Yatırımların ve İstihdamın Arttırılmasına Yönelik Teşvikler
Hakan Kıvanç
SMMM
Mali Hukuk Uzmanı
Öğretim Görevlisi
h.hakankivanc@gmail.com
GİRİŞ
Yatırımların ve istihdamın teşviki konusuna giriş yapmadan önce Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) tanımını yapmak yerinde olacaktır.
KOBİ’ler ana hatları ile 3 bölümde incelenmektedir;
1- Mikro işletmeler: İşçi sayısı 10’dan ve yıllık cirosu 1 milyon YTL’ den az olan işletmeler bu grupta,
2- Küçük İşletmeler: İşçi sayısı 50’den ve yıllık cirosu 5 milyon YTL’ den az olan işletmeler bu grupta,
3- Orta Büyüklükteki İşletmeler: İşçi sayısı 250’den ve yıllık cirosu 25 milyon YTL’ den az olan işletmeler bu grupta, yer almaktadır.
KOBİ kapsamına giren işletmelerin ayrımının ardından, bu işletmelerin yatırım teşvikinden faydalanabilmesinin ikinci şartı kanunla açıklanan bölgelerde yatırım yapmasıdır. Bu bölgelere 5084 sayılı ve 5350 sayılı Kanunlarla belirlenen, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca (TÜİK) 2001 yılı için belirlenen fert başına gayri safi yurt içi hâsıla tutarı 1500 ABD Doları veya daha az olan iller girmektedir.
2008 yılı itibari ile bu illerin sayısı 49’dur. Bu illere ilave olarak, Çanakkale ilinin Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri de teşvik kapsamındaki bölgelere dâhil edilmişlerdir.
Makalemizin bundan sonraki kısmında, Gökçeada, Bozcaada ve 49 il, teşvik kapsamındaki iller olarak anılacaktır.
YATIRIM TEŞVİK BELGESİ KAPSAMINDA SAĞLANAN TEŞVİKLERİN ANA BAŞLIKLARI
VERGİ TEŞVİKLERİ
1.1. Gelir Vergisi Stopajı Teşviki
Yeni istihdam sağlayan işverenlerin, bu istihdamlar nedeniyle hesaplanacak gelir vergisinin tamamının veya bir kısmının verecekleri muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden gelir vergisine mahsup edilerek terkin edilmesi suretiyle istihdam üzerindeki yük azaltılmıştır. (5084 s. Kanun md.2, md.3; 1 ve 2 Seri No.lu Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Genel Tebliğleri)
Gelir Vergisi Stopajı Teşviki (5084 Sayılı Kanun Md. 3)
Teşvik kapsamındaki illerde;
Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, en az on işçi çalıştırmaları koşuluyla,(01.04.2007 itibari ile 5615 sayılı kanun ile değişen madde) bu iş yerlerinde çalıştırdıkları işçilerin,
Ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinin; organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için tamamı, diğer yerlerdeki iş yerleri için yüzde sekseni, verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilir.
Terkin edilecek tutar, işçi sayısı ile asgari ücret üzerinden ödenmesi gereken gelir vergisinin çarpımı sonucu bulunacak değer üzerinden yukarıda belirtilen oranlara göre saptanan tutarı aşamaz.
Gelir vergisi stopajı teşviki sadece kapsama dahil illerde bulunan işyerlerinde fiilen çalıştırılan işçilerin ücretleri üzerinden hesaplanacak gelir vergisi açısından geçerlidir. Bu işyerlerine ilişkin bordrolarda gösterilmiş olsa dahi fiilen bu işyerlerinde çalışmayan işçiler açısından teşvikten yararlanmak mümkün değildir.
İzin, hastalık ve benzeri nedenlerle işyerinde bulunulmaması halleri fiilen çalışmama olarak kabul edilmez.
Örnek ;
AYAZ A.Ş. gıda ürünleri imalatı faaliyetinde bulunmak üzere 10.02.2008 tarihinde Gümüşhane il merkezinde açtığı işyerinde 5 işçi, Tokat il merkezindeki işyerinde ise 12 işçi çalıştırmaktadır. Kurumlar vergisi mükellefi olan AYAZ A.Ş., Gümüşhane il merkezindeki işyerinde asgari 10 işçi çalıştırma şartına uyulmadığından, bu işyerinde çalıştırılan işçiler için teşvikten yararlanamayacak; Tokat il merkezindeki işyerinde ise 12 işçi çalıştırıldığından işçilerin tamamı için gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanabilecektir.
