31 Aralık 2005 Tarihli Resmi Gazete
Sayı: 26040
Türkiye Muhasebe Standartları Kurulundan:
Amaç
Madde 1- Bu Tebliğin amacı; ilişkili taraf açıklamalarına ilişkin 24 nolu Türkiye Muhasebe Standardının yürürlüğe konulmasıdır.
Adı geçen Türkiye Muhasebe Standardı bu Tebliğ ekinde yer almıştır.
Kapsam
Madde 2- İlişkili taraf açıklamalarına ilişkin Türkiye Muhasebe Standardının kapsamı ekli TMS 24 metninde yer almaktadır.
Hukuki Dayanak
Madde 3- Bu Tebliğ, 28/07/1981 tarih ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun Ek-1 inci maddesi ile 24/02/2004 tarihli ve 2004/6924 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun Çalışmalarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (b) bendine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4- Bu Tebliğde geçen;
TMSK ve Kurul: Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunu,
TMS: Türkiye Muhasebe Standartlarını,
TFRS: Türkiye Finansal Raporlama Standartlarını,
ifade eder.
Yürürlük
Madde 5- Bu Tebliğ 31/12/2005 tarihinden sonra başlayan hesap dönemleri için geçerli olmak üzere yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 6- Bu Tebliğ hükümlerini Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu yürütür.
EK
Türkiye Muhasebe Standardı
(TMS 24)
İlişkili Taraf Açıklamaları
Amaç
1. Bu Standardın amacı; bir işletmenin finansal durumunun ve faaliyet sonuçlarının, ilişkili tarafların mevcudiyeti ile ilişkili taraflarla gerçekleştirilen işlemler ve mevcut bakiyelerden etkilenebileceği olasılığına dikkat çekmek için, işletmenin finansal tablolarının gerekli açıklamaları içermesini sağlamaktır.
Kapsam
2. Bu Standart aşağıdaki konularda uygulanır:
(a) İlişkili taraf ilişkilerinin ve işlemlerinin belirlenmesi;
(b) İşletme ile ilişkili taraf arasındaki mevcut bakiyelerin belirlenmesi;
(c) (a) ve (b)’deki kalemlerin açıklanmasının gerekli olduğu koşulların belirlenmesi;
(d) İlgili kalemlere ilişkin yapılacak açıklamalarının belirlenmesi.
3. Bu Standart, ilişkili taraflarla olan işlemlerin ve mevcut bakiyelerin; “TMS 27 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar” Standardına göre, bir ana ortaklık, ortak girişimci ya da yatırımcı tarafından sunulan bireysel finansal tablolarda açıklanmasını gerektirir.
4. Bir grup içindeki diğer işletmelerle olan işlemler ve mevcut bakiyeler, işletmenin finansal tablolarında açıklanır. Grup içi ilişkili taraf işlemleri ve mevcut bakiyeler ilgili grubun konsolide finansal tablolarının hazırlanmasında elimine edilir.
İlişkili taraf açıklamalarının amacı
5. İlişkili taraf ilişkileri, iş ve ticaretin normal bir parçasıdır. Örneğin, işletmeler çoğu kez faaliyetlerinin bir kısmını bağlı ortaklıkları, iş ortakları ve iştirakleri üzerinden sürdürür. Bu koşullar altında, işletmenin iştirak edilen işletmenin finansal ve faaliyet politikalarını etkileme gücü; kontrol, müşterek kontrol veya önemli etkinin varlığıyla gerçekleşir.
6. Bir ilişkili taraf ilişkisi, bir işletmenin kâr veya zararı ve finansal durumu üzerinde etkili olabilir. İlişkili taraflar, ilişkili olmayan tarafların yapmayacağı işlemler içerisine girebilirler. Örneğin, ana ortaklığına maliyet bedelinden ürün satan bir işletme, diğer bir müşteriye aynı koşullarda satış yapmayabilir. Ayrıca, ilişkili taraflar arasındaki işlemler ilişkili olmayan taraflarla yapılan işlemlerle aynı tutarda gerçekleşmeyebilir.
7. Bir işletmenin kar veya zararı ve finansal durumu, ilişkili taraf işlemleri gerçekleşmemiş olsa bile ilişkili taraf ilişkilerinden etkilenebilir. Yalnızca ilişkinin var olması bile, bir işletmenin diğer taraflarla olan işlemlerini etkilemeye yeterli olabilir. Örneğin bir bağlı ortaklık, aynı alanda faaliyet gösteren bir başka bağlı ortaklığın ana ortaklığı tarafından satın alınması üzerine, daha önce ticari ilişkide bulunduğu bir işletmeyle olan ilişkisine son verebilir. Alternatif olarak, bir taraf diğer bir tarafın önemli etkisinden dolayı iş yapmaktan kaçınabilir. Örneğin, bir bağlı ortaklığa araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunmaması konusunda ana ortaklığı tarafından talimat verilmiş olabilir.
