Muharrem ÖZDEMİR
Gelir İdaresi Başkanlığı Vergi Denetmeni
1-GİRİŞ
Vadesinde ödenmeyen amme alacağının tahsili ve buna ilişkin cebri icra yöntemleri 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında kanun kapsamında değerlendirilecektir. Devlet amme alacağını cebri icra yolu ile tahsil etme yolunu tercih etmeden önce ödeme acziyeti içine düşen borçlularına değişik haklar sunar. Bu kolaylıklar sırası ile tecil müessesesinden yararlanma (Md. 48), Aciz Hali (Md.75, 76), Tabi Afetler nedeniyle terkin (Md. 105) ve Tahsil imkansızlığı sebebiyle terkin (Md. 106) müesseseleridir. Ancak kanun kapsamında sayılan bu haklardan yararlanma koşullarını taşımayan ve bu kapsamda değerlendirilmeyen amme borçluları hakkında cebri takibat kaçınılmaz olacaktır. Amme borçluları hakkında vergi idaresi aynı kanunun 62’nci maddesine istinaden “Haciz Varakası” düzenlemek suretiyle haciz muamelelerine başlar. Haciz muameleleri, borçlunun mal bildirimde (Md. 59) gösterilen amme alacağına yetecek menkul ve gayrimenkul malları haczedilerek süreç devam eder. Bu haciz sürecinde ele alınması gereken Gayrimenkul malların haczi ve haczedilen gayrimenkulün teferruğu makalemizin konusunu oluşturmaktadır.
II-GAYRİMENKUL MALLARIN HACZİ
6183 sayılı Yasanın İkinci Kısım Üçüncü Bölümünde gayrimenkul malların haczi, satış ve satış komisyonların teşekkülü, Gayrimenkullere değer biçme, Gayrimenkul satışında ilan ve ihale prosedürü hüküm altına alınmıştır.
Her türlü gayrimenkul malların, gemilerin haczi sicillerine işlenmek üzere haciz keyfiyetinin tapuya veya gemi sicillerinin tutulduğu daireye tebliğ edilmesi suretiyle yapılır. Gayrimenkul haczi bunların hasılat ve menfaatlerine de şamildir. Ancak borçlunun başkaca bir geliri yoksa kendisinin ve ailesinin geçimleri için kâfi miktarda mahsulden veya satıldıkça bedelinden münasip miktarı borçluya bırakılır. Alacaklı tahsil dairesi haczedilen gayrimenkul ve gemilerin idaresi ve işletilmesi, menfaat ve hasılatın toplanması için gereken tedbirleri alır(Md.88). Satışa çıkarılacak gayrimenkullere bilirkişinin mütalaası alınmak suretiyle satış komisyonu tarafından rayiç değer biçilir(Md.91). Gayrimenkuller satış komisyonlarınca açık artırma ile satılır. Satış Komisyonu üyeleri ise şunlardır:
– İlçelerde Mal Müdürü,
– İllerde Defterdar,
– Belediye Meclisi tarafından seçilen bir zat,
– Mal müdürlüğü ve/veya Vergi dairesi memurlarından biri,
– Tapu Sicil Müdürlüğünden bir memur.
Tahsil dairesi satışa çıkarılacak gayrimenkulller ilişkin olarak bilirkişinin mütalaası almak suretiyle satış şartnamesi hazırlar. Bu şartnamede aşağıdaki asgari hususları ihtiva edecek bilgiler bulunması gerekir(Md.92). Buna göre;
- Gayrimenkul malikinin adı, soyadı ve adresi,
- Gayrimenkulun bulunduğu mahalle, sokak ve kapı numarası, durumu ve hususi vasıfları,
- Gayrimenkulun artırmaya esas artırmaya esas olarak biçilen rayiç değeri,
- % 7,5 nispetinde teminat tutarı,
- Gayrimenkul üzerinde henüz vadesi gelmemiş rehinler hakkında gerekli bilgilerle, satışın, gayrimenkul üzerinde irtifak hakları, gayrimenkul mükellefiyetleri, ipotekler, ipotekli borç senetleri, irat senetleriyle birlikte yapılacağı,
- Gayrimenkulün rehni suretiyle sağlanmış muaccel borçlar varsa bunların müşteriye devredilmeyip satış bedelinden tercihan ödeneceği,
- Ne gibi giderlerin alıcıya ait olacağı.