1.2. Katma Değer Vergisi Teşviki
Yatırım Teşvik belgesi alınmak kaydı ile KDVK 13/d bendine göre teşvikten yararlanan işletmenin alacağı makine ve teçhizatın yurtiçi alım ve ithalatına ilişkin olarak yapılacak işlemlerde yatırım süresi içerisinde sonuçlandırılmak şartı ile yapılacak alımlar Katma Değer Vergisi’nden istisnadır.
SSK PRİM TEŞVİKİ
Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin kapsama dahil illerdeki işyerlerinde yeni işe aldıkları işçiler için 506 sayılı Kanunun 72 ve 73 üncü maddeleri uyarınca prime esas kazançları üzerinden tahakkuk ettirilecek primlerin işveren hissesinin bir kısmı veya tamamı Hazine tarafından karşılanmaktadır.
Sigorta Primi İşveren Hissesi Teşviki (5084 s. Kanun md.4)
Teşvik kapsamındaki illerde;
1.4.2005 tarihinden itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, en az on işçi çalıştırmaları koşuluyla, bu iş yerlerinde çalıştırdıkları işçilerin,
Prime esas kazançları üzerinden 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72 ve 73 üncü maddeleri uyarınca hesaplanan sigorta primlerinin işveren hissesinin; organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için tamamı, diğer yerlerdeki iş yerleri için yüzde sekseni Hazinece karşılanır.
Hazinece karşılanacak tutar, işçi sayısı ile Sosyal Sigortalar Kanununun 78 inci maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırına göre hesaplanan işveren hissesi prim tutarının çarpımı sonucu bulunacak değer üzerinden, yukarıda belirtilen oranlara göre saptanan tutarı aşamaz.
İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Kuruma verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin işçi hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır. Bu maddeye göre işveren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazinece Kuruma yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, işverenden tahsil edilir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken belirlenir.
BEDELSİZ ARSA TAHSİSİ
Kanun kapsamındaki illerde en az 10 kişilik istihdam öngören yatırımlara girişen gerçek ve tüzel kişilere; Hazineye, katma bütçeli kuruluşlara, belediyelere veya il özel idarelerine ait arazi veya arsalar bedelsiz olarak devredilebilmekte veya kullanma izni verilebilmektedir.
Teşvik kapsamındaki illerde en az on kişilik istihdam öngören yatırımlara girişen gerçek veya tüzel kişiler lehine; hazineye, özel bütçeli kuruluşlara, il özel idarelerine veya belediyelere ait arazi veya arsaların üzerinde kırkdokuz yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli bedelsiz irtifak hakkı tesis edilebilir. Bu taşınmazlar üzerindeki kamuya ait ve ihtiyaç dışı bina ve müştemilat ile üzerinde henüz faaliyete geçmemiş yatırım bulunan arazi veya arsalar da bu kapsamda değerlendirilir. Ancak, talep edilen taşınmazın bulunduğu ilçenin mülkî sınırları içinde organize sanayi veya endüstri bölgesi bulunması halinde, bu bölgelerde yer alabilecek yatırımlar için tahsis edilecek boş parsel bulunmaması şartı aranır.
Bedelsiz Arsa Tahsisinin Şartları
Bu usul ve esaslarda belirtilen teşviklerden; aşağıdaki şartları taşımaları şartıyla gerçek kişilerle, tüzel kişiler yararlanabilir;
a) Talep edilen taşınmazlar üzerinde gerçekleştirilecek yatırımda en az on kişilik istihdam öngörülmesi,
b) Yatırımın, teşvik kapsamındaki illerde yapılması,
c) Bedelsiz irtifak hakkı veya kullanma iznine konu taşınmazların üzerinde gerçekleştirilecek yatırımın toplam tutarının, bu taşınmazların maliki idarelerce takdir edilecek rayiç değerinin üç katından az olmaması,
ç) Talep edilen taşınmazın bulunduğu ilçenin mülkî sınırları içinde organize sanayi veya endüstri bölgesi bulunması hâlinde, bu bölgelerde yer alabilecek yatırımlar için tahsis edilecek boş parsel bulunmaması,
d) Bu esas ve usullerde belirtilen diğer şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.
