Sigortalılık Kontrolünde Yeni Dönem
Mustafa Bahadır ALTAŞ
SM.Mali Müşavir
Giriş: Kayıt dışı istihdam genel olarak hiçbir şekilde kayıt altında olmayanlar, kayıt altında olup çalışma günleri eksik beyan edilenler veya kayıt altında olup çalışmaya ilişkin ücret ve diğer ödemleri eksik beyan edilenler olarak üç ana başlık altında toplanmaktadır. Bilindiği üzere kayıt dışı istihdam, devletin alması gereken vergiyi eksik almasına ve bu kişiler adına yatırılması gereken sosyal güvenlik primlerinin eksik ya da hiç yatırılmaması nedeni ile sosyal güvenlik açıklarına neden olmaktadır.
Hükümet tarafından geçtiğimiz yıllarda açıklanan “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Yeni Eylem Planı” kapsamında ÇSGB’na bağlı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından; sosyal güvenlik açığına neden olan kayıt dışı istihdamla etkin bir şekilde mücadele etmek sosyal güvenlik ve sağlık primlerinin eksiksiz olarak toplanmasını sağlamak amacıyla; 6 Aralık 2013 tarih ve 28843 sayılı resmi gazete “Bankalar ve Kamu İdareleri Tarafından Yapılacak Olan Sigortalılık Kontrolü İle Kurum ve Kuruluşlardan Bilgi ve Belgelerin Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır.
Yayınlanan yönetmeliğin öncelikli amacı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında; Bankalar ve kamu idareleri ile diğer kurum ve kuruluşların işlem yaptığı kişilerin, sigortalılık bakımından tescilli olup olmadığını kontrol etmek yükümlülüğü ile kurum tarafından kişilerin sosyal güvenliklerinin sağlanmasıyla birlikte, 6183 sayılı kanuna göre kurum alacaklarının takip ve tahsilinin yerine getirilmesidir. Bu yönetmelik, uygulama ve işlem bakımından bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, gerçek ve tüzel kişiler, kamu kurumları, kamu idareleri, kanunla kurulmuş diğer kurum ve kuruluşlar ile sigortalı ve işverenleri kapsamaktadır.
Yönetmelikle belirlenen bilgi ve belgeler SGK tarafından istenilmesi veya verilmesinde, devletin güvenliği ve temel dış yararlarına karşı ağır sonuçlar doğuracak haller ile özel ve aile hayatının gizliliği ve savunma haklarına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydı ile özel kanunlardaki yasaklayıcı ve sınırlayıcı hükümler dikkate alınmayacak, Maliye Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlardan gerçek ve tüzel kişilere ait istenen bilgi ve belgeler vergi mahremiyeti kapsamında değerlendirilemediği gibi bankalardan gerçek ve tüzel kişilere ait istenen bilgiler 5411 sayılı Bankacılık kanunu gereğince sırrın ifşası kapsamında değerlendirilemeyecektir. Elektronik ortamda hazırlanacak veya alınacak bilgi ve belgeler adli ve idari makamlar nezdinde resmî belge olarak geçerli sayılacaktır.
Uygulama: 5510 sayılı Kanunla Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen görevlerin yerine getirilmesi ile sınırlı olmak kaydıyla, Sosyal Güvenlik Kurumundan tarafından 10 Haziran 2014 tarihinde 29026 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Bankalar Ve Kamu İdareleri Tarafından Yapılacak Olan Sigortalılık Kontrolü İle Kurum Ve Kuruluşlardan Alınacak Bilgi Ve Belgelere Dair Tebliğ” ile 01 Ağustos 2014 tarihinden itibaren kayıt dışı istihdam mücadele kapsamında kurum ve kuruluşların, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımından tescilli olup olmadığını kontrol etme yükümlülüğü ve bu yükümlülüğe istinaden işlem yaptığı kişilerin kimlik bilgilerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından kişilerin sosyal güvenliklerinin sağlanması ve 6183 sayılı Kanuna göre Sosyal Güvenlik Kurumu alacaklarının takip ve tahsili konusunda düzenle yapılmıştır.
Düzenleme Bankaların yükümlükleri, Kamu İdarelerinin Yükümlülükleri ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Yükümlülükleri olmak üzere üç ana başlık altında özetle aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.
