Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Uygulaması
Dr. Adem Utku ÇAKIL
SMMM
aucakil@ttmail.com
Giriş
Kredi Krizi ile gündeme gelen; kriz ve zorlayıcı sebeplerin vuku olduğu ortamlarda işçinin işten çıkartılmasını engelleyici bir tedbir olarak düşünülen “kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği” n den beklenen sonuçları elde edebilmek için uygulamanın öncelikle doğru ve hızlı yapılması esastır. Hazırlanan bu makalenin amacı; uygulamanın ne şekilde yapılacağına ve dinamiklerinin neler olduğu hususunda bilgilendirmektir.
Özellikle bugünlerde sıkça yaşadığımız işçi çıkışlarının veya işçinin rızası alınarak ücretsiz izin uygulaması yapılmasının ve bu suretle de işverenlerin; vergi ve SGK yükünden kurtulmaya çalışılması kanunun getirmiş olduğu bu uygulamayla belki kaldırılabilecek veya azaltılacaktır.
Çalışma hayatımıza 4857 Sayılı iş Kanunun 65. Maddesi ile 2003 yılında giren Kısa Çalışma, en fazla altı ay süreyle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasını ifade etmektedir.
Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle geçici olarak işyerindeki işçilerin tamamının veya bir kısmının haftalık ortalama çalışma sürelerini en az üçte bir oranında azaltan veya İşyerinde faaliyetini tamamen veya kısmen durduran işveren,
Gerekçelerini, Türkiye İş Kurumu ilgili birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunması sureti ile kısa çalışma ödeneğini talebinde bulunabilir. Ayrıca bu durum, işyerinde ilan edilmek suretiyle işçilere de duyurulur.
Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneğinin; uygulanabilmesi için iki temel sebepten en az birinin olması gerekmektedir. Bu sebepler kanunda aşağıda şekilde belirlenmiştir.
Genel ekonomik kriz
Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlardır.
Dolayısıyla, ülke çapındaki bir ekonomik kriz nedeniyle, işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması kısa çalışma olarak nitelenecektir. Ekonomik ya da yönetsel veya organizasyona dayalı olarak o işyerinin kendisinden kaynaklanan bir krize girmesi yahut pazara bağlı olarak sektörel bir kriz o işyerinde kısa çalışma yapılmasını haklı gösterecek nedenlerden değildir.
Genel ekonomik krizin varlığını, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi veya bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı krizin varlığı ve niteliği hakkında ilgili kuruluşların görüşlerini alarak duruma açıklık getirebilir.
Zorlayıcı nedenler
İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkilerden ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması ve faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri nedenleridir.
Zorlayıcı sebeplerle haftalık çalışma süresini en az üçte bir oranında azaltan ya da faaliyetini tamamen veya kısmen durduran işverenin, bildirimde bulunduğu veya zorlayıcı sebeplerin varlığının açıkça ortaya çıktığı durumlarda Bakanlık tarafından uygunluk tespiti yapılır.
4857 sayılı İş Kanununda düzenlenmişken; 2008 yılında yapılan değişiklikle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa alınan ve anılan Kanunun Ek 2. maddesinde yer verilen düzenlemede “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği” konusu açıklanmıştır.
13 Ocak 2009 tarihli Resmi Gazetede konuyla ilgili Yönetmelik yayımlanmış ve son olarak 28 Şubat tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 5838 sayılı Yasa ile 4447 sayılı Yasaya eklenen geçici 8. maddeyle; 2008 ve 2009 yıllarında yapılan başvurulara münhasır olmak üzere, Kısa Çalışma Ödeneğinin uygulama süresi uzatılmış ve ödenek tutarları artırılmıştır.
Yapılan bu düzenleme ile;
İşsizlik Sigortası Kanununa göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin; kanunda yazılı hallerde işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması halinde, işçilere çalıştırılmadıkları süre için, işsizlik sigortası fonundan kısa çalışma ödeneği ödenmesidir. Burada uygulamanın işveren açısından avantajı; çalışılmayan süre için işçiye ücret ödememesidir.
