Dernekler Ceza Hükümleri Adli ve İdari Para Cezaları
Mintez ŞİMŞEK
Müfettiş
Türk Kızılay’ı Teftiş Kurulu
mintezsimsek@gmail.com
Derneklerin yürüttükleri genel faaliyetleri kapsamında muhatap oldukları müeyyide ve sınırlamalar, münhasıran 5253 sayılı dernekler kanunu ile düzenlemiş ise de, bu teşekküllerin yardım toplama gibi faaliyetlerinde 2860 sayılı yardım toplama kanunu, genel kurul, kişiliğin kazanılması ve kaybedilmesi gibi Eşhas Hukukunu ilgilendiren konulara ilişkin sınırlamalar ise Türk Medeni Kanunu hükümleri ile düzenlenmiştir.
Dernekler ve derneklerin faaliyetlerine ilişkin caza hükümleri, 08.02.2008 tarih ve 5728 sayılı Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 406, 407, 557, 558, 559 ve 578. maddeleri ile değiştirilmiş, çeşitli fiil ve haller nedeni ile Dernek Tüzel Kişilikleri ve Dernek Yöneticilerine uygulanacak ceza hükümleri ve idari para cezalarının miktarı değiştirilmiştir.
Söz konusu değişiklikler, 2860 Sayılı Yardım Toplama Kanunu ve 5253 sayılı Dernekler Kanuna ilişkin olarak ayrı ayrı hükümler içerdiğinden konuyu iki başlık halinde ele alacağız.
1- 2860 Sayılı Yardım Toplama Kanununda Yapılan Değişiklikler:
5728 sayılı Kanunun 406 ve 407. maddeleri ile 2860 sayılı Yardım Toplama Kanununun 28 ve 29. maddeleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“MADDE 28- Yardım toplama faaliyetinden elde edilen mal ve paraları zimmetine geçiren kişi, kamu görevlisi olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanununun zimmet suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır.
MADDE 29- Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak izinsiz yardım toplayanlara yedi yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir. İzin verilen yer dışında yardım toplayanlara beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
Bu Kanunun diğer hükümlerine aykırı davranışta bulunanlara, fiilleri suç oluşturmadığı takdirde, iki yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
Bu maddede yazılı olan idarî yaptırımlara karar vermeye mahallî mülkî amir yetkilidir.
Yukarıdaki fıkralara aykırı davranış sonucu izinsiz toplanan mal ve paralara el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.”
Kanunun 28. maddesi, yardım toplama faaliyeti icra eden gerçek ve tüzel tüm kişileri kapsadığından, Derneklerce yürütülen tüm yardım toplama faaliyetleri esnasında, yardım toplama faaliyetinden hâsıl olan mal ve paraları zimmetine geçiren dernek yönetici, yetkili ve çalışanları kamu görevlisi olup olmadıklarına bakılmaksızın Kamu görevlisi suçu olan Zimmet suçu ile yargılanacaklardır. Yine 29. madde ile idari para cezalarının hadleri değiştirilmiş ve İzinsiz olarak yardım toplayan dernek yönetici, yetkili ve çalışanlarına 700.-YTL idari para cezası, izin verilen yerler dışında yardım toplayan dernek yönetici, yetkili ve çalışanlarına 500.-YTL idari para cezası verileceği hükmü getirilmiştir.
2- 5253 Sayılı Dernekler Kanununda Yapılan Değişiklikler
A- Kamu Yararına Çalışan Derneklere İlişkin Değişiklikler
Dernekler Kanununun 27. maddesinin üçüncü fıkrası ve bu fıkraya 08.06.2006 tarih ve 5519 sayılı yasanın 1.maddesi ile eklenen ek fıkra ile Kamu yararına çalışan derneklerin denetimi ile bu derneklerin yönetim mercilerinin görevden alınmasına ilişkin koşullar düzenlenmiş olup yasanın bu fıkrasındaki “…..kamu yararına çalışan derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personel, ağır hapis veya ağır para cezası verilmesini gerektiren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde, geçici bir tedbir olarak İçişleri Bakanınca görevden uzaklaştırılabilir.” Hükmü, 5728 sayılı kanunun 557 maddesi ile “…..kamu yararına çalışan derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personel, hapis cezası verilmesini gerektiren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde, geçici bir tedbir olarak İçişleri Bakanınca görevden uzaklaştırılabilir.” Şeklinde değiştirilmiştir.