Bankaların Yükümlülükleri; Kurumdan gelir ve aylık alanlara ödeme yapan bankalarca
hak sahiplerinin veya kanuni temsilcilerin bilgileri. Kurumca sağlık sigortalılığında gelir testinin yapılmasına ilişkin olarak ilgililerin banka hesaplarında paralarının bulunup bulunmadığı bilgisi. Ticari kredi niteliği taşımayan kredi talepleri ile kredi kartı talebinde bulunanların bilgisi. Kuruma borçlu olanların bankalardaki hesaplarına ait bilgiler.
Kamu İdarelerinin Yükümlülükleri
Adalet Bakanlığı; Kurumdan gelir ve aylık alanlar için kanuni temsilcilere yapılan ve mahkemelerce vasi ve kayyım tayinine ilişkin bilgi ve belgelerin paylaşımı.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı; Sosyal Yardım Bilgi Sisteminden (SOYBİS) gelir tespiti ve araştırması için kurumca belirlenen personele sorgulama yetkisi verilmesi. Resmî görevi olmayıp ders ücreti karşılığında kuruluşlarda görevlendirilen çalışan kişilerin, Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezlerinde çalışan kişilerin bilgileri.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği kapsamında AR-GE’ye dayalı üretim faaliyetlerinde bulunan işyerlerinde çalışanlar ile girişimci olan gerçek ve tüzel kişilere ait işyerlerinde çalışan kişilerin bilgileri.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; Türkiye İş Kurumunca teşvik uygulamalarına ilişkin görev alanına giren konulardaki sigortalılara ilişkin bilgiler, işsizlik ödeneği alan sigortalıların, özel istihdam bürolarınca işe yerleştirilen kişilerin, aktif işgücü programları kapsamında eğiticilerin, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında işçi şikâyetlerini yönelik bilgiler içeren tutanaklarda sigortasız olduğu, ücret ya da gün sayısı açısından kayıt dışı olduğu tespit edilen çalışan kişilerin bilgileri.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı; Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü tarafından kuruma borçlu olanların taşınmaz mal bilgilerinin kurumca elektronik ortamda görüntülenmesinin sağlanması, Yapı denetim şirketlerinin Ulusal Yapı Denetim Sistemi üzerinden sorgulanabilmesi ve bu firmalarda çalışan kişilerin bilgileri.
Ekonomi Bakanlığı; Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği kapsamında Ekonomi Bakanlığı tarafından faaliyet ruhsatı verilen gerçek ve tüzel kişilere ilişkin işyerlerinde çalışan kişilerin bilgileri.
Gençlik ve Spor Bakanlığı; Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği kapsamında kulüplerin tescil belgesi ve sözleşme ile çalıştırdıkları antrenörlerine, Özel Beden Eğitimi ve Spor Tesisleri Yönetmeliği kapsamında faaliyette bulunulacak her spor dalının çalıştırıcısına ait antrenör, masör veya diğer eğiticilerinin bilgileri, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği kapsamında açılan küçük işletmelerde çalışan kişilerin bilgileri.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı; Tarımsal destekler kapsamında işlem yapılanlar, desteklerden yararlanmak için tarımsal faaliyetlerde bulunacak veya işyeri açacaklara izin verilmesinde ilgili yönetmelikler gereği işyerinde çalıştırılması gereken mesul müdür ve zorunlu personele ilişkin bilgileri ile bu faaliyetlerde bulunanların veya işyeri açanların tarım il/ilçe müdürlüklerince yapılan denetimlerinde tarımsal faaliyette bulunanın yanında veya işyerinde çalışanlara ait tespit edilenlerin bilgileri, Çiftçi Kayıt Sistemi Yönetmeliği hükümlerine göre kayıt altına alınan çiftçilerin bilgilerin paylaşımı sağlanır.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı; MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi), HKS (Hal Kayıt Sistemi), ESBİS (Esnaf Bilgi Sistemi) ve KOOP-BİS’e (Kooperatif Bilgi ve Denetim Sistemi) kayıtlı gerçek ve tüzel kişilere ile ticaret şirketi ve ortakları hakkında bilgi ve verilerin paylaşımı sağlanır.
İçişleri Bakanlığı;
Valiliklerce; Yapım/İmalat, alım, satım, kullanım ve bulundurulma gibi ruhsatlandırma veya izin işlemlerine taraf olanlar ve bunların işyerlerinde istihdam edilenlere ait bilgiler.
