Levent Gençyürek
Maliye Başmüfettişi
İzmir Defterdar Yardımcısı V.
9 Eylül Üniversitesi İşletme Fak.Öğretim Görevlisi
Ücretlilerde Vergi İadesine İlişkin Esaslar
Kamuoyunda “Ücretlilere Vergi İadesi” olarak ifade edilen sistem 1.1.2004 tarihinden itibaren GVK’nun Mükerrer 121 inci maddesi uyarınca “Ücretlilerde Vergi İndirimi” şeklinde yeniden düzenlenmiştir. Yeni sisteme göre ücretliler, yıllık vergi matrahını yani verginin üzerinden hesaplandığı tutarı aşmamak üzere, kendileri ile eş ve çocuklarına ait yapacakları eğitim, sağlık, gıda, giyim ve kira harcamaları üzerinden hesaplanan tutarı iade olarak alacaklardır. Ücretlinin topladığı harcama belgesi toplamına 3 Milyar liraya kadar % 8, 3 ile 6 Milyar arasında 3 milyar için % 8 kalan kısmı için % 6, 6 milyardan fazlası içinse 6 milyar liraya kadar % 7 kalan kısım için % 4 oranı uygulanmak suretiyle iade edilecek vergi tutarı bulunacaktır.
Ücretlilerin vergi iadesinde, sadece kendileri ile eş ve çocuklarına ait eğitim, sağlık, gıda, giyim ve kira harcamaları dikkate alınır. Ayrıca, bu tür harcamaların Türkiye’de yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, yurt dışında ve free-shoplarda yapılan harcamalar ile Türkiye’den yurtdışına sipariş vermek suretiyle posta, kargo vb. şekillerde yapılan harcamalar vergi iadesinde kullanılamaz.
Vergi iadesine tabi harcamalar
Aşağıda yazılı harcamalar fatura, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazlara ait satış fişi (yazar kasa fişi) ile belgelendirilmesi şartıyla vergi iadesinde kullanılabilecektir:
– Eğitim ve öğretim kurumları ile anaokulu, kreş ve dershanelere eğitim amacıyla yapılan ödemeler ile kurs ücretleri, kitap ve kırtasiye alımları için yapılan harcamalar, ehliyet almak için sürücü kurslarına yapılan ödemeler, fatura verebilen yurtlara ödenen ücretler ve spor okullarına ödenen bedeller,
– Serbest meslek makbuzu ile belgelendirilen özel ders ücretleri,
– Özel üniversitelere ödenen ve karşılığında belge alınan kayıt, kitap parası, okul ücreti vb.,
– Okullara gidiş geliş hizmeti veren mükelleflere ödenen servis cretleri, eğitim kurumlarınca öğrencilere yönelik olarak satılan dergiler (Anadolu liseleri, üniversiteye veya yabancı dil hazırlık dergileri, vb.), okul ve beslenme çantaları, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından eğitimde kullanılması onaylanan Bilgisayar CD’leri.
– Ücretlilerin yaptığı ilaç masrafı, sağlık malzemesi ve hastane giderleri ile muayene, tahlil, ameliyat, fizik tedavi ve diş protez ücretleri, doktor raporuna dayalı gözlük ve lens alımları, doktor raporu ile gerekli görülen cilt sağlığı ürünleri, engellinin kullanacağı araba, steril pamuk.
– Ücretlinin vergi iadesine konu olan sağlık harcamalarının bir kısmının işverenlerce karşılanması halinde, ücretlinin sadece kendisinin karşıladığı tutar iade için kullanılacaktır. Sağlık Bakanlığı’na ve Üniversitelere bağlı hastaneler veya bunların döner sermayelerine yapılan sağlık harcamaları ergi iadesinde kullanılamaz.
– Gıda giderlerinden her türlü yiyecek ve alkollü olanlar hariç içecek için yapılan harcamalar ile Lokanta, pastane, cafe gibi yerlerde yiyecek ve alkol hariç içecek için ödenen tutarlar.
– Konaklama giderleri ile birlikte yiyecek içecek giderlerinin düzenlenen belgelerde ayrı ayrı gösterilmesi şartı ile otellerde yapılan yiyecek içecek giderleri (alkol hariç). Eğer söz konusu harcamalara ilişkin alınan belgede, yiyecek, içecek ve konaklama giderlerinin toplu olarak gösterilmesi durumunda alınan belge vergi iadesinde kullanılamaz.