8. Bu nedenlerden dolayı, ilişkili taraflarla olan ilişkilerin, işlemlerin ve mevcut bakiyelerin bilinmesi, finansal tablo kullanıcılarının, işletmenin karşılaştığı riskler ve fırsatlar dahil olmak üzere, işletmenin faaliyetleri hakkındaki yapılacak değerlendirmeyi etkileyebilir.
Tanımlar
9. Bu Standartta geçen terimlerin anlamları aşağıdaki gibidir:
İlişkili Taraf: Bir tarafın bir işletme ile ilişkili sayılması için:
(a) Söz konusu tarafın, doğrudan ya da dolaylı olarak bir veya birden fazla aracı yoluyla:
(i) İşletmeyi kontrol etmesi, işletme tarafından kontrol edilmesi ya da işletme ile ortak kontrol altında bulunması (ana ortaklıklar, bağlı ortaklıklar ve aynı iş dalındaki bağlı ortaklıklar dahil olmak üzere);
(ii) İşletme üzerinde önemli etkisinin olmasını sağlayacak payının olması; veya
(iii) İşletme üzerinde ortak kontrole sahip olması;
(b) Tarafın, işletmenin bir iştiraki olması (“TMS 28 İştiraklerdeki Yatırımlar” Standardında tanımlandığı gibi);
(c) Tarafın, işletmenin ortak girişimci olduğu bir iş ortaklığı olması (bakınız: “TMS 31 İş Ortaklıklarındaki Paylar”);
(d) Tarafın, işletmenin veya ana ortaklığının kilit yönetici personelinin bir üyesi olması;
(e) Tarafın, (a) ya da (d) de bahsedilen her hangi bir bireyin yakın bir aile üyesi olması;
(f) Tarafın; kontrol edilen, ortak kontrol edilen ya da önemli etki altında veya (d) ya da (e)’ de bahsedilen her hangi bir bireyin doğrudan ya da dolaylı olarak önemli oy hakkına sahip olduğu bir işletme olması; veya
(g) Tarafın, işletmenin ya da işletme ile ilişkili taraf olan bir işletmenin çalışanlarına işten ayrılma sonrasında sağlanan fayda planları olması,
gerekir.
İlişkili tarafla yapılan işlem : İlişkili taraflar arasında kaynakların, hizmetlerin ya da yükümlülüklerin bir bedel karşılığı olup olmadığına bakılmaksızın transferidir.
Bir bireyin yakın aile üyeleri : İşletme ile ilgili işlemler üzerinde etkisi olabilecek ya da işlemlerden etkilenebilecek aile bireyleridir. Aşağıdakileri içerebilir:
(a) Bireyin eş ve çocukları;
(b) Bireyin eşinin çocukları ve
(c) Bireyin ya da bireyin eşinin bakmakla yükümlü oldukları kişiler.
Tazminat : “TFRS 2 Hisse Bazlı Ödeme” Standardına tabi olanlar dahil olmak üzere, çalışanlara sağlanan bütün faydaları içerir (“TMS 19 Çalışanlara Sağlanan Faydalar” Standardında tanımlandığı gibi). Çalışanlara sağlanan faydalar, işletmeye sunulan hizmetler karşılığında işletme tarafından ya da işletme adına ödenen, ödenecek olan ya da sağlanan her türlü faydalardır. Ayrıca işletme ile ilgili ana ortaklık adına yapılan ödemeleri de içermektedir. Tazminat aşağıdakileri içerir:
(a) Ücret, maaş, sosyal güvenlik yardımı, ücretli yıllık izin, ücretli hastalık izni, kârdan verilen paylar, ikramiyeler gibi fiilen çalışanlara sağlanan kısa vadeli faydalar (eğer dönem sonundan itibaren on iki ay içinde ödenecekse) ile fiilen çalışanlara sağlanan parasal olmayan faydalar (sağlık imkanları, barınma, taşıt ve bedelsiz ya da indirimli sağlanan mal ya da hizmetler gibi);
(b) Emeklilik, diğer emeklilik faydaları, işten ayrılma sonrası hayat sigortası ve sağlık imkanları gibi işten ayrılma sonrası sağlanan faydalar;
(c) Uzun dönemli hizmet izni ya da ücretli izin, jübile veya diğer uzun süreli hizmete bağlı faydaları, uzun vadeli iş görememezlik faydaları ve dönem sonundan itibaren on iki ay içinde tamamı ödenmeyecek olan kârdan verilen paylar, ikramiyeler ve ertelenmiş tazminatı içeren, çalışanlara sağlanan diğer uzun vadeli faydalar;
(d) İşten çıkarma halinde sağlanan faydalar ve
(e) Hisse bazlı ödemeler.
