Asgari Geçim İndirimi Ödenmemesi
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Baş İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Okuyucu e-maillerinden anlaşıldığı üzere çok sayıda işçi asgari geçim indiriminin ödenmesinde sorun yaşamaktadır. Asgari geçim indirimi (AGİ) uygulaması 01.01.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Yasal Düzenleme
a) 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu
Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır. Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için % 5’idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. İndirimin uygulamasında “çocuk” tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, “eş” tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder. İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır. Ücretlerin vergilendirilmesinde asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra, varsa teşvik amaçlı diğer indirim ve istisnalar dikkate alınır (Madde 32).
(1 Mayıs 2015 Tarihinden İtibaren Değişen Oranlar
– Mükellefin kendisi için % 50 si
– Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10 u
– Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 u
– Üçüncü Çocuk İçin % 10 (6645 Sayılı Kanunla eklendi) ve diğer çocuklar için % 5 i uygulanmak suretiyle hesaplanmaktadır.)
b) 265 sayılı Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği
İşverenler, her yılın Ocak ayında düzenleyecekleri asgari geçim indirimine ait bordroda, her aya ilişkin ücretliler için hesaplayacakları asgari geçim indirimi tutarını göstereceklerdir. Mevcut bilgilere göre hesaplanan yıllık asgari geçim indirimi tutarının her aya isabet eden kısmı, ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir. Ücretliye yansıtılacak tutar ücret ödemesinin yapıldığı dönemde ücret bordrosunda açılan “Asgari Geçim İndirimi” satırında gösterilecek ve işveren tarafından ilgili aya ilişkin verilecek muhtasar beyannamede tevkif suretiyle kesilen vergiler toplamından mahsup edilerek kalan tevkifat tutarı ödenecektir. Mahsup edilecek asgari geçim indirimi, ücretlinin o aydaki ücretinden kesilen gelir vergisinden fazla olamayacaktır. Aşması halinde ise aşan kısım için herhangi bir iade uygulaması yapılmayacaktır. Muhtasar beyanname üzerinde asgari geçim indirimi tutarının mahsup edilebilmesi için, söz konusu tutarın mutlak suretle ücretlilere ödenmiş olması gerekmektedir. Ücretlilere ödenmeyen tutarların mahsup edilmesi halinde bu tutar işverenlerce muhtasar beyanname üzerinden eksik beyan edilmiş ve ödenmemiş gelir vergisi tevkifatı olarak addolunacaktır. (Madde 8.1.)
İşverenler tarafından hizmet erbabının ücret gelirlerinden kesilen gelir vergisinden mahsup edilen asgari geçim indirimi tutarının, o ayki ücretiyle birlikte ücretliye nakden ödenmesi gerekir. Aksi takdirde, ücretliye nakden ödenmeyen asgari geçim indirimi, işverenler tarafından haksız yere yapılan bir mahsup işlemi niteliği taşıyacak ve tevkif suretiyle kesilen verginin bu tutar kadar olan kısmı, muhtasar beyanname ile eksik beyan edilmiş olacaktır. Ücretliye nakden ödenmeyen asgari geçim indirimi o ayda eksik beyan edilmiş vergi tevkifatı olarak kabul edilerek, bu vergiler için de işverenler hakkında cezalı tarhiyat yapılacaktır. (Madde 10.2)
c) 4857 sayılı İş Kanunu
Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler. Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şekilde ücret ödemesi yapılamaz. Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir. İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur. Meyhane ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal satan dükkân ve mağazalarda, buralarda çalışanlar hariç, ücret ödemesi yapılamaz. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır (Madde 32).
Süresi belirli olsun veya olmasın işçi “işveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse” iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir (Madde 24/II-e)
Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakın zorunlu tutulduğu halde özel olarak açılan banka hesabına ödenmemesi halinde her işçi ve her ay için 114 TL idari para cezası uygulanır (Madde 102).
Asgari geçim İndiriminin Ödenmemesi
Asgari geçim indiriminin çalışana ödenmemesi Vergi Kanunu ve İş Kanunu yönünden suç teşkil etmektedir. Diğer ifadeyle asgari geçim indirimini çalışana ödemeyen işverene idari para cezası uygulanacaktır.
Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan genel tebliğ esas alınarak asgari geçim indiriminin işçilere ödenmemesi, mükellefler adına mahsup edilmemesi gereken indirim olarak kabul edileceğinden, re’sen ya da ikmalen tarhiyat yapılarak vergi ziyaı cezası kesilecektir.
İş Kanunu yönünden uygulanacak ceza miktarı her işçi ve her ay için 114 TL’dir. Örneğin A…şirketinin 20 işçisi vardır. İşçilerine Nisan ve Mayıs aylarında asgari geçim indirimini ödememiştir. A…şirketine İş Kanunu hükmü doğrultusunda uygulanacak para cezası 2 x 20 x 114= 4.560 TL’dir.
Asgari geçim indirimi ödenmeyen çalışanların Gelir Vergisi Kanunu yönünden işyerinin bağlı olduğu vergi dairesi müdürlüğüne veya il defterdarlığına, İş Kanunu yönünden ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikâyette bulunması gerekir.
Asgari geçim indiriminin ödenmemesi kanaatimce işçi açısından İş Kanunu 24/II-e maddesi gereğince haklı nedenle derhal fesih sebebidir. Örneğin; Nisan ve Mayıs aylarında asgari geçim indirimi ödenmeyen işçi iş sözleşmesini tek taraflı sona erdirip, ücret ve benzeri haklarını (kıdem tazminatı, yıllık izin ücreti, fazla çalışma vb.) işverenlikten talep edebilecektir.
Sonuç
Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarına uygulanmaktadır. Bu nedenle 2010 Ocak ayından geçerli asgari ücret (aylık brüt:729,yıllık brüt: 729 x 12= 8.748 TL) tüm yıl için geçerli olacaktır. Temmuz ayındaki artış dikkate alınmayacaktır.