– Kumaş, hazır elbise, gelinlik, damatlık, ayakkabı, şapka, iç çamaşırı, çorap, eldiven, kemer, yün ve tuhafiye gibi giyime ilişkin her türlü malların satın alınması için yapılan harcamalar ile bunlara ilişkin dikim, tamir, bakım, boyama ve onarım giderleri,
– İkamet edilen konut için yapılan kira ödemesinin tamamı vergi iadesinde kullanılacaktır. Kiranın topluca veya aylık dönemler itibariyle ödenmesinin önemi bulunmamaktadır. Ücretlilere vergi iadesi beyan esasına dayandığı için kira kontratının noter tasdikli olmasına gerek olmadığı gibi belgenin aslının ibraz edilmesine de gerek yoktur. Kira kontratının fotokopisi ile ev sahibinden alınacak kiranın ödendiğine ilişkin bir yazı, banka dekontu veya kira kontratının kiranın alındığını gösteren bölümünün ev sahibi tarafından imzalanması yeterli olacaktır. Kira ödemesi ertesi yılı da kapsıyor ise sadece bu yıla isabet eden kısmı dikkate alınır.
– Bankamatikler vasıtasıyla veya internet yoluyla mal sahibine havale şeklinde ödenen kira giderleri, düzenlenen belgede kiracı ve kiralayana ilişkin bilgilerin ve paranın ne amaçla yatırıldığının mevcut olması halinde kira kontratının da bulunması şartı ile vergi iadesinde kullanılabilecektir.
– Ücretlilere vergi iadesinde kullanılamayacak harcamalar şu şekilde sıralanabilir:
– Yur tdışı eğitim ve öğretim harcamaları,
– Karşılığında “kurumlar vergisinden muaftır” ifadesi taşıyan belge veya yazar kasa fişi verilen harcamalar,
– Kuaför, berber, masaj ve güzellik salonlarında yapılan harcamalar,
– Fotoğraf filmi ve tab ücreti, eğitim gideri niteliğinde olmayan fotokopi ücretleri, ampul, floresan ampul ve pil alımları,
– Plak, teyp,video kaset, CD, VCD, DVD alımları ile bunların kiralanması karşılığında ödenen ücretler, konutların boya ve badana giderleri ile duvar kağıdı giderleri, elektrik ve su tesisatı, asansör için yapılan ödemeler,
– Billuriye ve zücaciye ürünlerinin ve parçalarının alımı ve tamiri,
– Her türlü çocuk oyuncakları, havlu, bornoz, çarşaf ve nevresim alımları,
– Televizyon, buzdolabı, fırın, bilgisayar, kol ve duvar saati vb. her türlü dayanıklı tüketim malları ile plastik eşyalar, çanta ve valiz alımları,
– Kilit, tel, çivi, pense, çekiç vb. her türlü hırdavat malzemesi,
– İkamet edilen konuta ait yakacak giderleri (odun, kömür, fueloil, gazyağı, motorin, doğal gaz alımı) ile bunların nakliyesi için yapılan giderler,
– Noter vekalet ücretleri, şehir içi veya şehirler arası yolcu ve yük taşıma giderleri, otel, motel ve pansiyonlara ödenen konaklama ücretleri, park ve oto yol ücretleri,
– Tiyatro, sinema, konser ve bowling salonu, plaj, yüzme havuzu gibi eğlence ve dinlenme giderleri
– Ziynet ve süs eşyaları, her türlü kadın ve erkek tuvalet ve ıtriyat madde ve malzemesi ve kozmetik maddelerinin alımları, temizlik madde ve malzemesi alımları,
– Çiçek alımları ve çiçek bakıma ait giderler,
– Benzin,motorin, LPG vb. akaryakıt ürünleri ve tüp gaz giderleri, Otomobil tamir bakım giderleri,
– Genel ve katma bütçeye ait lojmanların kira bedelleri(KİT ‘lere ait olup fatura vb. belge verilebilenler hariç),
– Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullara yapılan eğitim harcamaları ile Sağlık Bakanlığı’na ve Üniversitelere bağlı hastaneler veya bunların döner sermayelerine yapılan sağlık harcamaları,
– Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullara, okul aile birliğine veya okul koruma derneğine yapılan bağışlar, tüketim kooperatiflerinden yapılan gıda ve giyim harcamaları ve askeri kantinlerden yapılan harcamalar,
– Gazete, dergi ve mecmua alımları(eğitim kurumlarınca öğrencilerin eğitimine yönelik olarak çıkartılanlar hariç),
– Evlerde beslenen kuş, kedi, köpek gibi hayvanlar ile diğer hayvanların tüketimi için alınan yem, mama ve sair gıda maddelerine dair harcamalar,
– Sigara,alkollü içkiler ve bira tüketimine yönelik harcamalar,
– Çocuk bezi, hijyenik ped, yara bandı, diş fırçası ve diş macunu giderleri, (bu tür harcamaların giyim ve sağlık harcaması niteliğinde olduğunun kabul edilerek yapılacak bir hukuki düzenleme ile vergi iade kapsamına alınması gerektiğini düşünüyoruz),
-2004 yılı için yazar kasa ve perakende satış fişi düzenlenebilecek üst limit 440 Milyon TL olduğundan bu tutarı aşan fişler,
– Vergi iadesinde kullanılan harcamaların ücretlilerin gelirleriyle orantılı olması, gerçeği yansıtması ve makul nitelikte olması gerekir. Bu nedenle, Hal Komisyoncularından alınan sebze ve meyve faturaları, düğün, ziyafet ve iftar yemeklerine ait toplu faturalar vergi iadesine konu olamaz. Sözgelişi, 1 ton pirinç, 700 kilo et veya günlük 100 ekmek alımı gibi harcamalar gerçek tüketime yönelik olmadığı ve gerçek harcamaları yansıtmadığından vergi iadesine konu olamazlar.
– Vergi iadesinde kullanılacak belgelerin asıl olması gerektiğinden fotokopisi bulunan belgelere dayanılarak vergi iadesi yapılmaz.
– Aynı belgede vergi iadesine konu olan ve olmayan harcamaların bulunması durumunda, vergi iadesine tabi olmayan harcama tutarı belge toplamından düşülerek (KDV dahil tutar) kalan kısım indirime konu olacak harcama tutarı olarak yazılacaktır.
Ücretlilere vergi iadesinde önemli birkaç nokta
Ücretlilere vergi iadesinde hem iade alacak hem de iadeye ilişkin işlemleri yapacak olan işverenlerin dikkat etmesi gereken hususları şu şekilde özetleyebiliriz:
– Vergi iadesi uygulamasında çocuk tabiri, yaş sınırına bakılmaksızın ücretli ile birlikte oturan veya ücretli tarafından bakılan ve gelir vergisine tabi geliri bulunmayan kişileri ifade eder (evlat edinilenler ile ana ve babasını kaybetmiş torunlardan ücretli ile birlikte oturanlar dahil). Buna göre, yaşları ne olursa olsun (18 yaş sınırı söz konusu değil) ücretli ile birlikte oturan veya ücretli tarafından bakılan çocuklara ait harcamalar vergi iadesinde kullanılabilecektir. Sözgelişi, ücretli ile birlikte oturan ve üniversite hazırlık kursuna devam eden çocuğun kurs ücreti veya başka bir şehirde üniversite öğrenimi gören çocuğun kiraladığı ve bedeli ücretli tarafından ödenen konutun kira bedeli de vergi iadesinde kullanılabilecektir.
– Eşlerden birisi adına düzenlenen bir belgenin diğer eş tarafından vergi iadesinde kullanılması ailenin birliği ilkesi uyarınca mümkündür. Buna göre,ücretli olarak çalışan Bayan (A) yine ücretli olarak çalışan eşi adına düzenlenmiş bir giyim, eğitim vb. faturayı kendi vergi iadesinde kullanabilecektir. Ücretli Bay (B) kontratı eşi adına yapılmış olan ve birlikte oturdukları evin kira giderini vergi iadesine konu yapabilecektir.
– Yıl içersinde işten ayrılıp başka bir işyerinde çalışmayan ücretliler 1 Ocak tarihinden işten ayrıldıkları tarihe kadarki dönemde toplayacakları harcama belgelerini en son çalıştıkları işverene ertesi yılın 20 Ocak tarihine kadar vereceklerdir.