Yapılan bu değişiklik ile Kamu Yararına Çalışan Derneklerin yönetim, denetim ve diğer organlarında görev yapan üyeler ile bu derneklerde çalışan personel, Türk Ceza Kanunu ve diğer kanunlar ile düzenlenen ve müeyyidesi “hapis cezası” olan bir suçu işlemeleri halinde İçişleri Bakanlığınca görevden uzaklaştırılabilecektir.
B- Yargılama, Soruşturma ve Kovuşturma Usulü ile Cezaların Uygulanmasına İlişkin Değişiklikler
Derneklere ilişkin olarak yürütülecek davalardaki yargılama usulü ile soruşturma ve kovuşturmalardaki usul ve esaslar 5253 sayılı kanunun 18. maddesi ile düzenlenmiş olup yasanın ilk halinde konulan hüküm aşağıdaki gibidir;
“Madde 18. — Bu Kanunla ilgili olarak hukuk mahkemelerinde bakılacak davalarda basit yargılama usulü uygulanır.
Bu Kanun hükümlerine aykırı davranan failler hakkındaki soruşturma ve kovuşturma, yer ve zaman kaydı aranmaksızın 3005 sayılı Meşhut Suçların Muhakeme Usulü Kanunu hükümlerine göre yapılır”
5253 sayılı yasadaki bu hüküm, 5728 sayılı kanunun 578. maddesinin (yy) maddesi ile değiştirilerek 18. maddenin 2. fıkrasının tamamı yürürlükten kaldırılmıştır.
3005 Sayılı Meşhut Suçların Muhakeme Usulü Kanunu yürürlükten kaldırılması nedeniyle 5253 sayılı yasada, bu yasaya yapılan atıf da kaldırılmıştır.
5728 sayılı kanun ile derneklere verilecek cezaların tatbiki işlemleri de kısmen değiştirilerek, 5253 sayılı kanunun 33. maddesinin aşağıdaki hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır.
“Bu Kanunda yazılı olan idarî para cezaları mülkî idare amiri tarafından verilir. Verilen idarî para cezalarına dair kararlar ilgililere 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilir.
Bu cezalara karşı tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, idarece verilen cezanın yerine getirilmesini durdurmaz. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. İtiraz, zaruret görülmeyen hâllerde evrak üzerinde inceleme yapılarak en kısa sürede sonuçlandırılır.
Bu Kanuna göre verilen idarî para cezaları 6183 sayılı Âmme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.”
Yürürlükten kaldırılan bu hükümler yerine, 5728 sayılı kanunun 559. maddesi ile aşağıdaki hüküm getirilmiş;
“Bu Kanunda yazılı olan idarî yaptırımlara karar vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.”
Yapılan değişiklik ile derneklerin olağan faaliyetleri esnasında görülen ve/veya yapılan denetimler sonucunda tespit edilen ve konusu idari müeyyide gerektiren fiillerin tespiti halinde, bu fiillerin gerektirdiği idari yaptırımlar ve idari para cezalarına karar vermeye mahalli mülki amir yetkili kılınmıştır.
