Levent GENÇYÜREK
Maliye Başmüfettişi
9 Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Görevlisi
Uygulamada vergi iadesi olarak adlandırılan “ücretlerde vergi indirimi”, Gelir Vergisi Kanununun Mükerrer 121 inci maddesine göre uygulanmaktadır. Ücretlerde Vergi İndirimi’ni (yaygın deyim ile vergi iadesi) özetlemeye çalışalım:
1-Vergi İadesinden Yararlanacak Olanlar
Ücretlilerde vergi indiriminden, gerçek usulde gelir vergisine tabi ücretliler faydalanacaklardır. Ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyeleri,Bilirkişiler, resmi arabulucular, eksperler, spor hakemleri ve her türlü yarışma jürisi üyeleri ve transfer ücreti veya sair adlarla ücret alan sporcular, elde ettikleri gelirin ücret sayılması dolaysıyla vergi iadesinden yararlanır
Birden fazla işverenden ücret elde edenler, aldıkları ücrete göre vergi iadesine ilişkin bildirimi her işverene ayrı ayrı verecektir.
2-Vergi İadesine Konu Harcamalar
Gerçek usulde gelir vergisine tabi ücretlinin kendisine, eş ve çocuklarına ait eğitim ,sağlık, gıda, giyim ve ikamet edilen konuta ait harcamalar vergi iadesine konu olabilir.Bu harcama gruplarını şu şekilde özetleyebiliriz:
a-Eğitim Harcamaları
Eğitim ve öğretim kurumları ile anaokulu, kreş ve dershanelere eğitim amacıyla yapılan ödemeler, kurs ücretleri, fotokopi, kitap ve kırtasiye alımları için yapılan harcamalar, ehliyet almak için sürücü kurslarına yapılan ödemeler ve fatura verebilen yurtlara ödenen ücretler ile spor okullarına ödenen bedeller vergi iadesine konu olur.Ayrıca, Serbest meslek makbuzu ile belgelendirilen özel ders ücretleri, Kurumlar Vergisine tabi Özel üniversitelere ödenen ve karşılığında fatura v.b belge alınan kayıt, kitap parası, okul ücreti,kayıt harcı v.b. vergi iadesinde kullanılır.
Okullara gidiş geliş hizmeti veren mükelleflere ödenen servis ücretleri, eğitim kurumlarınca öğrencilere yönelik olarak satılan dergiler (Anadolu liseleri,üniversiteye veya yabancı dil hazırlık dergileri, v.b), okul ve beslenme çantaları da bu kapsamdadır. Ancak, Gazete, dergi ve mecmua alımları gibi harcamalar eğitim giderleri kapsamına girmediğinden vergi iadesine konu olmaz.
Eğitim amaçlı olarak yapılan, piyano, bilgisayar, bilgisayar CD ve disketleri ile internet harcamalarının eğitim gideri olarak vergi iadesine konu olması, ancak eğitim amaçlı olmayan söz konusu harcamaların kapsama dahil edilmemesi gerekir.
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okulların okul aile birliğine veya okul koruma derneğine yapılan bağışların, okul aile birliği ve okul koruma derneğinin kurumlar vergisinden muaf olmaları ve bunların Vergi Usul Kanununa göre fatura v.b belgeleri verememeleri nedeniyle, buralara yapılan harcamalar vergi iadesinde kullanılamaz.
Vergi iadesinin söz konusu olması için, belgeyi düzenleyen kişi, kurum veya kuruluşların, gelir veya kurumlar vergisine tabi olması gerekir. Bu nedenle de, özel okul işletmeciliği nedeniyle kurumlar vergisinden muaf olan vakıf, dernek ve üniversiteler tarafından verilen belgeler yıllık vergi iadesinde geçerli değildir.
b-Sağlık Harcamaları
Ücretlilerin yaptığı ilaç masrafı, sağlık malzemesi ve hastane giderleri ile muayene, tahlil, ameliyat, fizik tedavi ve diş protez ücretleri, Doktor raporuna dayalı gözlük ve lens alımları (sağlık raporu ile alınan güneş gözlüğü dahil) , doktor raporu ile gerekli görülen cilt sağlığı ürünleri ile engellinin kullanacağı arabalar vergi iadesine konu olur. Ancak, diş macunu ve diş fırçası gibi giderler Maliye Bakanlığınca sağlık harcaması olarak kabul edilmediğinden, vergi iadesinde kullanılamaz.
