Fazla Çalışmanın İspatlanması
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Baş İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Okuyucular gönderdikleri e-maillerde fazla çalışma ücretlerinin ödenmediği ve yapılan fazla çalışmanın ne şekilde ispatlanabileceğine ilişkin çok sayıda soru yöneltmişlerdir.
Fazla Çalışma
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır.
Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma
Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.
Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma
Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir.
Fazla Sürelerde Çalışma
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.
Fazla Çalışma Ücreti
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Örneğin A şahsının normal çalışma saat ücreti 40 TL ise, fazla çalıştığı her saat için (40 x %50 = 20) 40+20 = 60 TL ücret alacaktır.
Fazla Sürelerde Çalışma Ücreti
Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Örneğin A şahsının normal çalışma saat ücreti 40 TL ise, fazla sürelerde çalıştığı her saat için (40 x %25 = 10) 40+10 = 50 TL ücret alacaktır.
Fazla Çalışma Süresi ve İşçi Onayı
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Fazla saatlerle çalışmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir.
Serbest Zaman
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Fazla Çalışma İddiasının Kanıtlanması
Fazla çalışmalarının ispatında[1];
— Tanık beyanları,
— Ücret bordrolarında fazla mesai sütununun bulunması,
— İşçinin fazla mesai ödemesi bulunan bordroları çekincesiz imzalaması,
— İşin ve işçinin niteliği,
— Mevsim gereği gibi unsurlar ve kanıtlar önem içerir.
Bordrolarda fazla çalışma sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılmış olması, işçinin fazla çalışma yapmadığının kanıtı olarak kabul edilemez. Üzerinde fazla çalışma sütunu bulunan ve ayın bazı günleri fazla çalışma yapıldığı öngörülen bordroları ihtirazı kayıt koymadan imzalayan işçi, bordroda fazla mesai ödemesi göründüğünden, bordro düzenlenen aylar için sonradan fazla çalışma ücreti talep edemez.
Medeni Usul Hukukunda yemin delili kesin delil niteliğindedir.
Kesin yemin, ispat yükü kendisine düşen tarafın davanın halline etkili bir vakıanın ispatı için diğer tarafa teklif ettiği yemindir. 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu 344 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Yemin teklif edecek taraf, ispat yükü kendisine düşen fakat iddiasını veya savunmasını ispat edememiş olan taraftır.
Hâkimin teklif ettiği tamamlayıcı yemin ise 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu 356.maddesinde düzenlenmiştir. Maddede yer alan “iddia olunan hususun kesin delillerle ispat edilememiş olması” ve “iddia olunan hususun ispatı için gösterilen delillerin hüküm verilebilecek derecede hâkimi ikna edememesi” koşullarının birlikte gerçekleşmesi gerekir.
Yemin deliline dayanılabilmesi ya tarafların delil listelerinde açıkça bu delile dayanmaları veya davacının dava dilekçesinde, davalının da cevap dilekçesinde yemin deliline dayanmaları veya uygulamada kabul edildiği şekliyle sair deliller ifadesine yer vermeleri ile olanaklıdır[2].
İspat külfeti kendisinde olmayan tarafın karşı tarafa yönelttiği yemin hukuki sonuç doğurmaz.
Sonuç
İşin ve işçinin niteliği fazla çalışmanın tespitinde kanatimce en önemli unsurdur. Örneğin akaryakıt istasyonlarında pompacılar, otel-lokanta-restaurant gibi hizmet sektöründe garson, kat görevlisi vb. personel, özellikle alışveriş merkezlerindeki mağaza işyerlerinde çalışan satış görevlileri uygulamada görüldüğü üzere genelde fazla çalışma yapmaktadır.
Fazla çalışma yapıldığını işçinin, ücretinin ödendiğini ise işverenin kanıtlaması gerekir.
Ücret bordro/hesap pusulası fazla çalışma bölümünün boş olması ya da bordro/hesap pusulasının imza taşımaması halinde işçi fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilir. İspat yazılı belgelerle olabileceği gibi tanık beyanlarıyla da olabilir.
İşçinin imzasını taşıyan ücret bordro/hesap pusulası sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Diğer bir ifadeyle bordro/hesap pusulasının sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı ücret bordro/hesap pusulasında görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.
Fazla çalışma ücretini ödenmeyen işverenlere 2010 yılında her bir işçi için 204 TL idari para cezası uygulanacaktır
[1] Yargıtay 9.HD-E:2007/09975-K:2008/06368-T:25.03.2008
[3] Yargıtay Hukuk Genel Kurulu:2007/3–29 – K:2007/19-T:24.01.2007