Alacaklı tahsil dairesi gayrimenkul satışını, artırma tarihinden en az 15 gün önce başlamak şartiyle ilan eder. İlanların yer, müddet ve şekillerine ait umumi esaslar Maliye Bakanlığı tayin eder. Gayrimenkul satış ilanında, 385 Seri No’lu Tahsilat Genel Tebliğine göre aşağıdaki şekilde işlemlerin yapılması gerekir([1]).
- Gayrimenkul satışı, artırma tarihinden en az 15 gün önce başlamak şartıyla o yerde çıkan günlük gazete ile aralıklarla iki defa ilan edilecektir.
- Günlük gazete çıkmayan yerlerde yapılacak gayrimenkul satışları, o yerde 15 gün içinde iki defadan az gazete çıkıyorsa çıkan gazete sayısı kadar ilan edilmekle birlikte, halkın görebileceği yerlere ve tahsil dairesi kapısına ilan örneği yapıştırılacak ve belediye yayın araçları ile duyurulacaktır.
- Kasaba ve köylerde bulunan gayrimenkullerin satışlarında, yukarıda açıklandığı şekilde ilan yapılmakla beraber keyfiyet gayrimenkulün bulunduğu kasaba ve köy muhtarlığı aracılığı ile de halka duyurulacaktır.
- Biçilen rayiç değeri 50.000.000.000 lirayı aşan gayrimenkul mal satışlarında, yukarıdaki bentlerde açıklanan esaslar çerçevesinde yapılan ilandan başka İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerde çıkan en az iki gazete ile de aynı şartlar çerçevesinde ilan yapılacaktır([2]). İlanın bir örneği borçluya, vekil veya mümessiline ve gayrimenkulün tapu sicilinde hakkı bulunanların adresi belli olanlara tebliğ edilir.
Artrmaya iştirak edeceklerin gayrimenkule biçilmiş rayiç değerin %7,5 oranında para, teminat mektubu, Devlet iç borçlanma senetleri ve milli esham ve tahvilatlardan herhangi biri teminat olarak gösterir. Gayrimenkul artırma sonunda üç defa bağrıldıktan sonra en çok artırana ihale edilir. Ancak artırma bedeli gayrimenkul için biçilmiş olan değerin % 75’ini bulması lazımdır. Artırmada %75’lik oran elde edilmezse en çok artıranın taahhüdü baki kalmak şartıyla artırma 7 gün daha uzatılır. 7’nci günü aynı saatte gayrimenkul en çok artırana ihale edilir. Ancak bu rakamın rüçhanlı alacaklarla birlikte masrafları da aşması gerekir. Bu tutarı karşılamaması halinde satış yapılmaz. Tüm bu koşullara rağmen artırmada alacaklı çıkmazsa veya alacaklı çıkmasına rağmen teklif ettiği bedel rüçhanlı alacakla masrafları aşmadığı takdirde amme idaresince teferruğ edilinceye kadar gayrimenkul üzerindeki haciz devam eder. Bu müddette tahsil dairesine herhangi bir istekli müracaat ettiği takdirde, bu müracaat alacaklı amme idaresince uygun görülmek şartiyle, satış için 7 günlük bir ilan yapılarak gayrimenkul 95’inci madde hükümleri dairesince en çok artırana ihale olunur. Gayrimenkul teferruğ edilinceye kadar bir istekli çıkmadığı takdirde tahsil dairesi mahcuz malı uygun gördüğü zamanlarda satışa çıkarabilir. Bu takdirde satış ve ilan hakkında yukarıdaki hükümler ve ihale için de 95’inci madde hükümleri tatbik olunur.
Satış Komisyonu tarafından gayrimenkul kendisine ihale edilen alıcı, o gayrimenkulün mülkiyetini iktisap etmiş sayılır.