Sağlık Bakanlığına ve Üniversitelere bağlı hastaneler veya bunların döner sermayelerine yapılan sağlık harcamaları; söz konusu hastanelerin Kurumlar Vergisinden muaf olması ve Vergi Usul Kanununda yer alan belgelerden verememesi nedeniyle, vergi iadesine konu olamayacaktır.
Ücretlinin vergi iadesine konu olan sağlık harcamalarının bir kısmının işverenlerce karşılanması halinde, ücretlinin sadece kendisinin karşıladığı tutar vergi iadesi için kullanılacaktır . Özel hastaneler veya özel muayenehaneler tarafından verilen belge asılları, ücretlilerin kendilerine ödeme yapılabilmesi için işverene ibraz edileceğinden, ücretli tarafından karşılanan sağlık giderlerine ilişkin belgelerin ayrı, iş verenlerce karşılanan sağlık giderlerine ilişkin belgelerin ise ayrı verilmesi gerekmektedir.
c-Gıda Harcamaları
Gıda giderlerinden, sigara, alkollü içkiler ve bira hariç, her türlü yiyecek ve içecek için yapılan harcamalar vergi iadesinde kullanılır.Bu harcamaların market, bakkal, alış-veriş merkezi, lokanta, kafeterya veya kantinde yapılması mümkündür.
Otel, Motel, Tatil Köyü,Pansiyon gibi konaklama tesislerinden alınan belgelerde, yiyecek ve içecek giderleri ile konaklama giderlerinin ayrı ayrı gösterilmesi şartıyla, yiyecek ve içecek giderleri vergi iadesine konu olabilir. Ancak, alınan belgelerde yiyecek, içecek ve konaklama giderlerinin ayrı ayrı değil de toplu olarak gösterilmesi durumunda, ne kadarının gıda harcaması olduğu bilinemeyeceğinden, bu belgede yazılı tutarın vergi iadesine konu olması mümkün değildir.
Evlerde beslenen hayvanların tüketimi için alınan yem, mama vb gıda maddeleri ile temizlik maddelerine ait harcamalar vergi iadesinde kullanılamaz.
d-Giyim Harcamaları
Kumaş, hazır elbise, ayakkabı, şapka, iç çamaşırı, çorap, kemer, eldiven, gelinlik, deri giyim vb. giyime ilişkin malların satın alınması için yapılan harcamalar yanında söz konusu giyim giderlerine ilişkin dikim, tamir, boyama ve onarım gibi harcamalar da vergi iadesinde kullanılabilir.Ayrıca, giyim eşyaları ile ilgili kuru temizleme giderleri ve bunların temizletilmesi amacıyla alınan temizlik maddelerine (Deterjan, çamaşır suyu ve sodası vb hariç) ilişkin harcamalar ,vergi iadesinin kapsamı içersindedir.
Çanta, bornoz ve havlu gibi giderler giyim eşyası sayılmadığından, bunlara ilişkin harcamalar vergi iadesinde kullanılamaz. Halk arasında “manifatura” olarak adlandırılan harcamalar, alınan belgede kumaş alımına ilişkin olduğu yazılmak şartı ile vergi iadesine konu olur.
e-Kira Harcamaları
İkamet edilen konut için yapılan kira ödemelerinin tamamı ücretliler tarafından vergi iadesinde kullanılabilir. Kiranın aylık,üç aylık veya yıllık peşin ödenmesinin bir önemi yoktur. Ancak, kira ödemesinin kapsadığı dönemin belgede gösterilmesi gerekir. Çünkü, ertesi yıla ilişkin bir ödeme var ise, bu tutarın içinde bulunan yılın vergi iadesinde kullanılması mümkün değildir. Mülk sahibinin söz konusu kira gelirine ilişkin beyanname verip vermemesi veya vergisini ödeyip, ödememesi ücretlinin vergi iadesinden yararlanmasını etkilemez.
Otel, Tatil Köyü, Pansiyon gibi konaklama yerleri ikamet edilen konut kapsamına girmediğinden bu tür yerlere ödenen konaklama giderleri vergi iadesinde dikkate alınmaz. Ancak, yurtlar öğrenci için ikamet edilen yer olarak kabul edildiğinden, fatura v.b belge verebilen özel yurt konaklama bedelleri (devlet yurtları mükellef olmadığından kapsam dışı) ücretli tarafından vergi iadesinde kullanılır.Ücretlilin çocuğunun oturduğu konuta ilişkin kira giderleri de vergi iadesi kapsamındadır.
