Kıdem Tazminatında Tavan Aşımı
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Okuyucular gönderdikleri e-maillerde kıdem tazminatı tavan uygulamasına yönelik çok sayıda soru yöneltmişlerdir.
Kıdem Tazminatı
İşçinin iş sözleşmesinin sona eriş biçimine bağlı olarak ve işçinin çalıştığı süre dikkate alınarak ücret tutarına göre ödenen kıdem tazminatı “İş Hukukuna has, işçinin işini kaybetme olgusuna dayalı, kıdem esası üzerine kurulu özel bir tazminat türü” şeklinde tanımlanabilir.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanımı
İşyerinde en az 1 yıl çalışmış olan işçilerin kıdem tazminatına hak kazanması için iş sözleşmesinin aşağıdaki nedenlerle sona ermesi şarttır.
1- İşveren tarafından İş Kanunu’nun 25. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında işçinin işten çıkarılması.
2- İşçinin İş Kanunu’nun,24. maddesi uyarınca işi bırakması.
3- Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla işçinin işten ayrılması.
4- Yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işçinin işi bırakması.
5- Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile işten ayrılması.
6- İşçinin ölümü.
Kıdem Tazminat Tavanı
Mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun bugün yürürlükte olan 14. maddesine göre,toplu iş sözleşmeleri ve/veya iş sözleşmeleri ile belirlenen kıdem tazminatının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini aşamaz. Diğer bir ifadeyle kıdem tazminatının tavanı en yüksek devlet memuru için öngörülen azami emeklilik ikramiyesine bağlanmıştır.
2009 yılı için kıdem tazminat tavanı 01.01.2009-30.06.2009 dönemi için 2.260,05 TL, 01.07.2009-31.12.2009 dönemi için ise 2.365,16 TL’dir.
Bir Hizmet Yılı İçin Ödenecek Azami Emeklilik İkramiyesinin Hesaplanma Şekli
Devlet Memurlarına bir hizmet yılı için ödenmekte olan emeklilik ikramiyesinin hesabında aşağıda belirtilen ödemelerin toplamı esas alınmaktadır :
- Aylık Gösterge x Aylık Katsayısı
- Ek Gösterge x Aylık Katsayısı
- Kıdem Aylığı Toplam Göstergesi x Aylık Katsayısı
- Taban Aylık Göstergesi x Taban Aylık Katsayısı
- En yüksek devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) brüt tutarının her devlet memurunun kendi ek göstergesine göre farklılık gösteren oranına tekabül eden miktar
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun değişik Ek 70.maddesinin birinci fıkrasının b bendinde belirtilmiş bulunan ve her devlet memurunun almakta olduğu ek göstergesine göre farklılık gösteren bu uygulamaya göre; Ek göstergesi 8400 ve daha yüksek olanlara % 240, ek göstergesi 7600 (dahil) – 8400 (hariç) arasında olanlara % 200, ek göstergesi 6400 (dahil) – 7600 (hariç) arasında olanlara %180, ek göstergesi 4800 (dahil) – 6400 (hariç) arasında olanlara % 150, ek göstergesi 3600 (dahil) – 4800 (hariç) arasında olanlara % 130, ek göstergesi 2200 (Dahil) – 3600 (Hariç) arasında olanlara % 70, diğerlerine % 40 oranı uygulanmaktadır.
Bu itibarla en yüksek devlet memuru olan Başbakanlık Müsteşarına bir hizmet yılı için ödenecek emeklilik ikramiyesi aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
31.12.2008 tarih ve 27097 mükerrer sayılı Resmi Gazete yayımlanan 2009 yılı Bütçe Kanununa göre, 1 Temmuz 2009 tarihinden itibaren aylık katsayısı 0,05592, taban aylığı katsayısı ise 0,74348 olarak uygulanacaktır.
01.09.2009 tarihi itibarıyla Başbakanlık Müsteşarının :
1- Aylık Göstergesi (1.500) Aylık Katsayısı (0,05592) (1.500 x 0,05592 = 83,88)
2- Ek Göstergesi (8.000) Aylık Katsayısı (0,05592) (8.000 x 0,05592 = 447,36)
3- Kıdem Aylığı Toplam Göstergesi (500) Aylık Katsayısı (0,05592) (500 x 0,05592 = 27,96)
4- Taban Aylığı Göstergesi (1.000) Taban Aylık Katsayısı (0,74348) (1.000 x 0,74348 = 743,48)
5- (Aylık Gösterge+Ek Gösterge) x Aylık Katsayısı x 2 (% 200)
(1500+ 8.000= 9.500 x 0,05592 = 531,24 x 2 (%200) = 1.062,48)
6- Toplam (1+2+3+4+5)
83,88 + 447,36+27,96+743,48+1.062,48 = 2.365,16
Esas Ücretin Kıdem Tazminat Tavanını Aşması
İşveren, Devlet memurları için her 6 ayda bir belirlenmekte olan maaş katsayısına göre değişen, 01.07.2009 tarihi itibarıyla 2.365,16 TL olan tavanı aşan kısım için kıdem tazminatı ödemesi yapmak zorunda değildir.
Örneğin; x işyerinde çalışan işçinin yan ödeme, ikramiye vb. ödemelerle aylık brüt ücreti 5.600 TL’dir. İşçi emeklilik nedeniyle ayrılacaktır. İşçiye işveren aylık brüt 5.600 TL üzerinden değil, 2.365,16 TL üzerinden ödeme yapacaktır.
İşveren isterse 2.365,16 TL olan kıdem tazminat tavanı sınırı aşıp, örnekte olduğu gibi 5.600 TL brüt ücret üzerinden ödeme yapabilir mi? tavanı aşan kısmın gelir vergisine tabi tutulması şartıyla yapabilir. Gelir Vergisi Kanunu’nun 25. maddesi ile 1475 sayılı Kanuna göre ödenen kıdem tazminatı vergiden müstesna tutulmuştur.
Kıdem tazminat tavanını aşan ödeme yapılması halinde 1475 sayılı İş Kanunu’nun, 98.maddesinde öngörülen hapis ve ağır para cezası 4857 sayılı İş Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Kamu Kurum ve Kuruluşları özellikle Belediye ve Belediye şirketlerince kıdem tazminat ödemelerinde tavan aşımına kanaatimce dikkat edilmesi gerekir. Hapis ve ağır para cezasını öngören düzenleme İş Kanunundan çıkarılmış ancak 5018 ve 5628 sayılı Kanunlar çerçevesinde kamu zararı gündeme gelerek, sorumlular hakkında Türk Ceza Kanunu hükümleri uygulanabilecektir.
Sonuç
İşveren, 01.07.2009 tarihi itibarıyla aylık brüt 2.365,16 TL olan kıdem tazminat tavanını aşan kısım için ödeme yapmak zorunda değildir.
Diğer bir ifadeyle 01.07.2009-31.12.2009 tarihleri arasında alınan brüt ücret 3.000, 5.000, 7.000 ve üzeri de olsa brüt 2.365,16 TL üzerinden kıdem tazminatı ödenecektir.