İstihdam edilecek işçi sayısına, yatırım konusu işletmenin faaliyete geçtiği tarihten itibaren beş yıl süreyle uyulması zorunludur.
Bedelsiz Arsa Teşvikinin Uygulama Şekli
(1) Teşvikten yararlanacak gerçek veya tüzel kişiler lehine; yukarıda belirtilen kamu idarelerine ait taşınmazlar üzerinde, kırkdokuz yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli bedelsiz irtifak hakkı kurulabilir veya devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunması nedeniyle irtifak hakkı tesis edilemeyen taşınmazlar üzerinde ise, kırkdokuz yıl süreli bedelsiz kullanma izni verilebilir.
(2) Bu taşınmazlar üzerindeki kamuya ait ve ihtiyaç dışı bina ve müştemilât ile üzerinde henüz faaliyete geçmemiş yatırım bulunan taşınmazlar da bu kapsamda değerlendirilir.
Yatırımcı tarafından, mücbir sebepler hariç öngörülen sürede yatırımın en az yüzde ellisinin tamamlanmadığının veya taşınmazın üzerine yatırıma başlama tarihinden itibaren bir yıl içinde herhangi bir yatırım yapılmadığının ya da işletmeye geçtikten sonra faaliyetin sona erdirildiğinin tespiti, irtifak hakkı ve kullanma izni sözleşmesinin ağır şekilde ihlali sayılır ve bu durumda herhangi bir yargı kararı aranmaksızın irtifak hakkı veya kullanma izni iptal edilerek taşınmaz üzerindeki muhdesat, zemin maliki idareye intikal eder. Bu durumda ilgili idarenin talebi üzerine irtifak hakkı tapu idarelerince re’sen terkin edilir ve taşınmazın cari yıl proje maliyet bedelinin yüzde biri oranında tazminat alınır.
Yatırımcı tarafından, mücbir sebepler hariç öngörülen sürede yatırımın en az yüzde ellisinin gerçekleştirilmesine rağmen yatırımın tamamlanmaması veya öngörülen istihdam sayısına uyulmaması halinde ise bedelsiz olarak tesis edilmiş irtifak hakkı veya verilen kullanma izni bedelliye dönüştürülür. Bu durumda yıllık irtifak hakkı veya kullanma izni bedeli, yatırımın carî yıl proje maliyet bedelinin binde beşidir.
Bedelsiz irtifak hakkı veya kullanma iznine konu taşınmazların üzerinde gerçekleştirilecek yatırımın toplam tutarı, bu taşınmazların maliki idarelerce takdir edilecek rayiç değerinin üç katından az olamaz.
Devredilen arazi veya arsaların tapu kaydına; Hazinece, katma bütçeli kuruluşlarca, belediyelerce veya il özel idarelerince bedelsiz olarak devir olunduğu, devir amaç ve koşullarına, devir alan gerçek veya tüzel kişilerin uymak zorunda olduğuna dair şerh konulur. Bu madde kapsamında belirlenmiş şartlara uyulmuş olması kaydıyla, talep üzerine, tapu kaydındaki şerh terkin edilir. (5350 Sayılı Kanunun 5 inci maddesiyle eklenen cümle) Ancak devredilen veya kullanma izni verilen taşınmazın değerinin yatırım maliyet bedelinin yüzde ellisinden fazla olması halinde, şerh kaldırılırken bu taşınmazın Kanunda öngörülen amaçlar dışında kullanılamayacağına dair tapuya şerh konulur. Devredilen arazi veya arsa üzerindeki toplam yatırımın yarısından fazlasının tamamlanmış olması ve yatırımcının talep etmesi halinde, devredilen arazi veya arsanın rayiç bedeli tahsil edilerek tapu kayıtlarındaki şerh terkin edilir.
Yatırımcının, bu madde kapsamında belirlenen şartlara uymadığının veya öngörülen sürede yatırımın tamamlanmadığının tespiti halinde, herhangi bir yargı kararı aranmaksızın taşınmaz, üzerindeki muhdesat ile birlikte Hazine, katma bütçeli kuruluşlar, belediyeler veya il özel idareleri adına kaydolunur.