Yapılan tüm değişiklikler neticesinde, 5253 sayılı dernekler kanununun da Yargılama Usulü ve Cezaların Uygulanması hükümlerini ihtiva eden 18 ve 33. maddeleri aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
Yargılama Usulü
Madde 18- Bu Kanunla ilgili olarak hukuk mahkemelerinde bakılacak davalarda basit yargılama usulü uygulanır
Cezaların Uygulanması
Madde 33– Bu Kanunda belirtilen cezalar çocuk dernekleri hakkında, yazılı olarak uyarılmasına rağmen tekrar edilmesi halinde uygulanır.
Bu Kanunun 32 nci maddesinde geçen “dernek yöneticileri” ibareleri dernek yönetim kurulu başkanını ifade eder.
Bu Kanunda yazılı olan idarî yaptırımlara karar vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.
C- Genel Hükümlere İlişkin değişiklikler
5253 sayılı dernekler kanununun tümünün yürürlüğünde; kanuna aykırı olarak yürütülen faaliyet ve fiiller hakkında uygulanacak ceza hükümleri 32. madde ile düzenlenmiş olup madde hükümleri, 5728 sayılı kanunun 578. maddesi ile değiştirilmiştir.
Yapılan değişiklikler ile öncelikle idari para cezalarındaki para cinsi YTL’ ye çevrilmiş, bazı idari para cezalarının miktarı ise arttırılmıştır. Diğer taraftan 5253 sayılı yasada evvelce bulunmayan ve Türk Ceza Kanununun 155. Maddesinde tanımlanan “Güveni Kötüye Kullanma” suçu ile cezalandırılma hükmü getirilmiştir.
Bu bölümde 32. maddede yapılan değişiklikler, eski ve yeni halleri ayrı ayrı verilerek izah edilecektir.
- Madde (a) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/a) Dernek kurma hakkına sahip olmadıkları halde dernek kuranlar veya derneklere üye olmaları kanunlarla yasaklandığı halde dernek üyesi olanlar ile derneklere üye olması kanunlarla yasaklanmış kişileri bilerek dernek üyeliğine kabul eden veya kaydını silmeyen veya dernek üyesi iken derneklere üye olma hakkını kaybeden kişileri dernek üyeliğinden silmeyen dernek yöneticileri beşyüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/a) Dernek kurma hakkına sahip olmadıkları halde dernek kuranlar veya derneklere üye olmaları kanunlarla yasaklandığı halde dernek üyesi olanlar ile derneklere üye olması kanunlarla yasaklanmış kişileri bilerek dernek üyeliğine kabul eden veya kaydını silmeyen veya dernek üyesi iken derneklere üye olma hakkını kaybeden kişileri dernek üyeliğinden silmeyen dernek yöneticilerine beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
- Madde (b) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/b) Genel Kurul toplantılarını kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak veya dernek merkezinin bulunduğu veya tüzüğünde belirtilen yer dışında yapan dernek yöneticileri beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır. Mahkemece, kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak yapılan genel kurul toplantılarının iptaline de karar verilebilir.
Maddenin Yeni Hali
32/b) Genel Kurulu süresinde toplantıya çağırmayan, genel kurul toplantılarını kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak veya dernek merkezinin bulunduğu veya tüzüğünde belirtilen yer dışında yapan dernek yöneticilerine beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir. Mahkemece, kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak yapılan genel kurul toplantılarının iptaline de karar verilebilir.
- Madde (c ) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/c) Yurt dışı yardımı bankalar aracılığıyla almayan dernek yöneticilerine, bu şekilde alınan paranın yüzde beşi oranında idarî para cezası verilir.
Maddenin Yeni Hali
32/c) Yurt dışı yardımı bankalar aracılığıyla almayan dernek yöneticilerine, bu şekilde alınan paranın yüzde yirmi beşi oranında idarî para cezası verilir.