Gerçek kişilerden yapılacak kiralamalarda, kira kontratının(noter tasdikli olma şartı yok) bir fotokopisi ile mal sahibinden alınacak kiranın ödendiğini ilişkin bir belge veya banka dekontu vergi iadesi için yeterli olacaktır. Kira kontratı fotokopisinde yer alan ve kiranın ödendiğini gösteren bölümünün, ödenen kira tutarı da yazılmak şartı ile mülk sahibi tarafından imzalanması durumunda da, vergi iadesinden yararlanılır.
İnternet ortamında yapılan kira ödemesi sonucu para transferini yapan bankaların göndermiş olduğu banka dekontu vergi iadesinde kullanılabilir. Ancak, paranın, kimin adına ve ne amaçla yatırıldığına ilişkin bilgileri içermeyen bilgisayar dökümleri veya bankamatik fişlerine dayanarak, kira ödemelerine ilişkin vergi iadesinden yararlanılamaz.
Kamu Kuruluşlarına ait lojmanlar için oturanlarca ödenen kiralar, bu kuruluşların mükellef olmaması ve fatura v.b belge verememesi dolaysıyla vergi iadesine konu olmaz. Ancak, kurumlar vergisine tabi olan iktisadi kamu müesseseleri ve diğer müesseselere ait lojman kiralarının, bu müesseselerin kira alımları karşılığında fatura vermeleri halinde,vergi iadesinde kullanılması mümkündür.
3-Vergi İadesine Konu Olmayan Harcamalar
Vergi İadesi kapsamına girmeyen harcamaları şu şekilde özetlemek mümkün:
-Yurtdışı eğitim ve öğretim harcamaları,
-Aslı olmayıp fotokopisi (satıcı tarafından onaylanmış olsa bile) bulunan belgelere dayanılarak yapılan harcamalar,
-Karşılığında “kurumlar vergisinden muaftır” ifadesi taşıyan belge veya yazar kasa fişi verilen harcamalar,
-Kilit, tel, çivi, pense, çekiç gibi her türlü hırdavat malzemesi, park ve oto yol ücretleri, otomobil tamir bakım giderleri,
-Televizyon, buzdolabı, fırın, bilgisayar, kol ve duvar saati v.b her türlü dayanıklı tüketim malları, mobilya ve mefruşat, yatak ve örtüsü, yorgan, yastık, perde, battaniye, her türlü halı, kilim gibi yer döşemesi,
– Her türlü kadın ve erkek tuvalet ve ıtriyat madde ve malzemesi ile kozmetik maddeleri, parfüm, çocuk bezi, hijyenik ped, yara bandı, diş fırçası ve diş macunu giderleri,
-Çiçek alımları, kuaför ve berberlere ödenen ücretler, fotoğraf filmi ve tap ücreti, eğitim gideri niteliğinde olmayan fotokopi ücretleri, ampul ve pil alımları,
-Plak, teyp ve video kaset alımları ile bunların kiralanması karşılığında ödenen ücretler, konutların boya ve badana giderleri ile duvar kağıdı giderleri,elektrik ve su tesisatı için yapılan ödemeler,billuriye ve zücaciye harcamaları,
– Çocuk oyuncakları, havlu, çarşaf, nevresim, lastik eşya , çanta, valiz , tüp gaz giderleri,
-İkamet edilen konuta ait yakacak giderleri (odun, kömür, fuel-oil, gazyağı alımı) ile bunların nakliyesi için yapılan giderler, vekalet ücretleri,yolcu ve yük taşıma giderleri,
-Otel, motel ve pansiyonlara ödenen konaklama ücretleri,tiyatro, sinema, konser salonu, plaj, yüzme havuzu giderleri (eğlence dinlenme giderleri),ziynet ve süs eşyaları ile temizlik madde ve malzemesi alımları,
4-Harcamaların Tutarına İlişkin Sınır
Vergi iadesine konu olan harcamaların, ticari teamüllere uygun olması ve gerçek harcamaları yansıtması gerekir. Örneğin, bir ücretlinin gıda harcaması kapsamına giren 2 ton pirinç, 300 adet tavuk, 80 kasa portakal alımına ilişkin, gerçek harcamayı yansıtmayan ve ücretlinin gelirleriyle orantılı olmayan belgeleri, vergi iadesine konu olmaz. Diğer taraftan, sünnet, düğün, nişan gibi törenler dolaysıyla yapılan yiyecek ve içecek harcamaları, ücretlinin kendisi, eşi ve çocukları dışında diğer kişilere karşı yapılmış bir harcama söz konusu olduğundan, vergi iadesine konu olmaz.
