Talha APAK
Yeminli Mali Müşavir
Galatasaray Üniversitesi Öğretim Görevlisi
ENFLASYON DÜZELTMESİ UYGULAMASI 2005 YILI ÜÇÜNCÜ GEÇİCİ VERGİ DÖNEMİNDE DE UYGULANMAYACAK
- Yasal Dayanak:
30.12.2003 tarih ve 25322 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 01.01.2004’ten itibaren yürürlüğe giren 5024 Sayılı Kanun ile düzenlenen “Enflasyon Düzeltmesi” Vergi Usul Kanunu (VUK)’nun mükerrer 298.nci maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddenin 1.bendi aşağıdaki gibidir.
Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.
Kapsama giren mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibarıyla malî tabloları düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar. Geçici vergi dönemlerinde yukarıda belirtilen oranların tespitinde, son üç hesap dönemi yerine üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki otuzaltı ay ve içinde bulunulan hesap dönemi yerine son oniki ay dikkate alınır. Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinin herhangi birinde düzeltme yapılması halinde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapılır.
Bakanlar Kurulu; bu maddede yer alan %100 oranını %35’e kadar indirmeye veya tekrar kanunî seviyesine kadar yükseltmeye, % 10 oranını ise % 25’e kadar çıkarmaya veya tekrar kanunî seviyesine kadar indirmeye yetkilidir.
Bu maddeye göre; fiyat endeksindeki artışın içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Enflasyon düzeltmesi uygulaması her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.
Başlama için, endeks artışının her iki oranın (%100 ve %10) birden üstünde olması gerekir. Bunlardan birisi aşağıda kaldığında düzeltme başlamaz. Çünkü her iki şart birlikte gerçekleşmemiştir. Sona erme hali de başlamama ile aynı şekilde tarif edilmiştir. Bu iki şart birlikte gerçekleşmediği, başka bir ifadeyle TEFE artış oranı aynı anda her iki orandan da yukarıda olmadığı her durumda, enflasyon düzeltmesi uygulanamaz.
2004 yılında her iki şartın (%100 ve %10) birlikte (30.06.2004) gerçekleşmiş olması nedeniyle vergisel açıdan başlamış bulunan enflasyon muhasebesi uygulamasından çıkabilmek için, yine her iki şartın da birlikte gerçekleşmemiş olması gerektiğinden ve bir yılın herhangi bir geçici vergi döneminde enflasyon muhasebesi uygulandığı takdirde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve o yılın sonunda da enflasyon muhasebesinin uygulanması zorunlu olduğundan 2005 yılı üçüncü geçici vergi döneminde vergisel açıdan enflasyon muhasebesi uygulanıp uygulanmayacağının tespiti açısından Eylül sonu itibariyle TEFE endeksinin ulaştığı değer sonucu ortaya koymuştur.
- 30.09. 2005 Verileri:
Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından açıklanan Eylül enflasyon rakamlarına göre bir önceki yılın aynı ayına göre değişim (TEFE) % 10,91, son 36 aylık değişim ise % 48,56 olarak gerçekleşmiştir.
Eylül TEFE 8,950,24
2002/Eylül TEFE 6,024,60
FARK 2,925,64
2,925,64 : 6,024,60 = % 48,56
Son 36 aylık (TEFE) enflasyon artışı % 48,56
Son 12 aylık (TEFE) enflasyon artışı % 10,91
Bu değerlere göre; 213 sayılı VUK Mükerrer 298. maddede belirtilen şartlar (%100 ve %10 birlikte) oluşmadığından, 2005 yılı üçüncü geçici vergi dönemi için enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır.
Diğer taraftan Bakanlar Kurulu’nun % 100 oranını % 35’e indirme veya %10 oranını %25’e çıkarma yetkisi bulunmaktadır. Kaldı ki, Bakanlar Kurulu Eylül/’ten önce ve bugüne kadar henüz bu yetkisini kullanmamıştır.
III. Sonuç Ve Değerlendirme:
Yasal düzenlemeler ve teknik veriler yılı üçüncü geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yapılmayacağını göstermiştir. Ancak, sonraki 2005 yılı geçici vergi dönemleri ve sonraki yıllarda uygulamanın ne olacağını ise ilgili dönem sonlarında açıklanacak fiyat endeksleri belirleyecektir.
Uzun yıllar yaşanan enflasyon ortamı, işletme bilançolarının düzeltilmesini zorunlu hale getirmiş idi. Nitekim ilgili yasa maddesi gereği işletmeler 2003 sonu ve 2004 takvim yıllının tamamı için enflasyon düzeltmesi yapmış bulunmaktadırlar. Ancak, bugünkü haliyle enflasyon muhasebesi uygulanamaz bir hal almıştır. Ne mükellefler, ne idare bu yükün altından kalkacak durumda değildir. Bir defalığına mahsus olmak üzere yapılması zaruri olan düzeltme yapılmıştır. İzleyen vergilendirme dönemlerinde enflasyon muhasebesi uygulamasından vazgeçilmelidir. Şayet uygulanacak ise, yeni bir yasal düzenlemenin yapılarak (Mükerrer 298.madde değişikliği dahil) enflasyon düzeltmesi veya enflasyon muhasebesi uygulamasının günün koşullarına uyarlanması gerekmektedir. Gelinen noktada ülkenin ekonomik/sosyal/mali ve teknolojik durumu ciddi bir değişiklik yaşamıştır Bundan hareketle yapılacak düzenlemelerde günün ekonomik (enflasyonist) koşulları da dikkate alınmalıdır.
NOT: Münhasıran (sadece) sürekli olarak işlenmiş altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden ve kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin, enflasyon düzeltme şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın, 2005 ve müteakip yıllarda her geçici vergi dönemi ve hesap dönemi sonu itibariyle enflasyon düzeltmesi yapmaları zorunludur.