- Madde (d ) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/d) Derneğe ait tutulması gereken defter veya kayıtları tutmayan dernek yöneticileri beşyüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/d) Derneğe ait tutulması gereken defter veya kayıtları tutmayan veya tasdiksiz defter tutan dernek yöneticileri üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu defter ve kayıtların usulüne uygun tutulmaması halinde dernek yöneticilerine ve defterleri tutmakla sorumlu kişilere beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir. Adına yetki belgesi düzenlenmediği halde gelir toplayanlar ile bilerek bu şekilde gelir toplanmasına izin veren yönetim kurulu üyelerine bin Türk Lirası idarî para cezası verilir.
- Madde (e ) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/e) Genel kurul ve diğer dernek organlarında yapılan seçimler ve oylamalar ile oyların sayım ve dökümüne hile karıştıranlar ve defter veya kayıtları tahrif veya yok edenler veya gizleyenler, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde altı aydan iki yıla kadar hapis ve beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/e) Genel kurul ve diğer dernek organlarında yapılan seçimler ve oylamalar ile oyların sayım ve dökümüne hile karıştıranlar ve defter veya kayıtları tahrif veya yok edenler veya gizleyenler, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır.
- Madde (f ) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/f) Her ne suretle olursa olsun kendisine tevdi olunan derneğe ait para veya para hükmündeki evrak, senet veya sair malları kendisinin veya başkasının menfaatine olarak sarf veya istihlâk veya rehneden veya satan, gizleyen, imha, inkâr, tahrif veya tağyir eden yönetim kurulu başkanı ve üyeleri veya denetçiler ile derneğin diğer personeli fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, altı aydan iki yıla kadar hapis ve beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/f) Her ne suretle olursa olsun kendisine tevdi olunan derneğe ait para veya para hükmündeki evrak, senet veya sair malları kendisinin veya başkasının menfaatine olarak sarf veya istihlâk veya rehneden veya satan, gizleyen, imha, inkâr, tahrif veya tağyir eden yönetim kurulu başkanı ve üyeleri veya denetçiler ile derneğin diğer personeli Türk Ceza Kanununun güveni kötüye kullanma suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır. Ayrıca, mahkeme yargılama sırasında sanıkların, organlardaki görevlerinden geçici olarak uzaklaştırılmasına da karar verebilir.
- Madde (g ) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/g) Yetkili mercilerin izni olmaksızın yabancı derneklerin Türkiye’de temsilciliklerini veya şubelerini açanlar, faaliyetlerini yürütenler, bu derneklerle işbirliğinde bulunanlar veya bu dernekleri üye kabul edenler beşyüzmilyon liraya kadar para cezası ile cezalandırılır ve izinsiz açılan şube veya temsilciliğin de kapatılmasına karar verilir.
Maddenin Yeni Hali
32/g) Yetkili mercilerin izni olmaksızın yabancı dernekler ve merkezi yurt dışında bulunan kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’de temsilciliklerini veya şubelerini açanlar, faaliyetlerini yürütenler, bunlarla işbirliğinde bulunanlar veya bunları üye kabul edenlere bin Türk Lirası idarî para cezası verilir ve izinsiz açılan şube veya temsilciliğin de kapatılmasına karar verilir.
- Madde (h) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/h)16 ncı Maddede belirtilen bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen basımevi yöneticileri beşyüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/h)16 ncı maddede belirtilen bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen basımevi yöneticilerine beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
- Madde (ı) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/ı) 17 nci Maddede yer alan zorunluluğa uymayanlar yüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/ı) 17 nci maddede yer alan zorunluluğa uymayanlara yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
- Madde (j) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/j) 19 uncu Maddede belirtilen beyannameyi bilerek gerçeğe aykırı olarak verenler üçmilyar liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/j) 19 uncu maddede belirtilen beyannameyi bilerek gerçeğe aykırı olarak verenler yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır.