5-Vergi İadesinin Ücretliye Faydası
Ücretlinin, yıllık vergi matrahını aşmamak şartı ile yapmış olduğu harcamaların 3.300 YTL kadar % 8’i, 6.600 YTL’nin 3.300 YTL’si için % 8’i, aşan kısmı için % 6’sı, 6.600 YTL’den fazlasının ise 6.600 YTL’si için % 7’si, aşan kısmı için % 4’ü oranında hesaplanacak olan tutar, ertesi yılda ödeyeceği gelir vergisinden mahsup edilmek veya işverenler aracılığı ile kendisine nakden iade edilmek suretiyle, ekonomik bir avantaj sağlanmaktadır.Buna göre, yıllık vergi matrahı olan 10.000 YTL’nin tamamı kadar belge toplayan bir ücretli, 6.600 YTL için 462 YTL, kalan 3.400 YTL içinde 136 YTL olmak üzere toplam 598 YTL vergi iadesi alacaktır.
6-Vergi İadesi İçin Yapılması Gerekenler
Ücretli, yıl içersinde kendisi, eşi ve çocuklarına ait Türkiye’de yapılmış olup (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’de dahil yurt dışında yapılan harcamalar kapsam dışı) fatura, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi veya yazar kasa fişi ile belgelendirilmiş olan Eğitim, Sağlık, Gıda., Giyim ve Kira harcamalarından, yıllık vergi matrahı toplamını aşmayan kısmını , YTL üzerinden “Ücretlilere Vergi İndirimine Ait Bildirim”i doldurmak suretiyle en geç 20 Ocak 2006 Cuma akşamına kadar halen çalıştığı veya en son çalışmış olduğu işverenine verecektir.
Aynı belgede vergi iadesine konu olan ve olmayan harcamaların bulunması durumunda, vergi iadesine tabi olmayan harcama tutarı belge toplamından düşülerek (KDV dahil tutar), kalan kısım indirime konu olacak harcama tutarı olarak yazılacaktır.Aynı harcama belgesinde, vergi iadesine konu olan birden fazla harcama çeşidinin olması halinde (gıda ve giyim gibi), vergi iade zarfında, miktarı yüksek olan harcama belgesine ait gruba dahil edilecektir.
7-Eş ve Çocuklara Ait Belgeler
Vergi iadesinde, aile bir bütün olarak kabul edildiğinden, harcama belgeleri eşlerden hangisi adına düzenlenirse düzenlensin diğer eş tarafından kullanılabilir.Diğer taraftan, “çocuk” tabiri, yaş sınırına bakılmaksızın ücretli ile birlikte oturan veya ücretli tarafından bakılan kişileri ifade ettiğinde, başka bir şehirde okuyan çocuğuna ilişkin giyim, gıda, sağlık, eğitim ve kira giderleri ücretli tarafından vergi iadesine konu yapılabilir.
8-Çalışılmayan Dönemlere Ait Harcamalar
Vergi iadesinde yıl esas alındığından, ücret gelirinin elde edildiği tarihe bakılmaksızın yıl içinde yapılan tüm harcamalar vergi iadesine konu olur. Bu kapsamda, yıl içinde yeni işe giren, işten ayrılan, emekli olan, ücretsiz izne ayrılan kişilere ait harcama belgelerinin,çalışılan dönemle sınırlı olmaksızın kabul edilmesi gerekmektedir.
9-İşveren Değiştiren, İşten Ayrılan, Emekli Olan ve Ölenlerin Vergi İadesi
Yıl içersinde işveren değiştiren ücretli, vergi iadesine ilişkin bildirimi ,daha önce çalıştığı işyerinde kendisine denen ücretlerin vergi matrahını, bu matrahtan kesilen gelir vergisini ve bu vergilerin beyan edilmiş (tahakkuk fişine bağlanmış) olduğunu gösterir bir belgeyi de ekleyerek en son çalıştığı işverene verecektir.