İstihdam edilecek işçi sayısına, yatırımın faaliyete geçmesi tarihinden itibaren beş yıl süre ile uyulması zorunludur.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.
ENERJİ DESTEĞİ
Teşvik kapsamındaki illerde başlanacak yatırımlarda uygulanmak üzere, hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk dâhil), seracılık, sertifikalı tohumculuk, soğuk hava deposu yatırımları, imalat sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eğitim veya sağlık alanlarında yapılacak yatırımlarda asgari 10 işçi çalıştıran işletmelerin elektrik enerjisi giderlerinin % 20’si Hazine tarafından karşılanmaktadır.
Enerji Desteği (5084 s. Kanun md.6)
31.12.2012 tarihine kadar uygulanmak üzere teşvik kapsamındaki illerde, 1.4.2005 tarihinden itibaren faaliyete geçen, fiilen ve sürekli olarak; hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk dâhil), seracılık, sertifikalı tohumculuk, soğuk hava deposu yatırımları, imalât sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eğitim veya sağlık alanlarında asgari on işçi çalıştıran işletmelerin, elektrik enerjisi giderlerinin yüzde yirmisi Hazinece karşılanır. Bu orana asgari sayıdan sonraki (10 işçi üzeri) her bir işçi için 0,5 puan eklenir. Hazinece karşılanacak oran, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde faaliyette bulunan işletmeler için yüzde elliyi, diğer alanlarda faaliyette bulunan işletmeler için yüzde kırkı geçemez.
01.04.2005 tarihinden önce faaliyete geçmiş işletmelerde ise istihdamının asgari 10 kişi olması veya 10 kişiye tamamlanması halinde enerji desteği oranı %20’dir. Bu tarihten sonra asgari sayının veya 10 kişinin üzerinde işe alınan her bir ilave istihdam için 0,5 puan ilave edilir. Yararlanılabilecek destek oranı organize sanayi veya endüstri bölgesinde kurulu işletmeler için yüzde elliyi, diğer alanlarda kurulu bulunan işletmeler için yüzde kırkı geçemez.
Fiilen ve sürekli olarak çalıştırılan işçi sayısının tespitinde, aylık prim ve hizmet belgeleri esas alınır.
Enerji desteği, teşvik kapsamındaki 49 ilde 31.12.2012 tarihine kadar uygulanır, ancak Bozcaada ve Gökçeada’daki tesisler için enerji desteği uygulaması 01.04.2012 tarihine kadar uygulanır.
Bu maddenin uygulanmasına yönelik asgari kapasiteleri belirlemeye Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı, elektrik enerjisi giderlerinin iadesine ilişkin süreleri tespit etmeye, iadeyi nakden veya mahsuben yaptırmaya ve uygulamanın usul ve esaslarını belirlemeye Maliye Bakanlığı, Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı müştereken yetkilidir.
Bu kapsamda kamu kurum ve kuruluşlarınca 2886 ve 4734 sayılı Kanunlara göre veya uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden ihalesi yapılan inşaat işleri (köprü, baraj, okul, kamu binası yapımı gibi) ile ulaşım, temizlik, güvenlik işleri gibi hizmet işleri teşvikten yararlanamayacaktır.
Devlet İhale Kanunu ile Kamu İhale Kanununa göre kamu kurum ve kuruluşlarınca ihalesi yapılan veya uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan her türlü mal teslimi işlerinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak kanun kapsamına dâhil illerde faaliyette bulunan işletmeler gerekli diğer koşulları sağlamaları halinde teşvikten yararlanabileceklerdir.
KREDİ FAİZ TEŞVİKLERİ
5.1. Hazine Kredi Faiz Teşvikleri
Teşvik belgeli yatırımlarda alınan YTL cinsinden kredilere ilişkin 5 puanlık faiz indirimi ve döviz cinsinden kredi faizlerinde 2 puanlık faiz indirimi hazine tarafından karşılanacaktır. Bunun yanı sıra, alınacak tüm krediler 4 yıl geri ödemeli olarak finanse edilebilmektedir.