Kontrol : Bir işletmenin faaliyetlerinden fayda sağlamak amacıyla, söz konusu işletmenin finansal ve faaliyet politikalarını yönetme gücüdür.
Müşterek Kontrol : Bir ekonomik faaliyet üzerindeki kontrolün sözleşmeye dayalı olarak paylaşılmasıdır.
Kilit Yönetici Personel : İşletmenin, (idari ya da diğer) herhangi bir yöneticisi de dahil olmak üzere, faaliyetlerini planlama, yönetme ve kontrol etme yetki ve sorumluluğuna doğrudan veya dolaylı olarak sahip olan kişilerdir.
Önemli Etki : Yatırım yapılan işletmenin finansal ve faaliyetle ilgili politikaların belirlenmesi kararlarına katılma gücü olup, bu politikalar üzerinde kontrol etme gücünü ifade etmemektedir. Önemli etkiye, hisse sahipliği, esas sözleşme veya bir anlaşmayla sahip olunabilir.
10. Her olası ilişkili taraf ilişkisi değerlendirilirken ilişkinin özü dikkate alınır, sadece yasal şekle bakılmakla yetinilmez.
11. Bu Standart kapsamında, aşağıdakiler ilişkili taraf olmak zorunda değildir:
(a) İki işletmenin, ‘ilişkili taraf’ tanımında belirtilen (d) ve (f) kapsamında olmayan, sadece ortak bir yöneticiye ya da kilit yönetici personelinin başka bir üyesine sahip olması.
(b) İki ortak girişimcinin sadece bir iş ortaklığı üzerinde müşterek kontrolü paylaşmaları.
(c) (i) Finansman sağlayanlar,
(ii) Sendikalar,
(iii) Kamu hizmeti şirketleri, ve
(iv) Devlet makamları ve mercilerinden,
işletme ile sadece olağan iş ilişkileri içerisinde olanlar (işletmenin serbest hareket etmesini etkileyebilecek ya da karar alma sürecine dahil olabilecek olsa da).
(d) Bir işletmenin önemli hacimde işlem yaptığı bir müşteri, tedarikçi, acente, dağıtımcı ya da genel mümessil (sadece bu işlemlerin sonucu ekonomik bağımlılık nedeniyle).
Açıklama
12. Ana ortaklıklar ve bağlı ortaklıkları arasındaki ilişkiler, aralarında işlem olup olmadığına bakılmaksızın açıklanır. İşletme, ana ortaklığının ve eğer farklıysa nihai kontrol gücüne sahip tarafın adını açıklar. İşletmenin ne ana ortaklığının ne de nihai kontrol gücüne sahip tarafın kamuya açıklanmak üzere finansal tablo hazırlamıyor olması durumunda, kamuya açıklanmak üzere finansal tablo oluşturan ikincil ana ortaklığın adı açıklanır.
13. Finansal tablo kullanıcılarının ilişkili taraf ilişkilerinin işletme üzerindeki etkisi hakkında bir fikir sahibi olmalarını sağlamak için, ilişkili taraflar arasında işlem olup olmadığına bakılmaksızın, kontrolün var olduğu ilişkili taraf ilişkileri açıklanmalıdır.
14. Ana ortaklıklar ve bağlı ortaklıklar arasındaki ilişkili taraf ilişkisinin tespiti, bağlı ortaklık, iştirak ve müşterek kontrol edilen işletmelere yapılan önemli yatırımların uygun şekilde listelenip açıklanmasını gerektiren TMS 27, TMS 28 ve TMS 31’de belirtilen açıklanması gereken hususlara ek bir açıklama niteliğindedir.
15. İşletmenin ne ana ortaklığının ne de nihai kontrol gücüne sahip tarafın kamuya açıklanmak üzere finansal tablo hazırlamıyor olması durumunda, kamuya açıklanmak üzere finansal tablo oluşturan ikincil ana ortaklığın adı açıklanır. İkincil ana ortaklık, gruptaki en yakın ana ortaklığın üzerinde olan ve kamuya açıklanmak üzere konsolide finansal tablo hazırlayan ilk ana ortaklıktır.