Belediyeler ve il özel idarelerince; İşyeri açma ve çalışma ruhsatı ve abonelik işlemleri denetimlerinde düzenlenen ve istihdama yönelik bilgiler içeren tutanaklarda çalışan kişilerin, Şehirlerarası ve şehir içi terminal giriş ve çıkış kayıtlarından araç, şoför ve diğer çalışanlara ait bilgiler. kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları, okul servis araçları, özel halk otobüsü, ticari taksi, minibüs ve taksi dolmuş işletenler ile bu araçlarda çalışan kişilerin bilgileri.
Emniyet Genel Müdürlüğü ve/veya Jandarma Genel Komutanlığınca yerine getirilmekte olan iş ve işlemler; Genel kolluk kuvvetlerince düzenlenen formlarda sürekli veya geçici olarak çalışanlara ait kimlik bilgileri ve diğer bilgiler. Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından ticari olarak tescil işlemleri yapılan araçların araç tescil belgesi bilgileri, trafik denetimleri sonucu kişi ve kurumlara ilişkin elde edilen bilgiler.
Kültür ve Turizm Bakanlığı; Kültür ve Turizm Bakanlığına verilen denetim yetkisi çerçevesinde anılan Bakanlık tarafından gerçekleştirilecek denetimlerde çalıştığı tespit edilen kişilerle ile çalışan kişilerin, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünce kazılara izin verilmesinde, kazıyı yapacakların “işyeri unvanı ve adres” bilgileri ile anılan Genel Müdürlükçe görevlendirilen temsilci veya uzman tarafından belli periyotlarda kazı faaliyetleri ile ilgili olarak hazırlanan raporlarda, kazılarda tespiti yapılan çalışanlara ait çalışan kişilerin bilgileri.
Maliye Bakanlığı; Vergi tevkifatı yapmak zorunda olan gerçek veya tüzel kişilerin Gelir İdaresi Başkanlığına muhtasar beyanname ile bildirdiği 091-096 ödeme türü kodundaki bilgiler. Ba-Bs Bildirimleri, (Mal ve/veya Hizmet Alış/Satışlarına İlişkin Bildirim Formu) her yıl Nisan ve Mayıs aylarında alınmakta olan mükellef bildiriminde yer alan mükellef bilgi sistemindeki bilgiler, muhtasar beyanname ve yoklama fişleri bilgileri, işyeri durum tespit tutanağı ile VEDOP (Vergi Daireleri Otomasyon Projesi) teşvik kanunlarından yararlanmak için kuruma müracaat eden işverenlerin gelir vergisi mükellefi olup olmadıkları bilgisi.
Milli Eğitim Bakanlığı; Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları, Özel Öğrenci Yurtları Yönetmeliği kapsamında yapılan görevlendirmelere ilişkin idari ve diğer personelin. Okul-Aile Birliği Yönetmeliği kapsamında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda kantin işletenler ile bunların yanında çalışan kişilerin. Bakanlıkça özel izin verilen diğer eğitim konularında faaliyette bulunan kurumlar ile her türlü özel eğitim ve öğretim kurumlarının ilgili yönetmelikler kapsamında denetlenmesi ve teftişi esnasında, denetleyen birim tarafından tespit edilen çalışan kişilerin.
Milli Savunma Bakanlığı; Sigortalıların askerlikle ilişiklerinin olup olmadığına veya askerlik sürelerine ve durumuna ilişkin bilgiler.
Sağlık Bakanlığı; Sağlık bakanlığınca her türlü teşhis, tedavi, izin, belgelendirme,ruhsatlandırma uygulama ve satış yönetmeliği kapsamında, verilen yetki belgesi, kapsamında faaliyette bulunan işyerlerinde çalışanlar ile kurumca yapılan denetim sırasında tespit edilen çalışanlara ait bilgiler.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı; Gemi sicili tutmakla yetkili liman başkanlıkları, sivil havacılık işletmeleri ile araç muayene istasyonlarının açılması, işletilmesi Karayolu taşımacılık faaliyetleri kapsamında mesleki yeterlilik eğitimi veren kuruluşu ve eğiticiler, Karayolu taşımacılık faaliyetinde bulunanlar, Karayolu Taşıma Yönetmeliğinin 35 inci maddesi gereği, yapılan denetimlerde yetki belgesi sahiplerinin hizmet akdi yapmaksızın personel istihdam ettiklerinin tespiti halinde, tespite ilişkin bilgi ve belgeler Kuruma gönderilir. Trafik Kanunu kapsamında yapılan yol kenarı denetimlerinde elde edilen bilgiler.