5.2. KOSGEB Kredi Destekleri
Makine ve Teçhizat yatırımları ile ilgili olarak, 1000+1000 KOBİ Yatırım Destekleme Programın uygulanmasına yönelik olarak iki ana başlık altında olmak üzere dört ayrı model seçeneği sunulmuştur. Buna göre, 600.000-YTL kredi tutarına kadar alınacak kredilerde 100.000-YTL ye kadar olan faizlerin tamamı KOSGEB tarafından finanse edilecektir. Söz konusu krediler, ilk 6 ayı geri ödemesiz ve 24 ay geri ödemeli olarak vadelendirilebilmektedir.
Kredi için başvuracak KOBİ’lerin;
Küçük ve orta ölçekli imalat sanayi kuruluşu olmaları,
KOSGEB veri tabanına kayıtlı olmaları,
2008 yılından önce kurulmuş olmaları,
Geçerliliği süren kapasite raporu ibraz etmeleri,
5458 sayılı kanun kapsamında yapılandırılmamış borçlarının bulunmaması veya yapılandırılmış ancak ödenmemiş borcu olmaması,
Krediyi kullanmadan önce varsa vergi ve sosyal güvenlik borçlarını ödemeyi taahhüt etmeleri ya da yapılandırılmaları, gerekmektedir.
1000+1000 KOBİ Yatırım Destekleme Programı ile ilgili ön başvurular http://1000.kosgeb.gov.tr internet adresinden yapılacak olup, son başvuru tarihi 30 Mayıs 2008 tarihidir.
Bu program dâhilinde, toplam 2000 KOBİ ön kayıt başvuru sırasına göre kredi almaya hak kazanacaktır.
III. TEŞVİKTEN YARARLANACAK İLLER
Teşvik kapsamındaki iller ilgili kanunlar ile aşağıdaki gibi belirlenmiştir;
5084 sayılı Kanun Kapsamında Bulunan İller;
| 1) Adıyaman | 11) Bitlis | 21) Kars | 31) Şanlıurfa |
| 2) Afyonkarahisar | 12) Çankırı | 22) Kırşehir | 32) Şırnak |
| 3) Ağrı | 13) Diyarbakır | 23) Malatya | 33) Tokat |
| 4) Aksaray | 14) Düzce | 24) Mardin | 34) Uşak |
| 5) Amasya | 15) Erzincan | 25) Muş | 35) Van |
| 6) Ardahan | 16) Erzurum | 26) Ordu | 36) Yozgat |
| 7) Bartın | 17) Giresun | 27) Osmaniye | |
| 8) Batman | 18) Gümüşhane | 28) Siirt | |
| 9) Bayburt | 19) Hakkâri | 29) Sinop | |
| 10) Bingöl | 20) Iğdır | 30) Sivas |
5350 sayılı Kanun ile İlave Edilen İller;
| 1) Artvin | 5) Karaman | 9) Nevşehir | 13) Tunceli |
| 2) Çorum | 6) Kastamonu | 10) Niğde | |
| 3) Elazığ | 7) Kilis | 11) Rize | |
| 4) Kahramanmaraş | 8) Kütahya | 12) Trabzon |
Bu 49 ile ilave olarak, Çanakkale ilinin Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri de teşvik kapsamındaki bölgelere dâhil edilmişlerdir.
UYGULAMANIN BAŞLAMA VE SONA ERME TARİHLERİ
Yatırımların Destek ve Teşviklerden Yararlanma Süresi;
Teşvik kapsamındaki illerde yapılan yeni yatırımlardan,
31.12.2008 tarihine kadar tamamlanan yatırımlar izleyen 4 yıl süresince,
31.12.2009 tarihine kadar tamamlanan yatırımlar izleyen 3 yıl süresince,
yukarıda sayılan teşviklerden yararlanabilecektir.
Örneğin, 31.12.2008 tarihine kadar tamamlanan yeni bir yatırım için 4 yıl süreyle teşvik uygulanacak ve 31.12.2012 tarihine kadar teşvikten yararlanılabilecektir.
Kaynaklar
www.hazine.gov.tr
www.kosgeb.gov.tr
5084 Sayılı Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
5350 Sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
5615 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki Genel Tebliği (Seri No: 1)
Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki Genel Tebliği (Seri No: 2)
Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki Genel Tebliği (Seri No: 3)
Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki Genel Tebliği (Seri No: 4)
Enerji Desteğinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:2007/1)
Küçük Ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin Geliştirilmesi Ve Desteklenmesi Amacıyla KOSGEB Tarafından Uygun Koşullarda Finansal Destek Sağlanması Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar