüzde beşi tutarında ağır para cezasıyla cezalandırılırlar.
Ancak, yargı kararlarının kesinleşmesinden önce alacaklarını yurda getirenlere, bu maddenin (a) bendinin birinci paragrafındaki hükümler uygulanır. (iki milyar liradan yirmi beş milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılırlar)
Yukarıdaki yazılı suçların tekerrürü halinde verilecek cezalar iki kat olarak hükmedilir.
III. İHRACAT BEDELLERİNİN İLGİLİ KARARDAKİ YERİ
TPKK Hakkında 32 Sayılı Karar;
Madde 8 –
(91/1935 sayılı Kararla değişmiş şekli)
a. Ticari amaçlarla ihraç edilen malların bedelinin, bu Karar’da öngörülen özel halleri ile Bakanlıkça uygun görülen mücbir sebeplerden kaynaklanan gecikmeler hariç, fiili ihraç tarihinden itibaren en çok 180 gün içinde ihracatçılar tarafından yurda getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına, Türk parası olması halinde tevsiki, döviz ise satılması zorunludur.
Ancak;
i. Söz konusu ihracat dövizlerinin en az % 70 inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içerisinde getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması halinde bakiye % 30 una tekabül eden kısmı üzerinde ihracatçı serbestçe tasarruf edebilir.
ii. Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında yerleşik kişilere yaptıkları teknik hizmet sözleşmelerine istinaden yurtdışındaki kişilere verdikleri hizmetler kapsamında (tamir, bakım, montaj hizmetleri ve benzeri dahil) ve sözleşmede belirtilen hizmet bedeli içinde yurtdışına götürecekleri yedek parça ve malzemelerin ihraç işlemleri yürürlükteki ihracat rejimi hükümlerine tabidir.
iii. (93/4143 sayılı Bakanlar kurulu kararı ile eklenen ve 21.03.1993 tarihinden itibaren yürürlüğe giren bent) İşlenmemiş altın ihracatında ihracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunlu değildir.
b. Bakanlık,
i. İhracat bedelinin süresinde, yurda getirilmesine engel olan haklı ve mücbir sebep hallerinde uygulanacak süre, ek süre ve döviz kuru konusundaki esasları,
ii. Özelliği olan ihracat konusu mal bedellerinin yurda getirilme süresine ilişkin usul ve esasları,
iii. İhracat bedellerinin süresi içinde yurda getirilmemesi halinde yapılacak işlemleri,
iv. Faktoring, Leasing ve Forfaiting işlemlerinde ihracat hesaplarının kapatılmasına ilişkin usul ve esasları,
v. İhracatta ödeme şekillerine ilişkin usul ve esasları,
belirlemeye yetkilidir.
c. (27.08.2004 tarih ve 25566 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2004/7757 sayılı kararla ve yayımı tarihinden geçerli olarak yürürlükten kaldırılmıştır.) (7)
Bakanlıkça belirlenen mücbir sebep hallerinde verilen ek süreler içinde yurda getirilen ihracat bedeli dövizlerin alışı ise cari kurdan yapılır.
d. Gümrük kapılarından miktar, kalite veya kıymet itibariyle beyan dışı veya gümrük kapısı yahut sair sınır veya sahillerden kaçak olarak mal ihraç edenler, bu malların bedelini teşkil eden dövizleri, kambiyo murakebe mercilerince kendilerine yapılacak, tebliğ tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirilerek bir bankaya satmak zorundadırlar. Dövizlerin getirilmesi ilgililerin 1567 sayılı Kanun ve Kanun’un ek ve tadilleri gereğince cezai sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
IV. İHRACAT BEDELLERİNİN İLGİLİ TEBLİĞDEKİ YERİ
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair 2004-32/29 Sayılı Tebliğ;
İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi;
Madde 15 –
a) Türkiye’den ihracat, İhracat Rejimi Karar ve Yönetmelikleri ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kararlar ve bu kararlara ilişkin tebliğler ve talimatlar ile bankacılık teamüllerine göre yürütülür.
b) İhracat bedelleri, peşin ödeme, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme, mal mukabili ödeme ve kabul kredili ödeme şekillerinden birine göre yurda getirilerek bir bankaya veya özel finans kurumuna satılır. Alıcıdan temin edilen prefinansman peşin hükmünde olup, döviz alışı peşin döviz olarak yapılır.
c) İhracatta ödeme şekilleri ile transit ticarete ilişkin usul ve esaslar Merkez Bankası’nca belirlenir.
d) İhracat bedellerinin beyan edilen Türk Parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esas olup, Türk Parası üzerinden yapılan ihracat karşılığında döviz getirilmesi mümkündür.
e) İşlenmemiş altın ihracatında ihracat bedellerinin yurda getirilmesi yükümlülüğü aranmaz.
f) İhracat bedeli ile transit ticarette satış bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine beyan edilmesi esastır.
Ancak;
- Türkiye’de İkamet Etmeyenlere Özel Fatura İle Yapılan Satış bedelini,
- Yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan yerli taşıtlara verilen yağ, yakıt, temizlik maddeleri ve kumanya bedellerini,
oluşturan efektiflerde beyan yükümlülüğü aranmaz.
g) Irak’a gerçekleştirilen ve tutarı 50.000 ABD Doları veya eşitine kadar olan ihracat veya transit ticarete ilişkin mal bedellerini oluşturan efektiflerde 30.06.2005 tarihine kadar beyan yükümlülüğü aranmaz.
V. SONUÇ
Dış Ticaret ve Kambiyo mevzuatımızda, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi hususu ; yukarıda belirtildiği gibi 1567 Sayılı TPKK Hakkındaki Kanun, 32 Sayılı Karar ve 32 Sayılı Tebliğ ile düzenlenmiş olup, ihtiyaca göre sık sık değişikliğe uğramaktadır.
Yapılan son değişikler özetle aşağıdaki hususları içermektedir;
1. TPKK Hakkında Kanunun 3’üncü maddesinin (b) bendine göre; 06.08.2003 tarihinden itibaren, ihracat bedellerini yasal hükümlere göre yurda getirmeyenler, getirilmesi gereken kıymetin rayiç bedelinin yüzde beşi tutarında ağır para cezasıyla cezalandırılırlar.
2. TPKK Hakkında 32 Sayılı Kararın 8’inci maddesine göre; 27.08.2004 tarihinden itibaren, yasal sürelerden sonra yurda getirilen ihracat bedellerinden meydana gelen olumlu kur farklarının ihracatçıya ödenmeyerek DFİF olarak kesilmesi uygulamasına son verilmiş olup, ödemeler ihracatçıya cari kurdan yapılacaktır. (% 5 ceza uygulaması hariç)
3. TPKK Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğin 15’inci maddesine göre; 09.09.2004 tarihinden itibaren, Irak ’a gerçekleştirilen ve tutarı 50.000 ABD Doları veya eşitine kadar olan ihracat veya transit ticarete ilişkin mal bedellerini oluşturan efektiflerde 30.06.2005 tarihine kadar beyan yükümlülüğü aranmaz. Bunun dışındaki ihracat bedelleri için Döviz Beyan Tutanağı (8) uygulaması devam etmektedir.
Kambiyo mevzuatımıza göre; her bir gümrük beyannamesi bazında 50.000 ADB Doları veya eşitini aşan ihracat bedellerinin kambiyo mevzuatına göre yasal sürelerde yurda getirilmesi ve DAB’a bağlanması gerekmektedir. Bunun dışındaki, her bir gümrük beyannamesi bazında tutarı 50.000 ABD Doları veya eşitine kadar olan ihracat bedelleri terkin kapsamında (TPKK Hakkında 32 Sayılı Kararın 23’üncü maddesi) sayıldığından, yurda getirilmesi veya DAB’a bağlanması mecburiyeti bulunmamaktadır.
Ancak, muhasebe ve vergi mevzuatımıza göre; her bir gümrük beyannamesi bazında 50.000 ADB Doları veya eşitine kadar olan (terkin olsa bile) ihracat bedelleri, serbest kullanıma bırakılan bakiye % 30 ihracat bedelleri ve diğer (küçük) bakiye ihracat bedellerinin muhasebeleştirilmesi (hesapların kapatılması veya değerleme işlemleri) konularında farklı uygulamalar ve algılamalar olmaktadır.
Bize göre; her bir gümrük beyannamesi bazında 50.000 ADB Doları veya eşitini aşan ihracat bedellerinin kambiyo mevzuatına göre yasal sürelerde yurda getirilmesi ve DAB’a bağlanması gerekmektedir. Bunun dışındaki; her bir gümrük beyannamesi bazında 50.000 ADB Dolarının altında kalan, serbest kullanıma bırakılan bakiye % 30 ihracat bedelleri ve diğer (küçük) bakiye ihracat bedellerinin muhasebe hesaplarının kapatılması veya değerleme işlemleri için Döviz Beyan Tutanağı ile gümrüklerde beyan şartı aranmalı (Irak için 50.000 USD’ye kadar olan ihracat, işlenmemiş altın ihracı ve özel fatura ile yapılan ihracat bedelleri hariç). Ancak, kişilerin temin ettikleri Döviz Beyan Tutanağı ile dileyen ihracatçı dövizi her hangi bir banka veya finans kurumuna satış yaparak DAB’ bağlayabilmeli, dileyen ihracatçı ise her hangi bir Yetkili Müesseseye (Döviz Bürosuna) satış yaparak DAB’ a bağlayabilmelidir. Her halükarda ihracat bedelleri ile ilgili hesapların kapatılma ve muhasebeleştirme işlemleri yasal bir belgeye dayandırılmalıdır.
DİPNOT VE KAYNAKLAR
(1) 1567 Sayılı TPKK Hakkında Kanun, 25.02.1930 tarih, 1433 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) TPKK Hakkında 32 Sayılı Karar, 11.08.1989 tarih, 20249 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3) TPKK Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğ, 20.06.1991 tarih, 20907 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(4) 06.08.2003 tarih, 25191 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(5) 27.08.2004 tarih, 25566 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(6) 09.09.2004 tarih, 25578 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(7) Yürürlükten kaldırılan (c) bendi; yasal sürelerden sonra yurda getirilen ihracat bedellerinden meydana gelen olumlu kur farklarının ihracatçıya ödenmeyerek DFİF olarak kesilmesini düzenlemekte idi. Bu konuda www.alomaliye.com sitesinde 01.09.2004 tarihli Talha APAK-YMM yazısı yayımlanmış bulunmaktadır.
(8) Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Banka Kambiyo Genel Müdürlüğü’nün 20.12.2001 tarih, 95845 sayılı yazısına ilişkin T.C. Merkez Bankası’nın 31.12.2001 tarih, 2001/YB-98 numaralı genelgesi ile; “ Bundan böyle ihracat bedelinin ve transit ticarette satış bedelinin yolcu beraberinde yurda getirilmesi halinde ülke farklılaştırılması ve miktar istisnası gözetilmeksizin 01.01.2002 tarihinden itibaren Döviz Beyan Tutanağı aranılması ” uygulaması getirilmiştir.