Dolayısıyla, bu süre içinde, ücret nedeniyle katlanılacak sigorta primi de olmayacaktır. Kısa çalışma halinde işçi için avantaj ise; işini kaybetmemiş olması ve bu süre içinde işvereninden ücret alamasa da işsizlik sigortasından kısa çalışma ödeneği alabilmesidir.
Kısa Çalışma Bildirimi ve Talebin Değerlendirilmesi
Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, Türkiye İş Kurumu’nun il ve ilçelerde kurulu birimlerine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunur.
İşveren bildiriminde;
İşyerindeki genel ekonomik krizin veya zorlayıcı sebeplerin ne olduğunu ve etkilerini,
İşyerinde kısa çalışmanın başlatıldığı veya faaliyetin kısmen veya tamamen durdurulduğu süreyi,
İşyerinde kısa çalışma veya faaliyetin durdurulma kararının işyerinin bütününe ya da belli bölümlerine uygulanacağını,
Bu uygulama nedeniyle kısa çalışma yaptırılacak işçilerin adı ve soyadı, sosyal güvenlik sicil numaraları ile haftalık ortalama çalışma sürelerini ve her bir işçi için ne kadar süreyle kısa çalışma yaptırılacağını,
Faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması kararı nedeniyle çalıştırılmayacak işçilerin adı ve soyadı, sosyal güvenlik sicil numaraları ile her bir işçinin ne kadar süre ile çalıştırılamayacağını,
İşyerinin unvan, adres, Bakanlık bölge müdürlüğü ile sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını bildirmek,
İşveren, bildiriminde ileri sürdüğü kısa çalışma veya geçici olarak kısmen veya tamamen işin durdurulmasına ait kanıtları başvurusuna eklemek,
zorundadır.
Bu maddelerde belirtilen hususlar işveren tarafından Türkiye İş Kurumuna yapacağı bildirimine aşağıdaki çizelgede belirtilen bilgi ve belgeleri eklemesi ile tamamlanmış olur. Bu formatta hazırlanarak, manyetik ortamda İş Kurumuna, yazılı olarak da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – İş Müfettişine teslim edilir.
| 1 | İşyeri unvanı, |
| 2 | İşyeri adresi, |
| 3 | Bakanlık Bölge Çalışma Müdürlüğü işyeri numarası, |
| 4 | Sosyal güvenlik işyeri sicil numarası, |
| 5 | Kısa çalışmanın başlatılacağı tarih, |
| 6 | İşyerindeki genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebebin ne olduğu ve etkileri, |
| 7 | İşveren, bildiriminde ileri sürdüğü kısa çalışma veya geçici olarak kısmen veya tamamen işin durdurulmasına ait kanıtlar, |
| 8 | İşyerinde kısa çalışmanın başlatıldığı veya faaliyetin kısmen veya tamamen durdurulduğu/durdurulacağı süre. |
| 9 | İşyerindeki kısa çalışma veya faaliyetin durdurulma kararının işyerinin bütününe ya da belli bölümlerine uygulanacağı |
| 10 | Kısa çalışma nedeniyle kısa çalışma yaptırılacak işçilerin adı ve soyadı, sosyal güvenlik sicil numaraları ile haftalık ortalama çalışma sürelerini ve her işçi için ne kadar süreyle kısa çalışma yaptırılacağı (isim listesi) (haftalık ortalama çalışma süresinden daha az çalıştırılacak işçiler için) |
| 11 | Faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması kararı nedeniyle çalıştırılmayacak işçilerin adı ve soyadı, sosyal güvenlik sicil numaraları ile her bir işçinin ne kadar süre ile çalıştırılmayacağı(bu durum sadece faaliyetin tamamen veya kısmen durması nedeniyle çalıştırılmayacak işçiler için) |
Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle yapılan başvuruların uygunluk tespiti Bakanlık iş müfettişleri tarafından ivedilikle yapılır. Talebin uygun bulunması halinde; kısa çalışmanın başlama ve bitiş tarihleri de belirtilerek Bakanlık iş müfettişince düzenlenen rapor yazılı olarak İş Kurumuna gönderilir. İnceleme sonucu İş Kurumu tarafından işverene, işveren tarafından varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına ve işyerinde yazılı olarak ilan edilmek suretiyle işçilere bildirilir.
III. İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları
İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için;
İşverenin kısa çalışma talebinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca uygun bulunması, yani; Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak en az üçte bir oranında azaltan veya faaliyetini tamamen veya kısmen durduran işverenin talebinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca uygun bulunması,
İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması,
“4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 50. maddesinde sayılan hallerde iş akdi sona eren çalışanlara Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde;
a) 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
b) 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
c) 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile
İşsizlik ödeneği verilmektedir.”
İşyerinde genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya faaliyetin kısmen veya tamamen durmasına neden olan sebeplerin en az dört hafta sürmüş olması;
Kısa çalışma ödeneği talebinde bulunması gerekmektedir. Talep 13.01.2009 tarih ve 27109 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneğine İlişkin Yönetmeliği” nin
EK – 1 de gösterilmiş olan “KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ BİLDİRGESİ” ile müracaat etmesi Gerekmektedir.
Kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesi
Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, 4447 Sayılı Kanuna 15.05.2008 – 5763 Sayılı Kanunun 18. Maddesi ile eklenen Ek 2 inci maddesinin 18.02.2009 – 5838 Sayılı Kanunun 1. Maddesi ile değiştirilen şekli ile 2008 ve 2009 yılı için işsizlik ödeneğinin % 50 fazlası ile ödenmesi şeklinde uygulanır. Kısa çalışma ödeneğinin süresi altı ayı aşmamak kaydıyla, kısa çalışma süresi kadardır. Ödeneğin süresi; herhalde hak edilen işsizlik ödeneği süresini aşamaz.
Kısa çalışma ödeneği, işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini tamamlayacak şekilde, çalışılmayan süreler için verilir.
Kısa çalışma halinde işçinin çalışma şekline göre çalıştığı günler aylık prim ve hizmet belgesi ile bildirilir ve kazancı beyan edilir. Bu durumda 5510 sayılı yasaya göre 30 günden eksik çalışılması halinde “Ek 10, Eksik gün bildirim formu” doldurularak gerekçesi ve belgeleri ile aylık prim ve hizmet belgesi verilen ayda Sosyal Güvenlik Kuruma verilir.
İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılır.
İş Kurumu, işçilerin başvurusunu, izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırır. Kısa çalışma ödeneği, işçinin kendisine, aylık olarak her ayın sonunda ödenir.
İş Kanununun 24. inci maddesinin III bendinde yer alan “İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.” hükmü gereği işçinin haklı nedenle ve kıdem tazminatı alarak iş akdini tek taraflı olarak fesih hakkı vardır.
Ayrıca, İş Kanununun 40. ıncı maddesinde “24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.” hükmü bulunmakta olup,
Bu hüküm gereği, işçiye kısa çalışma ödeneği başlamadan, çalışılmayan veya çalıştırılmayan dönem için bir haftaya kadar sürede her gün için yarım ücret işveren tarafından ödenir. Kısa çalışma ödeneği bu bir haftalık süreden sonra başlar.
Kısa çalışma ödeneğinin kesilmesi
Kısa çalışma ödeneği alanların;
İşe girmesi,
Yaşlılık aylığı almaya başlaması,
Herhangi bir sebeple silah altına alınması,
Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması
veya geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması halinde
kısa çalışma ödeneği kesilir.
Yine İşverenler, ilan ettiği süreden önce, normal faaliyetine başlamaya karar vermesi halinde[1] İşçiler de bildirimde belirtilen tarihte işbaşı yaparlar. Bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer.
Durumu; İş Kurumu birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmek zorundadırlar.