Diğer Kurum ve Kuruluşların Yükümlülükleri
Bağımsız spor federasyonları; Sporcu Lisans, Tescil, Vize ve Transfer Yönetmeliği kapsamında kulüplerle sözleşme yapmış sporcuların lisans bilgileri ve sözleşme örnekleri çalışan kişilerin bilgileri.
Banka sandıkları; Bankada çalışanların sigortalı hizmetlerine yönelik bilgiler ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere ilişkin bilgiler.
Basın İlan Kurumu; Basın İlan Kurumundan alacakları doğan gerçek kişi bilgileri.
Borsa İstanbul; Merkezi Kayıt Kuruluşu ile İstanbul Takas ve Saklama Bankası tarafından, Kuruma borçlarını vadesinde ödemeyen borçlulara ait işlem bilgileri.
Kamu İhale Kurumu; Kamu İhale Kanunu kapsamında idarelerce yapılan ihale sözleşmelerine ilişkin bilgiler, gerçek kişi yükleniciler için T.C. Kimlik Numarası, istekli tüzel kişi yükleniciler için vergi kimlik numarası kullanılarak; istekli adı, işin yapılacağı yer, ihale başlangıç tarihi, ihale bitiş tarihi, iş tanımı, iş miktarı, idare adı, iş nitelik, idare il, idare ilçe bilgileri.
Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu; Bakanlık e-esnaf ve sanatkarlar veri tabanına kayıtlı, esnaf ve sanatkarlar ile esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşlarına ait bilgiler, sigortalı sayılanlardan gelir vergisinden muaf olanlar ile gelir vergisinden muaf olup yeniden çalışmaya başlayanların tespiti için esnaf ve sanatkar siciline tescil ve terkin kayıtlarına ve üyeliklerine ait bilgi ve belgeler talep edilmesi halinde Kuruma gönderilir.
Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği; Seyahat Acentaları Yönetmeliği kapsamında seyahat acentalarında çalışması zorunlu enformasyon memurlarına ait bilgiler.
Türk Patent Enstitüsü; Marka, patent ve tasarım başvuru sahipleri.
Yükseköğretim Kurulu; Kurumdan bakmakla yükümlü olunan kişi olarak sağlık yardımı alanlar veya hak sahibi olarak gelir ve/veya aylık alan hak sahiplerine ait bilgiler.
İşveren/Çalışan Formu Örneği; Paylaşılacak/Alınacak bilgilerde; çalışan kişilerin T.C. Kimlik Numaralı işyeri sahibi/işyeri çalışanı ayrımlı kimlik bilgileri ve çalışılan yerin unvanı ve açık adresi bilgileri ile varsa ücreti ve işe başlama tarihi bilgileri bulunur.
5510 SAYILI KANUNUN 8 İNCİ MADDESİNİN YEDİNCİ FIKRASI İLE 100 ÜNCÜ MADDESİNİN UYGULANMASI HAKKINDA TEBLİĞ’E İSTİNADEN KULLANILMASI ZORUNLU İŞVEREN/ÇALIŞAN FORMU
FORMU GÖRMEK İÇİN TIKLAYINIZ
Bilgilerin gönderilme periyodu; Bilgi ve belgeler, bankalar ve kamu idareleri ile diğer kurum ve kuruluşlardan takvim ayı içerisinde alınan bilgiler, verilerin kendilerine intikal ettiği tarihi takip eden ayın sonuna kadar kuruma gönderilir. Bilgi ve belgelerin Kuruma gönderilmesi gereken sürenin son gününün resmi tatile rastlaması halinde, son günü izleyen ilk iş günü sonuna kadar Kuruma gönderilir.
Bazı kurum ve kuruluşların yaptığı işlemlerin özelliğine göre bazı bilgilerin verilme periyodu ayrıca belirlenebilir. Buna göre;
- Çiftçi kayıt sistemi ile ilgili bilgiler her takvim yılını takip eden yılın ilk ayının sonuna kadar.
- Okullarda öğrenci taşıma işini alan servis sahipleri ile bu servis araçlarında çalışanlara ait bilgiler, sözleşmenin yapıldığı tarihi takip eden ayın sonuna kadar.
- Okullarda kantin işletenlere ve yanlarında çalıştırdıkları kişilere ait bilgiler, sözleşmenin yapıldığı tarihi takip eden ayın sonuna kadar.
- Kamu kurum ve kuruluşlarınca personel servis hizmeti için yapılan sözleşmeye ilişkin bilgiler, sözleşme tarihini takip eden ayın sonuna kadar.
