Çalışma Süresinden Sayılan Hal
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Genel anlamda çalışma süresi bir işçinin çalışsın ya da çalışmasın işgücünü işverene sunduğu süreleri ile İş Kanunu‘nda ayrıca çalışma süresinden sayılacağının açıklığa kavuşturulduğu sürelerin toplamından oluşur.
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (1)
İş Kanununda çalışma süresinden söz edilmekle birlikte çalışma süresi kavramının içeriği kanunda düzenlenmemiş ancak Yönetmelik (2) ile “Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir” (3) şeklinde tanımlanmıştır.
İş Kanuna (4) göre aşağıdaki süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılır:
a) Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yer altında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
Bu işlerde işin niteliği gereği işin yapıldığı yere ulaşıncaya ve iş bittikten sonra geri çıkıncaya kadar bir süre geçmektedir. Bu süre içinde işçi fiilen çalışmamakla birlikte emeğini işverene tahsis etmiştir.
b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
İşin niteliğinden ve yürütüm koşullarından kaynaklanan benzeri durumlarda işçinin işi bir yere giderek yapması mümkündür. Örneğin ilaç temsilciliği yapan işçinin doktorları ziyaret ederken yolda geçirdiği süreler günlük çalışma süresinden sayılır.
c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
Örneğin makam şoförünün fiilen çalıştığı zamanın dışında çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler onun açısından günlük çalışma süresinden sayılır. Boş geçirdiği süreler kavramını kanaatimce işçinin istediği şekilde hareket etme olanağına sahip olamaması ve her an işverenin talimatını beklemesi şeklinde yorumlamak gerekir.
d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
İşyerinde çalışan işçiler işverenin özel işleri ile görevlendirilebilirler. Bu durumdaki işçiler asıl işlerini yapmamakla birlikte işveren tarafından verilen bir işi yerine getirmektedir. Örneğin, işyerine bahçe bakımı için alınan bahçıvanın işverenin evinin bahçesinin bakımına gönderilmesi halinde işçi asıl işini yapmamaktadır ancak, işverenin talimatı nedeniyle hareket ettiği için bu süreler çalışma süresinden sayılır.
e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Süt izni çocuğun sağlığı düşünülerek verilmiş bir izindir. (5)
f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler. İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
İşin niteliğinden kaynaklanan sebeplerle işçilerin işi yaptıkları yer yerleşim yerlerinden uzak olması halinde yolda geçirdikleri süreler günlük çalışma sürelerinden sayılmaktadır. Örneğin Ankara-Eskişehir tren yolunun kırkıncı kilometresinde meydana gelen bozukluğun onarılması için Ankara’dan hareket eden ekibin arızanın olduğu yere varması ve geri dönmesi sırasında yolda geçen süreler işçilerin günlük çalışma süresinden sayılır.
SONUÇ
İşçiler yukarıda açıklanan sürelerde çalışmasalar dahi çalışma mevzuatından doğan haklara çalışmışlar gibi sahip olurlar.
DİP NOTLAR
(1) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:63
(2) İş Kanuna İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği (06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır).
(3) İş Kanuna İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği Madde 3: Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. İş Kanunu’nun 66. maddesinin birinci fıkrasında yazılı süreler de çalışma süresinden sayılır. Aynı Kanunun 68. maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri ise, çalışma süresinden sayılmaz. Ara dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak, yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenlenir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinin son fıkrası hükmü saklıdır.
(4) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:66
(5) 4857 sayılı İş Kanunu Madde 74- …Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.