Çalışanların İş Esnasında Kamerayla İzlenmesi
Hüseyin İrfan FIRAT
Personel ve İnsan kaynakları Yönetimi Danışmanı
hifirat@insangucu.com.tr
Günümüzde gelişen teknolojinin işyerlerine sağladığı teknik imkânlar giderek artıyor. Artan bu imkânlar sayesinde uzaktan kontrol yöntemiyle belirli bir merkezden işlerin denetimi ve yönlendirilmesi gerçekleştirilebiliyor.
Kimi işverenler ise bu tür teknik olanakları işçilerinin izlenmesi amacıyla kullanmaya çalışıyor. Hatta belirli koşullar dışında yasal olmayan bu davranış biçimini abartılı bir hale dönüştürmüş olan kuruluşlar da var. Özellikle ABD’de karşılaşılan bu uygulamalar bir araştırmaya konu olmuş çıkan sonuçlar ise ilginç olmasının yanında kişilik hakları bakımından son derece korkutucu.
Örneğin ABD’de bir şirket kullandığı izleme yöntemleri sayesinde çalışanlarının tuvalet sonrasında ellerini yıkayıp yıkamadığını kontrol edebiliyor. Bir bilgi işlem şirketi çalıştırdığı kadınların saatte 13 bin tuş vuruşu yapabildiklerini ve bu faaliyeti % 99.98 hatasız gerçekleştirebildiklerini belgeleyip kontrol edebiliyor. American Management Association (AMA) tarafından yapılan bir araştırmaya göre 2100 katılımcı firmanın % 75’i çalışanlarının maillerini kaydettiklerini ve incelediklerini belirttiler.
Araştırma çalışan izleme yöntemlerinin giderek arttığını ve gelişerek çoğaldığını gösteriyor.
Yukarıda sözü geçen araştırmaya katılan firmaların % 11.5’ i tüm telefon konuşmalarını kaydediyor. %30,8’i tüm dosyaları kaydediyor. %38’i mailleri kopyalıyor ve inceliyor, % 44’ ü çalışanların telefonda geçirdikleri zamanı tespit ediyor, kaç kişi aradıklarını ve ne tür numaraları aradıklarını takip ediyor. % 35’ i ise çalışanlarını kameralarla takip ediyor.
ABD’ de durum böyle iken Önde gelen Avrupa ülkelerinde ise görsel izleme çeşitli kurallara bağlanmış durumda;
İngiltere: İstisnai durumlarda da olsa işverene gizli izleme yapabilme yetkisi verilmektedir.
İtalya: İşçilerin kamera vb. gereçlerle uzaktan denetlenmesi ve eylemlerinin kontrol edilmesi yasa dışıdır. Görsel izleme güvenlik, üretim sürecinin denetimi ve organizasyonla ilgili amaçlarla yapılacak ancak, işçilerin uzaktan denetlenmesinde elverir nitelikte olacaksa sistemin kurulumu öncesinde işyeri sendika temsilcisinin yoksa işyeri konseyinin onayı alınarak mümkündür.
Almanya: İşçi temsilcisinin onayı ile görsel izleme mümkündür.
Fransa: Özel yaşama saygı ve işin verimli şekilde yürütümü arasındaki dengenin korunduğunun; başka bir anlatımla işverenin dayanabileceği üstün bir yararın bulunduğunun kabulü için, işyerinde sürekli tekrarlanan hırsızlık olayları gibi güvenlik nedenlerinin veya iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin görsel izlemeyi zorunlu kılması gerekmektedir.İşçiler görsel izleme öncesinde haberdar edilmelidir.
Şimdi dilerseniz konuyu ülkemiz özeline taşıyalım ve bizim hukukumuz bakımından konunun değerlendirmesini hukukçu görüşüyle aktaralım. (1)
“Kanımızca Türk hukuku bakımından da iş sağlığı ve güvenliği ve işyerinin korunması nedenlerinden başka nedenlerin “üstün özel yarar” kapsamında değerlendirilmesi güçtür. İşverenin dayandığı özel yarar ile işçinin özel yaşam hakkı arasında değerlendirme/tartım yapılırken, iş sağlığı ve güvenliği ve işyerinin korunması dışındaki görsel izleme gerekçeleri söz konusu olduğunda gereklilik ölçütünün, görsel izlemenin amaca ulaşılmak için yegâne yöntem olması şekilde anlaşılması yerinde olur. Ancak bu koşulun gerçekleşmesi durumunda, hukuka uygunluk nedeni olarak başvurulacak-işçinin rızasının beklenebilir olduğundan söz edilebilir. Bu kanıya varırken, özellikle görsel izlemenin kişi üzerinde ciddi stres yarattığı ve sadece özel yaşam hakkını değil kişilik hakkını oluşturan değerlerin daha bir çoğunu zedelediği gerçeğini göz önünde bulundurmaktayız. Görsel izleme gerekli olduğunda izlenen alanları tam olarak belirten açık ve net bildirimlerde bulunulması ve bunun işçilerin özeline ağır saldırı oluşturacak mekanları kapsamaması gerekir. Bu tür mekanlara, örnek olarak soyunma odaları,tuvaletler ve bireysel ofisler verilmektedir.”
Sonuç itibarı ile ülkemizde de işçinin görsel olarak izlenmesi Fransa örneğinde görüldüğü gibi işçinin izlenmesinin işveren bakımından bir üstün yarar olgusuyla örtüşmesi gerekmektedir. Ancak bu olgunun özel yaşama saygı sınırlarını aşmaması gerekir. İş sağlığı ve güvenliği, işyeri güvenliği gibi gerekçeler haklı gerekçeler olarak kabul edilebilmektedir. Ancak üretim süreçlerinde işçinin izlenmesinin sayılan gerekçelere dayanmaması koşulunda yasal olmadığını söyleyebiliriz.
Son olarak belirtmemiz gereken konu ise görsel izlemenin işçilere önceden duyurulmasının ve onay alınmasının gerekliliğidir.
(1) Ahmet SEVİMLİ, İşçinin özel yaşamına müdahalenin sınırları (Legal Yayınevi )