Vefat eden ücretlilerin vergi iadesine konu harcamalara ait belgeleri, varislerin biri tarafından (işverenden vergi dairesine hitaben yazılacak vefat edenin o işyerinde çalıştığı döneme ait vergi matrahını belirten bir yazıyla birlikte) işverenin muhtasar beyanname yönünden bağlı olduğu vergi dairesine, vefat tarihinden itibaren 20 Ocak tarihine kadar olan süre içinde herhangi bir tarihte verilecek ve bu belgeler üzerinde gerekli kontroller yapıldıktan sonra belgelerin verildiği ayı izleyen ayın sonuna kadar vergi iadesi ödemesi vergi dairesince varislere yapılacaktır.
Emeklilik nedeniyle işinden ayrılan ücretliler, yıl içinde vergi indirimine konu mal ve hizmet alımlarına ilişkin yaptıkları harcamalara ait belgelerini emekli oldukları işverene vereceklerdir.
Çalıştığı işyeri iflas vb sebeplerle kapanan ve ücretli olarak başka yerde çalışmayan ücretli, “Ücretlilerde Vergi İndirimine Ait Bildirimi” 20 Ocak tarihine kadar eski işvereninin muhtasar gelir vergisi beyannamesi yönünden bağlı olduğu vergi dairesine verecektir.
Vergi bildiriminin verildiği vergi dairesi; ücretlinin ilgili yılda o işyerinde çalışıp çalışmadığı, çalıştığı döneme ilişkin ücretlerinin vergi matrahı, bu ücretler üzerinden kesilen vergilerin muhtasar beyanname ile beyan edilip tahakkuk ettirildiği, vergi indirimine konu harcamaların vergi indirimi konusuna girip girmediği ve belgelerin geçerli belge olup olmadığı hususlarında yapacağı inceleme sonucunda vergi indirimi tutarını hesaplayacak ve Mart ayı sonuna kadar ücretliye nakden iade edecektir.
10-Vergi İadesinde Sorumluluk
Sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgeler kullanmak, belgelerde tahrifat yapmak veya diğer suretlerle hak ettiğinden daha fazla vergi iadesinden yararlanan ücretliden bu tutarlar ceza, faiz ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle geri alınır. İşverenler, yanlarında çalıştırdıkları ücretlilerin, ücretlerinden kestikleri vergilerin doğru olarak beyan edilip ödenmesinden sorumludur. Kesilen vergilerin eksik beyanı dolayısıyla yapılan cezalı tarhiyatlardan işverenler sorumlu tutulur. Ancak, ücretlilerin sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullandıklarının sabit olması halinde, işverenlerin bu belgelere dayanarak eksik ödedikleri gelir vergisi için adlarına ikmalen veya re’sen tarh edilen vergi aslı, ceza ve gecikme faizini, genel hükümler çerçevesinde ücretlilere yansıtılabilecektir.
11-Vergi İadesinin Yıl Sonuna Kadar Ödenememesi
Vergi iadesi, çalışanın Şubat ayından itibaren ödeyeceği vergiden mahsup edilmesi şeklinde işlemektedir.Mahsup işleminin ücretsiz izin v.b sebeplerle takvim yılının son ayına kadar yapılamaması halinde kalan tutar, Aralık ayına ait muhtasar beyanname üzerinden mahsup edilecektir. Aralık ayına ait tevkif suretiyle kesilen vergilerin vergi indiriminden doğan ve mahsubu yapılamayan vergi alacağını karşılayamaması halinde, kalan tutar vergi dairelerince gerekli inceleme yapıldıktan sonra işverenler aracılığı ile hak sahiplerine nakden ödenecektir.
Buna göre, ücretsiz izinde bulunan personelin vergi iadesine ilişkin tutarları o dönemde herhangi bir ücret almamaları sebebiyle gelir vergilerinden mahsup edilemeyeceğinden, izin dönüşü çalışacağı aylardan kesilen gelir vergilerinden mahsup edilmek suretiyle ödenmesi gerekmektedir. Mahsup işleminin Aralık ayına kadar yapılamaması halinde, kalan tutarın tamamının izin dönüşü çalışmaya başlanılan yılın Aralık ayının sonunda hak sahibine nakden ödenmesi gerekmektedir.