Çalışma Yaşamında Ergonomi
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
İnsanların doğaya karşı savaşlarında, gereksinimlerini karşılamalarında onların en önemli dayanakları, bir ölçüde doğanın, bir ölçüde de kendilerinin düzenledikleri iş, faaliyet ve çalışmalarıdır. Bu iş ve faaliyetlerin etkili olabilmesi ve verimli sonuç alınabilmesi için bilimsel bir anlayışla ele alınması, özellikle insan öğesinin özellik, yetenek ve yatkınlıklarına göre biçimlendirilmesi, sınırlandırılması ve sınırlanması vazgeçilmez bir zorunluluktur.
Eski Yunanca’da İş Yasası’ anlamına gelen ergonomi terim olarak ilk kez 1949’da Oxford Üniversitesinde anatomi, fizyoloji, psikoloji ve mühendislik gibi farklı disiplinlerden gelen araştırmacıların katıldığı bir toplantıda önerilmiş ve kabul görmüştür.
Çalışma hayatında ergonomi terimi dünyanın çok değişik ülkelerinde, Örneğin ABD’de Human Factors Engİneering (İnsan faktörleri mühendisliği), İsveçte Biotechnology, İngiltere’de Applied Psychology (uygulamalı psikoloji) ve Almanya’da Arbeİt Psychology (çalışma psikolojisi) olarak adlandırılmaktadır. Endüstriyel Psikoloji, Work Study (İş etüdü), Human Biodynamics vb. değişik adlarla gündeme gelmektedir. Ergonomi ülkemizde endüstri mühendisliğinin alt konuları arasında yer almaktadır.
Ergonominin Hedefi:
Genel olarak ergonominin hedefleri dört başlık altında incelenebilir;
a-) İnsan ve Ekonomi:
İnsani ve ekonomik amaçları göz önünde bulundurarak insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin bilinmesi , bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin sağlanmasıdır.
b-) Sağlığın Korunması:
Sağlığın korunması, çalışma koşullarından ileri gelen iş kazaları ve meslek hastalıkların önlenmesi ve/veya azaltılmasını sağlamaktır.
c-) Sosyal Uygunluk:
İşin sosyal açıdan insana uygunluğu, insanın toplumsal yaşamda üstleneceği roller için önem arz eder. İnsanın yaşamını toplumsal yapı içinde sürdürebileceği ortamın sağlanması ve bireyler arası ilişkilerin özendirilmesi sağlamaktır.
d-) Teknik ve Ekonomi:
İnsan-makine sisteminin fonksiyonel açıdan doğru biçimde düzenlenmesi, bu tür sistemlerin performans yeteneklerinin sürekliliğinin sağlanması ve insanların sistem içinde ekonomik açıdan en doğru biçimde görevlendirilmesini sağlamaktır.
Ergonominin Görevi:
1-) İnsanın değişken ortamlarda ne gibi yüklenmelerle karşı karşıya kaldığını,
2-) İnsanlar açısından hangi zorlanmaların doğduğunu,
3-) İnsanın özellikleri ile işin gerektirdiği özellikleri karşılaştırarak, birbiriyle en iyi biçimde nasıl bağdaştırılabileceğini belirlemektir.
Ergonominin Çalışma Yaşamına Katkısı:
1) İş kazası oranlarında azalışlar olacaktır.
2) İş Stresi azalacaktır.
3) İş yorgunluğu azalacaktır.
4) Çalışanların moralleri artacaktır.
5) İş kalitesinde artış olacaktır.
6) İşletme içinde çıkan problemler en aza inecektir.
7) Çalışma yöntemleri insana uygun,çağdaş ilkelere göre belirlenecektir.
8) İşletmede oluşan iş hataları en aza inecektir.
9) Çalışanlar daha kısa zamanda daha hızlı öğreneceklerdir.
10- İş organizasyonu estetik bir yapıya kavuşacaktır.
Ergonominin İşyerlerinde Uygulanması:
Ülkemizde ergonominin işyerlerinde uygulanmasında en büyük görev İşyeri Hekimi ve İş Sağlığı Güvenliği Uzmanlarına düşmektedir.
İşyeri Hekimi ve İş Sağlığı Güvenliği Uzmanlığı kötü işyeri koşularından kaynaklanan sağlık ve güvenlik sorunlarını ergonomi ilkelerine göre çözebilirler.
İşyerinde ergonomik problemlerin varlığını ve ne ölçüde bulunduğunu anlamak üzere İşyeri Hekimi ve İş Sağlığı Güvenliği Uzmanlarının aşağıdaki sorulara cevap araması gerekir.
a-) İşçi yapılan işe ne kadar yatkındır?
b-) Çalışma ortamı yapılan işe uygun mudur?
c-) İşyerinde kullanılan araç ve gereçler işe uygun mudur?
d-) İşçiler iş yaparken ne kadar güç harcamaktadır?
e-) İşçiler iş yaparken ne kadar zaman harcamaktadır?
İşyeri ortamına ve işin niteliğini göre bu soruları artırmak mümkündür. Soruların cevabını bulmak için ise işin ve işyerinin risk analizini yapmak ve işçiler ile birlikte çalışmak gerekir.
İnsanın Ergonomik Açıdan İncelenmesi
Yapılabilirlik: Psiko-fiziksel sorun (kısa vadeli).
Dayanabilirlik: Çalışma fizyolojisi ve çalışma hekimliği sorunu, kasla çalışmadaki dayanabilirlik (uzun vadeli).
Beklenebilirlik: Dayanabilirlik sınırları içindeki koşulların gruplar tarafından kabulü.
Hoşnutluk: Psikolojik sorun. – Bireysel ve sosyal psikoloji.
Ergonomi, özellikle yapılabilirlik ve dayanabilirlik ölçütleri konusunda veriler ortaya koyabilir. Buna karşılık ergonomik iş düzenlenmesi sadece beklenebilirlik ve hoşnutluk ölçütlerinin gerektirdiği koşulları yaratabilir.
Sonuç:
Ergonomi; Çalışma şartlarının diğer ifadeyle işin bilimsel esaslara, özellikle insan fizyolojisine uydurulması sureti ile çalışan ve iş arasında karşılıklı optimum bir uyum sağlamaya çalışan, bu suretle insanı daha insani bir şekilde çalıştırmak, dolayısı ile hastalıkları ve kazaları azaltmak ve enerji tasarrufu sağlamak suretiyle verimliliği arttırmaya çalışan bir bilim dalıdır.
Fiziksel ve ruhsal sağlık açısından çalışanın, verimlilik, kalite açısından da işverenin çalışma yaşamındaki önemli kriterlerini ele alan ergonomi; tüm iş kollarında dikkate alınması gereken bir disiplin olarak değerlendirilmelidir.
Günümüzde çalışan insan, bir günün en az üçte birini aktif işinde ve yaşanan yılların en az üçte ikisini aktif bir çalışma hayatı içinde geçirmektedir. Böyle olunca tabiidir ki kişinin işinde veya işyerindeki sağlığı, tüm hayatındaki sağlığı üzerinde büyük etkendir.