16. İşletme, kilit yönetici personele ödenen toplam ücret ve benzeri faydaları aşağıdaki her kategori için kamuya açıklar:
(a) Çalışanlara sağlanan kısa vadeli faydalar;
(b) İşten ayrılma sonrası faydalar;
(c) Diğer uzun vadeli faydalar;
(d) İşten çıkarma nedeniyle sağlanan faydalar; ve
(e) Hisse bazlı ödemeler.
17. İlişkili taraflar arasında işlemlerin gerçekleşmesi durumunda işletme; ilişkinin finansal tablolar üzerindeki muhtemel etkisini ortaya koymak üzere, ilişkili taraf ilişkisinin niteliğini, işlemler hakkındaki bilgileri ve mevcut bakiyeleri kamuya açıklar. Açıklama gerektiren bu hususlar, Paragraf 16 kapsamında açıklanması gereken kilit yönetici personelin ücret ve benzeri menfaatlerine ilişkin konulara ek olarak düzenlenmiştir. Açıklamalar en az aşağıdaki hususları içerir:
(a) İşlemlerin tutarı;
(b) Mevcut bakiyeler ve:
(i) İşlemlerin koşul ve durumları, teminat altına alınmış olup olmadıkları ve ödeme için belirlenen karşılığın niteliği; ve
(ii) Verilen veya alınan garantilerin ayrıntıları;
(c) Mevcut bakiyelerle ilgili şüpheli alacak karşılıkları; ve
(d) Dönem içinde ilişkili taraflardan olan şüpheli alacaklarla iligili olarak finansal tablolara yansıtılan giderler.
18 17 nci Paragraf ile yapılması öngörülen açıklamalar aşağıda belirtilen kategoriler itibariyle ayrı ayrı yapılır:
(a) Ana ortaklık;
(b) İşletme üzerinde müşterek kontrol gücüne ya da önemli etkiye sahip bulunan işletmeler;
(c) Bağlı ortaklıklar;
(d) İştirakler;
(e) İşletmenin ortak girişimci konumunda olduğu iş ortaklıkları;
(f) İşletmenin ya da ana ortaklığının kilit yönetici personeli; ve
(g) Diğer ilişkili taraflar.
19. 18 inci Paragrafta açıklanması öngörülen ilişkili taraflara borçların ve ilişkili taraflardan alacakların farklı kategorilerde sınıflandırılması, “TMS 1 Finansal Tabloların Sunuluşu” Standardında yer alan bilançoda ya da dipnotlarda sunulacak bilgilere ilişkin hükümlerin bir uzantısı niteliğindedir. Kategoriler, ilişkili taraf bakiyeleri ile ilgili daha kapsamlı analiz yapılmasını sağlamak üzere genişletilir ve ilişkili taraflarla olan işlemlere uygulanır.
20. İlişkili taraf ile yapılmış olmaları durumunda açıklanması gereken işlemlere ilişkin örneklere aşağıda yer verilmiştir:
(a) Mal alım ve satımı (mamül ya da yarı mamül);
(b) Maddi duran varlık ve diğer varlıkların alım ve satımı;
(c) Hizmet sunumu ve alımı;
(d) Kiralamalar;
(e) Araştırma ve geliştirme transferleri;
(f) Lisans anlaşmaları kapsamında yapılan transferler;
(g) Finansman anlaşmaları kapsamında yapılan transferler (nakdi ya da gayri nakdi krediler ve özkaynak katılımları dahil olmak üzere);
(h) Teminat veya kefalet karşılıkları; ve
(i) İşletme adına veya işletme tarafından başka bir taraf adına borçların ödenmesi.
Ana ortaklık ya da bağlı ortaklığın, grup işletmeleri ile birlikte riskin paylaşıldığı bir tanımlanmış fayda esaslı plana katılımı, ilişkili taraflar arasında yapılmış bir işlem olarak kabul edilir (bakınız: “TMS 19, Paragraf 34B”).
21. İlişkili taraf işlemlerine ilişkin koşulların, piyasa şartlarında muvazaasız işlemlerin koşullarına denk olduğunun kamuya açıklanması, yalnızca bu şartların doğrulanabilir olduğu durumlarda yapılır.
22. Benzer nitelikli kalemler, işletmenin finansal tabloları üzerindeki etkilerinin anlaşılması için ayrıca açıklanmalarının gerektiği durumlar hariç olmak üzere, toplu olarak açıklanabilir.