- Madde (k) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/k) 9 ve 19 uncu Maddelerin üçüncü fıkralarındaki zorunluluğa uymayanlar beşyüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/k) 9 ve 19 uncu maddelerin üçüncü fıkralarındaki zorunluluğa uymayanlar ile tutulması zorunlu olan defter ve belgelerin, gerekli dikkat ve özen gösterilmiş olması şartıyla elde olmayan bir nedenle okunamayacak hâle gelmesi veya kaybolması hâlinde, öğrenme tarihinden itibaren onbeş gün içinde dernek merkezinin bulunduğu yerin yetkili mahkemesine zayi belgesi almak için başvurmayan veya bu belgeyi denetim sırasında ibraz edemeyenler üç aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. 21 inci maddedeki yükümlülüklere aykırılık halinde de failler hakkında aynı cezaya hükmolunur.
- Madde (l) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/l) 21, 22, 23 ve 24 üncü Maddelerde belirtilen bildirim yükümlülüğünü, 19 uncu Maddede belirtilen beyanname verme yükümlülüğünü yerine getirmeyen dernek yöneticileri beşyüzmilyon lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/l) 22, 23 ve 24 üncü maddelerde belirtilen bildirim yükümlülüğünü, 19 uncu maddede belirtilen beyanname verme yükümlülüğünü yerine getirmeyen dernek yöneticilerine ve 24 üncü maddede belirtilen temsilcilere beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
- Madde (m) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/m) 26 ncı Maddede belirtilen tesisleri izinsiz açan dernek yöneticileri, beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır ve tesisin kapatılmasına da karar verilebilir.
Maddenin Yeni Hali
32/m) 26 ncı maddede belirtilen tesisleri izinsiz açan dernek yöneticilerine beşyüz Türk Lirası idarî para cezası verilir ve tesisin kapatılmasına da karar verilebilir.
- Madde (n) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/n) 29 uncu Maddede belirtilen yasaklara, yazılı olarak uyarılmalarına rağmen, aykırı hareket eden dernek yöneticileri, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır ve derneğin feshine de karar verilir.
Maddenin Yeni Hali
32/n) 28 inci maddede belirtilen kelimeleri izinsiz kullanan veya 29 uncu maddede belirtilen yasaklara, yazılı olarak uyarılmalarına rağmen, aykırı hareket eden dernek yöneticileri, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır ve derneğin feshine de karar verilir.
- Madde (o) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/o) 30 uncu Maddenin (a) bendinde belirtilen yasağa aykırı hareket eden dernek yöneticileri beşyüzmilyon liradan birmilyar liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır, tekerrürü halinde ağır para cezası yarı nispetinde artırılarak hükmolunur. Aynı Maddenin (c) bendine aykırı faaliyette bulunan dernek yöneticileri, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, bir yıldan az olmamak üzere hapis cezası ile cezalandırılır ve tesisin kapatılmasına da karar verilir.
Maddenin Yeni Hali
32/o) 30 uncu maddenin (a) bendinde belirtilen yasağa aykırı hareket eden dernek yöneticileri elli günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır. Aynı maddenin (c) bendine aykırı faaliyette bulunan dernek yöneticileri, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır ve tesisin kapatılmasına da karar verilir.
- Madde (p) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/p) 30 uncu Maddenin (b) bendinde belirtilen kurulması yasak dernekleri kuranlar ile bu bende aykırı harekette bulunan dernek yöneticileri fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşyüzmilyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır ve derneğin feshine de karar verilir.
Maddenin Yeni Hali
32/p) 30 uncu maddenin (b) bendinde belirtilen kurulması yasak dernekleri kuranlar ile bu bende aykırı harekette bulunan dernek yöneticileri fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde bir yıldan üç yıla kadar hapis ve elli günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır ve derneğin feshine de karar verilir.
- Madde (r) fıkrasında yapılan değişiklik;
Maddenin eski hali;
32/r) 31 inci Maddede öngörülen zorunluluğa uymayanlar birmilyar lira idarî para cezası ile cezalandırılır.
Maddenin Yeni Hali
32/r) 31 inci maddede öngörülen zorunluluğa uymayanlara bin Türk Lirası idarî para cezası verilir.”