III-TEFERRUĞ
Teferruğ hukuk terimi olarak satın alanın aldığı mülkün ferağ işlemini yaptırması, tapu kaydını kendi üzerine çevirme anlamı taşır([3]). Vergi İcra Hukunda ise teferruğ, Devletin, Kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için gereksinme duymaksızın ya alacağını güvence altına alma ya da ortağı bulunduğu bir malın ucuza satılmasını önlemek için başvurduğu mal edinme yoludur. Diğer bir ifade ile teferruğ([4]), Hazinenin hissadar bulunduğu taşınmaz malın izale-i şüyu satışına iştirak ederek ihalenin üzerinde kalması, hazinenin alacağını tahsil için borçlunun haczedilen taşınmaz malının satışında alıcı çıkmaması durumunda belli bir bedel üzerinden o malın mülkiyetini üzerine almasıdır. Teferruğ işlemi üç ayrı durumda söz konusudur.
– 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki kanuna tabi alacakların tahsili nedeniyle teferruğ,
– Hazinenin sözleşmeden doğan alacaklarının tahsili nedeniyle teferruğ,
– Hazinenin hissedar bulunduğu taşınmaz malın icra yoluyla satışı nedeniyle teferruğ.
6183 sayılı Kanununun 98’nci maddesi“ Gayrimenkullerin teferruğu ve geri verilmesi” başlığını taşımaktadır. Buna göre; “İkinci artırma tarihinden başlayarak bir yıl içinde gayrimenkul en az bir kere daha satışa çıkarıldığı halde satılmasına imkan bulunmadığı takdirde gayrimenkul alacaklı amme idaresinin talebi üzerine ve satış komisyonu karariyle amme idaresince teferruğ edilebilir. Teferruğ bedeli, gayrimenkulün biçilen rayiç değerinin % 50’sidir. Teferruğ muamelesinin ikmalini müteakip, takip ve teferruğ masrafları düşüldükten sonra artan bedel borca mahsup edilir. Teferruğ edilen gayrimenkul teferruğ kararı tarihinden itibaren bir yıl müddetle satışa çıkarılamaz. Borçlu satış komisyonunun teferruğ kararı tarihinden başlıyarak bir yıl içinde amme alacağını, gecikme zamları ile birlikte ödediği takdirde gayrimenkul kendisine geri verilir. Ferağ masrafı borçluya aittir. Teferruğ kararı verilmeden evvel biçilen rayiç bedelin % 75’i veya fazlasıyla hariçten talip çıkarsa alacaklı amme idaresi teferruğdan vazgeçer” hükmü mevcuttur. Bu kanuni hükümler çerçevesinde teferruğ;
– Tüm ilan ve ihale çabalarına rağmen talep edilmeyen gayrimenkul olması,
– Satılamayan gayrimenkulün teferruğu için amme idaresinin talebi ve satış komisyonun kararı olması,
– Teferruğ, gayrimenkule biçilen rayiç değerin % 50 değerinden aşağı olmamak kaydıyla bir bedel biçilir. Bu bedel asgari tutardır. Bu tutar amme borçlusunu koruyan bir düşünceyle konulmuştur.
– Teferruğ edilen gayrimenkul teferruğ kararı tarihinden itibaren bir yıl müddetle satışa çıkarılamaz. Bu süre içinde borçlu masrafları ödemek şartıyla gayrimenkulü geri alabilir.
IV-SONUÇ
Makalemizin önceki bölümlerinde konuya ilişkin olarak ortaya konan hükümler çerçevesinde konu deyatlıca irdelendiğinde Teferruğ, Gayrimenkul malların haczine özgü bir düzenleme olup amme alacağının tahsilinde uygulanan en son yöntemdir. Amme alacağının tahsili için yapılan icrai takibatta zorunlu olarak yapılması gereken bir işlem olmayıp amme idaresine bu noktada ihtiyarilik/serbestlik tanınmıştır. Bu konuda yetki ve takdir yetkisi tahsil dairesine aittir.
(*) İş bu makale, deneyim ve bilgisinden yararlandığım Sosyolog-Yazar Bilal ÖZBAY’ın bu kavrama ilişkin bir sorusu üzerine yazılmıştır.
([1]) 11.11.1994 tarih ve 22108 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
([2]) 424 No’lu Tahsilat Genel Tebliği 01.03.2002 tarih ve 24682 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
([3]) www.trabzon.adalet.gov.tr
([4]) KARDEŞ, Salahaddin.Milli Emlak Başkontrolörü. Ansiklopedik Hazine Malları Sözlüğü. Ankara, 2004.