– İşten ayrılan ücretli için ücret aldığı dönemle sınırlı olmaksızın işten ayrıldıktan sonra yıl sonuna kadar yapmış olduğu harcamaları da vergi iadesine tabi harcama olarak kullanabilecektir.Örneğin,1 Eylül 2004 tarihinde işten ayrılan ücretli 8 ay için vergi iadesi talebinde bulunurken Kasım 2004 ayına ait bir faturayı da kullanabilecektir.
– Ücretlinin ölümü durumunda, varisler adına bunlardan birisinin 1 Ocak tarihinden ücretlinin ölüm nedeniyle işten ayrıldığı tarihe kadar olan harcama belgelerini, ölenin işverenine ertesi yılın 20 Ocak tarihine kadar teslim etmesi durumunda vergi iadesi yapılabilecektir.
-Yıl içinde iş değiştiren ücretli vergi iadesine ilişkin bildirimi en son çalıştığı işverene verecektir. Ancak, ücretli çalıştığı süre içinde kendisine ödenen ücret matrahı, matrahtan kesilen vergileri ve bu vergilerin ilgili vergi dairesine yatırıldığını gösteren belgeyi eski işvereninden alarak yeni işverenine vermekle yükümlüdür.
– Aynı zamanda birden fazla işveren yanında çalışan ücretliler her iki işverene de aldıkları ücrete göre ayrı ayrı vergi iade bildirimi vereceklerdir.
– Yıl içersinde çeşitli sebeplerle mükellefiyeti sona eren işverenler yanında çalışan ücretliler vergi iadesi ile ilgili belgeleri kapanan işyerinin bağlı olduğu vergi dairesine vereceklerdir. Vergi dairesi vergi iadesi ile ilgili işlemleri yapacak ve işverenin önceden muhtasar beyanname ile beyan ettiği vergileri ödemiş olması şartıyla, hesaplanan vergi iadesini ücretlilere ödeyecektir.
– Emekli olup da bir işyerinde ücretli olarak çalışanlar emekli maaşları dolaysıyla yararlandıkları vergi iadesi yanında ayrıca gelir vergisine tabi bu ücretleri dolaysıyla da vergi iadesinde yararlanabileceklerdir.
– Ücretliler, kendileri, eş ve çocukları adına düzenlenen, bir yıldır biriktirdikleri harcama belgelerini gıda, giyim, kira, sağlık ve eğitim olarak sınıflandıracaklardır. Eğer bir belgede birden fazla harcama cinsi varsa en yüksek tutardaki harcama hangisi ise fişin toplamı o cins kabul edilerek tasnife konu olacaktır.
– Ücretin bir unsuru olmasından dolayı, ödenen ihbar tazminatı tutarı vergi iadesine konu olabilecektir.
– Bu konuda bir açıklama olmamakla birlikte,Ücretlilerin 1 Ocak – 31 Aralık dönemine ait biriktirdikleri harcama belgelerini ertesi yılın Ocak ayının 20’si akşamına kadar “Ücretlilerde Vergi İndirimine Ait Bildirim” ile işverenlerine vermelerini takiben işverenlerin, ücretlilerin kendilerine ibraz ettikleri bildirim ve belgelere dayanarak Ocak ayının sonuna kadar indirime ilişkin bordroyu düzenleyecekleri anlaşılmaktadır. İşverenler, ücretlilerin özel gider indiriminden doğan vergi farkını, bu bordroda göstereceklerdir. Bu vergi farkı, ücretlilere (ücretin ait olduğu aya ve niteliğine bakılmaksızın), 1 Şubat tarihinden itibaren ödenecek ücretlerden kesilecek gelir vergisinden mahsup edilecektir. Mahsup edilecek vergi farkı o ayda ücretlerden kesilen gelir vergisinden fazla olmayacaktır. Aşması halinde ise aşan kısım, izleyen aylarda ödenen ücretlerden tevkif edilen gelir vergisinden mahsup edilecektir.
– Muhtasar beyanname veren kamu kurum ve kuruluşları ile diğer işverenler yanında çalışmakta iken yıl içinde emekli olan, işten ayrılan ve ölenlerin vergi indirimi, Ocak ayına ait olup, 20 Şubat akşamına kadar muhtasar beyanname ile beyan edilen tevkif suretiyle kesilen vergilerden mahsup edilecektir. Bu mahsuba rağmen arta kalan bir farkın bulunması halinde bu fark, muhtasar beyanname veren işverene, vergi dairelerince nakten iade edilecektir. Bu iade vergi inceleme raporuna dayanılarak yapılacaktır.
– Gelir Vergisi Kanununun 98 inci maddesi uyarınca muhtasar beyannameyi her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında olmak üzere üç ayda bir verme imkanını kullanan mükelleflerin Ücretlilerde Vergi İndirimini yapma yöntemi açık değildir. Ancak, 178 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinin (E) bölümündeki açıklamalar göz önünde tutularak, bu işverenlerin halen çalışmakta olan hizmet erbabı ile emekli olan, işten ayrılan ve ölenlere ait vergi indirimini, 20 Nisan akşamına kadar verilecek muhtasar beyanname ile beyan edilen vergiden mahsup etmek suretiyle hak sahiplerine ödeyecekleri kanaatine ulaşmak mümkündür.
– Ücretli olarak çalışanların vergi indirimlerinin, ücretlerinden kesilen vergilerden mahsup işleminin çeşitli nedenlerle takvim yılının son ayına kadar yapılamaması halinde, kalan tutar, Aralık ayına ait muhtasar beyanname üzerinden mahsup edilecektir. Aralık ayına ait tevkif suretiyle kesilen vergilerinde vergi indirimini karşılayamaması halinde ise kalan tutarın tamamı Aralık ayına ait muhtasar beyannamede gösterilecek ve mahsuplar sonunda ortaya çıkan bu tutar, vergi dairelerince isverenlere nakten iade edilecektir.
– Ücretsiz izinde bulunan personelin vergi indirimi, o dönemde herhangi bir ücret almamaları sebebiyle gelir vergilerinden mahsup edilemeyeceğinden, izin dönüşü çalışacağı aylardan kesilen gelir vergilerinden mahsup edilmek suretiyle ödenecektir.
– Kıdem tazminatı ödemelerinin tamamı 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 25/7’nci maddesine göre vergiden müstesna tutulması nedeniyle söz konusu ödemeler için vergi iadesinden yararlanılması mümkün değildir. Ancak, kıdem tazminatı ödemesinin tahakkukunun yapıldığı ayda vergiye tabi bir ücret gelirinin olması halinde, kıdem tazminatının vergi iadesinde net ücrete ilave edilerek bu şekilde bulunan toplam net gelir üzerinden, kurumlarına kanuni süresi içersinde belgelerin ibraz edilmesi kaydıyla, vergi iadesinden yararlanılması mümkün bulunmaktadır. Kıdem tazminatı ödemesinin tahakkukunun yapıldığı ayda vergiye tabi bir ücret gelirinin olmaması halinde ise, kıdem tazminatı ödemesinin vergi iadesinde net gelir olarak dikkate alınması mümkün değildir.(Gelirler Genel Müdürlüğünün 16.11.1992 tarih ve 85320 sayılı Yazısı ve İstanbul Defterdarlığının 21.02.2004 tarih ve 818 sayılı Özelgesi)
– Gerçek ama özel gider indirimi kapsamına girmeyen harcamalara ilişkin belgelere dayanarak vergi iadesi alınması durumunda, geçersiz belgelere isabet eden vergi iadesi sonradan cezalı olarak alınır.Ancak, sahte belge kullanılmak suretiyle vergi iadesi alınırsa, bu durumda da vergi cezalı olarak alınır ayrıca hapis cezası istemiyle Cumhuriyet Savcılığına dava açılır.
– Ücretlilerde Vergi indirimi uygulamasında cari ayda ödenecek gelir vergisine mahsuben yapılan ödemeler 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu uyarınca binde 7.5 oranında damga vergisine tabidir. Vergi İndirimine Ait Bordronun “Vergi İndiriminden Doğan Mahsup Edilecek Gelir Vergisi” sütununda gösterilen tutar, damga vergisinin matrahı olarak kabul edilecek ve bu tutarın binde 7.5’u oranında hesaplanacak rakam “Damga Vergisi” sütununa yazılacaktır.