Vergi İnceleme Süreci ve Neticeleri
Mahmut Bülent YILDIRIM
Yeminli Mali Müşavir
b.yildirim@vdd.com.tr
Vergi İncelemesi Nedir?
213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 134. Maddesi “ (2365 sayılı Kanunun 22’nci maddesiyle değişen fıkra) Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.
İncelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.” Şeklinde hüküm altına alınmıştır.
Ülkemizde vergilendirme sisteminde beyan esası geçerli olduğundan, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak ve tespit etmek maliye idaresinin görev ve yetkileri arasındadır. Bu denetimi vergi denetim elemanları vasıtasıyla ve birtakım süreçler neticesinde gerçekleştirir.
Vergi İncelemesini Kimler Yapar, Kimler İncelemeye Tabidir?
Vergi incelemesine yetkili olanlar Vergi Usul Kanununun 135. Maddesinde düzenlenmiş olup; Vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır.
Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir. Şeklindedir.
Buna göre vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, Defterdarlar, Vergi Dairesi Başkanları, Vergi Dairesi Müdürleri ile Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar tarafından yapılır. Bunlar dışında hiç kimsenin vergi inceleme yetkisi bulunmamaktadır.
Vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundururlar ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere gösterirler.
Bu kanuna veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzelkişiler vergi incelemelerine tabidirler.
Vergi İncelemesi Süreci ve Uyulacak Esaslar:
Vergi incelemesi yapanlar, yaptıkları inceleme sırasında aşağıdaki esaslara uymaya mecburdurlar. (VUK Madde 140)
- İncelemeye tabi olana, bunun mevzuunu işe başlamadan evvel açık olarak izah ederler; (6009 sayılı Kanunun 9 uncu maddesiyle eklenen bent Yürürlük; 01.01.2011)
- Vergi incelemesine başlanıldığı hususunu bir tutanağa bağlayarak bir örneğini nezdinde vergi incelemesi yapılana verirler. Ayrıca, tutanağın bir örneğini bağlı olduğu birime, diğer örneğini de ilgili vergi dairesine gönderirler.
- Nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar veya buna devam edemezler. (Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler, incelemelerin, yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak şekilde yapılır);
- İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana verilir. (6009 sayılı Kanunun 9 uncu maddesiyle eklenen bent Yürürlük; 01.01.2011)
- Vergi kanunlarıyla ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemezler. Ancak, bu düzenlemelerin vergi kanunlarına aykırı olduğu kanaatine varırlarsa bu hususu bağlı oldukları birimler aracılığıyla Gelir İdaresi Başkanlığına düzenleyecekleri bir rapor ile bildirirler. (6009 sayılı Kanunun 9 uncu maddesiyle eklenen bent Yürürlük; 01.01.2011)
- İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde incelemeleri bitirmeleri esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilememesi halinde ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir ve altı ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu durumda, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından incelemenin bitirilememe nedenleri yazılı olarak nezdinde inceleme yapılana bildirilir. Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların bağlı olduğu birimler vergi incelemesinin öngörülen süreler içinde bitirilmesi için gerekli tedbirleri alırlar.
(646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4 üncü maddesiyle değişen fıkra Yürürlük; 10.07.2011) Vergi Müfettişleri ile Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları, işleme konulmak üzere ilgili vergi dairesine tevdi edilmeden önce, meslekte on yılını tamamlamış en az üç Vergi Müfettişinden oluşturulacak rapor değerlendirme komisyonları tarafından vergi kanunları ile bunlara ilişkin kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ, sirküler ve özelgelere uygunluğu yönünden değerlendirilir. İncelemeyi yapanla komisyon arasında uyuşmazlık oluşması halinde uyuşmazlığa konu vergi inceleme raporları üst değerlendirme mercii olarak, Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarları aşan tarhiyat önerisi içeren vergi inceleme raporları ise doğrudan, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde bir Başkan Yardımcısının başkanlığında dört grup başkanından oluşan beş kişilik merkezi rapor değerlendirme komisyonu tarafından vergi kanunları ile bunlara ilişkin kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ, sirküler ve özelgelere uygunluğu yönünden değerlendirilir. İncelemeyi yapanlar, bu komisyon tarafından yapılacak değerlendirmeye uygun olarak düzenleyecekleri vergi inceleme raporlarını işleme konulmak üzere bağlı oldukları birime tevdi ederler.
135 inci madde ile vergi incelemesi yapmaya yetkili kılınan diğer memurlar tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez ve taşra birimlerinde oluşturulacak rapor değerlendirme komisyonları tarafından değerlendirilir.
Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu ile diğer rapor değerlendirme komisyonları yaptıkları değerlendirme sırasında, verilmiş bir özelgenin 369 uncu maddenin birinci fıkrası kapsamında olduğu kanaatine varmaları halinde, söz konusu özelge, Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonundan üç üye ile 413 üncü maddeye göre oluşturulan komisyondan iki üyenin katılımıyla oluşturulacak beş kişilik bir komisyon tarafından değerlendirilir. Bu komisyonca verilen kararlar, ilgili rapor değerlendirme komisyonu ile incelemeye yetkili olanı bağlar.
Vergi Usul Kanununun 140. Maddesiyle yapılan düzenlemeye göre;
– Hakkında vergi incelesi yapılan kişiye incelemenin konusu açıkça belirtilmelidir.
– Hakkında inceleme yapılan kişi nezdinde incelemeye başlama tutanağı düzenlenmelidir.
– İnceleme yapılanın muvafakati alınmadan normal mesai saatleri dışında vergi incelemesi yapılamaz.
– İncelemenin bitince yapılan tespitleri belirten bir tutanak düzenlenmeli, tutanağın bir örneği mükellefe verilmelidir. İlgililer tutanakları imzalamaktan çekindikleri takdirde tutanakta bahis konusu edilen olaylar ve hesap durumlarını ihtiva eden defter veya vesikalar, nezdinde inceleme yapılandan rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. İlgililer her zaman bu tutanakları imzalayarak defter ve vesikaları geri alabilirler. Ancak bu defterlerin suç delili olmaması şarttır.
– Vergi inceleme elemanları, vergi kanunlarıyla ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemezler.
– Yapılan incelemenin sınırlı inceleme olması halinde 6 ay, tam inceleme olması halinde 1 yıl içinde tamamlanması esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitmemesi halinde 6 ayı geçmemek üzere ek süre istenebilir.
– Vergi inceleme raporları işleme konulmadan önce rapor değerlendirme komisyonları tarafından değerlendirilir. Yapılan değerlendirme neticesinde işleme konulur.
– Aramalı incelemelerde, arama neticesinde alınan defter ve vesikalar üzerindeki incelemeler en geç üç ay içinde bitirilerek sahibine bir tutanakla geri verilir. İncelemelerin haklı sebeplere binaen üç ay içinde bitirilmemesi halinde sulh yargıcının vereceği karar üzerine bu süre uzatılabilir.
Vergi İncelemesi İle İlgili Diğer Hususlar
– Vergi İncelemesi ile ilgili olarak Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirler mükellefle birlikte inceleme sürecine katılabileceği gibi, mükellef kendi adına yetkili bir temsilci de gönderebilir. Bu kişilerin mükellefi temsil edebilmesi açısından yasal olarak yetkilendirilmiş olmaları gerekmekte olup temsil belgesinin görüşmeler başlamadan önce inceleme elemanına verilmesi gerekir.
– İncelemede istenilen kanuni defter ve belgeler defter ve belge ibraz yazısının mükellef veya kanuni temsilciye tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde incelemeye ibraz edilmelidir. Bu süre içerisinde defter ve belgeler haklı nedenlerle incelemeye ibraz edilemezse ek süre talep edilebilir.
– Vergi incelemeleri, esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkansız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse inceleme dairede yapılabilir. Vergi incelemesinin mükellefin işyerinde yapılması halinde, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, nezdinde inceleme yapılanın izni olmaksızın resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar.
– Tam inceleme: Bir mükellef hakkında, bir veya birden fazla vergi türü itibarıyla bir veya daha fazla vergilendirme dönemine ilişkin her türlü iş ve işlemlerinin bütün matrah unsurlarını içerecek şekilde, yapılan vergi incelemesini ifade eder.
– Sınırlı inceleme: Tam inceleme dışında kalan vergi incelemesini ifade eder.
Vergi İncelemesinin Neticeleri
– Yapılan inceleme neticesinde tenkidi gerektirir bir hususun tespit edilmemesi halinde tespit edilen hususlar ve inceleme elemanının görüşleri de yer alacak şekilde vergi inceleme raporu düzenlenir ve herhangi bir tarhiyat önerilmez.
– Yapılan inceleme neticesinde tenkidi gerektirir bir hususun tespit edilmesi halinde ise tespit edilen hususlar doğrultusunda vergi inceleme raporu veya vergi suçu raporu düzenlenir. Bu raporlar rapor değerlendirme komisyonlarından geçtikten sonra, tarhiyat önerilen raporlar vergi ve ceza ihbarnamesi düzenlenmek üzere tarha yetkili daireye, vergi suçu raporları ise ilgili Cumhuriyet Savcılığına gönderilir.
– Mükelleflerin, kaçakçılık suçları hariç olmak üzere, tarhiyat öncesi uzlaşma talep etme hakları vardır. Bu taleplerini vergi inceleme tutanağına mutlaka geçirmelidirler.
– Vergi İnceleme Raporları tarha yetkili daireye geldikten sonra söz konusu rapor veya raporlarda tespit edilen ve önerilen matrah veya vergi farkları esas alınarak mükelleflere vergi ceza ihbarnamesi düzenlenir. Söz konusu ihbarnamenin mükellef veya temsilcisine tebliğinden itibaren de mükelleflerin bir takım yasal hakları vardır.
Bunlar;
– Cezada İndirim: Vergi Usul Kanununun 376. Maddesinde düzenlenmiştir. Ceza indiriminden yararlanılabilmesi için; ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen verginin vadesi gelmiş taksitlerinin yanı sıra, indirimden sonra arta kalan vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarını ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde, teminat gösterilmesi halinde üç (3) ay içinde ödeneceğinin bildirmesi gerekmektedir. Söz konusu vergi ve cezaları yukarıda belirtilen sürede ödenmemesi yada yargıya başvurulması halinde, bu maddeye göre indirim hakkından yararlanılamaz.
– Tarhiyat Sonrası Uzlaşma: Mükellefin tarhiyat sonrası uzlaşma yolunu seçmesi halinde, ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 30 gün içinde bağlı bulunduğu vergi dairesine müracaat etmesi gerekmektedir.
– Yargı Yolu: Mükellefin Yargı yolunu tercih etmesi durumunda ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 30 gün içinde vergi mahkemesine dava açması gerekmektedir.
Kaynaklar
1-Vergi Usul Kanunu
2-İYUK
3-646 Sayılı BKK