- Kamu kurumları denetim elemanları ile kolluk, kontrol ve yoklama memurları tarafından tutulan tutanak ve tespitlerden sigortasız çalıştığı anlaşılanları tespitleri ile birlikte en geç bir ay içinde
- Kanunun 11 inci maddesinin altıncı fıkrası kapsamında kuruma bildirilmesi gereken bilgi ve belgeler en geç bir ay içinde kuruma gönderilir.
- Bankalarca kurumca sağlanacak elektronik alt yapı üzerinden gerçekleştirilecek sigortalılık sorgulama işlemleri neticesinde istenen bilgi listeleri, işlemlerin gerçekleştirildiği ayı takip eden ikinci ayın sonuna kadar kuruma gönderilir.
Bilgilerin gönderilme şekli; Bilgi ve belgeler ile yapılacak sorgulamaların kuruma elektronik ortamda gönderilmesi esastır. Alınacak bilgi ve belgeler, elektronik altyapının bulunmadığı veya kullanımının mümkün olmadığı durumlarda manuel olarak gönderilebilir. Bu bilgi ve belgelerin doğrudan, kurumlardan istenebileceği gibi münferiden veya protokolle istenilmesi de mümkün olabilecektir. SGK’nca, sigortalılık kontrolü için gerekli elektronik alt yapı sağlanamayan kurum ve kuruluşlardan bilgiler manuel veya elektronik ortamda alınarak ve gerekli sigortalılık kontrolleri kurumca yapılacak.
Ceza Uygulaması; Bu tebliğ kapsamında belirlenen kurumların bilgi ve belgeleri elektronik ortamda kurumun veri tabanına aktarmaması, Sosyal Güvenlik Kurumunun talebine üzerine; bilgi ve belge istenen kurum ve kuruluşların bilgi ve belge vermemesi veya geç vermesi halleri ile kaçınması durumunda, ilgili kurum ve kuruluşlar hakkında TCK’nun 257 nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü saklı kalmak kaydıyla, 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinde belirtilen ilgili idari para cezası hükümleri uygulanacaktır.
Bu tebliğ ile daha önce uygulanmakta olan 5510 Sayılı Kanunun 8 inci Maddesinin Yedinci Fıkrası ile 100 üncü Maddesinin Uygulanması Hakkında Tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır.
SONUÇ: Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Yeni Eylem Planını çalışmaları kapsamında
Bankalar, kamu idareleri ile diğer kuruluşlara sigortalılık kontrolünün yapılması için gerekli bilgisayar alt yapısı sağlandıktan sonra bu kurumlarca işlem yapılan kişiler hakkında elde ettikleri bilgilerden sigortalılık kontrolü de yapılarak ilgili yönetmelik ve tebliğde belirtilen usul ve esaslar dâhilinde sigortasız olanların kuruma bildirilmesi sağlanacak. Alınan veya paylaşılan bilgiler doğrultusunda; prime esas kazanç ve asgari işçiliğin tespiti ile kanun kapsamında işyeri olarak tescil edilmesi gerektiği halde tescil edilmemiş veya sigortalı olması gerektiği halde bildirilmemiş veya eksik bildirilmiş olduğu durum tespitleri yapılanlar. Çalıştığı/çalıştırıldığı anlaşılan sigortalılar ile ilgili 5510 sayılı kanun gereğince işveren ya da sigortalılar tarafından SGK’na verilmesi gereken belgelerin kendilerine yapılan tebligata rağmen bir ay içinde verilmemesi veya noksan verilmesi halinde, bu belgeler Kurumca re’sen düzenlenecek ve muhteviyatı sigorta primleri Kurumca tespit edilerek işverene tebliğ edilecek. Bu yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere ise idari para cezası uygulanacak.
1 Ağustos 2014 tarihinden itibaren Kamu idareleri ve bankalarca, Kurumun gerek protokollerle gerekse doğrudan “kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında belirleyeceği iş ve işlemlerde sigortalılık kontrolü yapılmadan işlemler sonuçlandırılmayacak.” ayrıca 6183 sayılı kanuna göre kurum alacaklarının takip ve tahsilinin yerine getirilmesi sağlanacak.
Bu nedenle başta iş dünyası ve işverenler olmak üzere, Bağ-kur kapsamındaki esnaflarımız ile tarımda kendi adına çalışanlar ve serbest meslek erbaplarının bu tebliğ kapsamında belirlenen kurum ve kuruluşlarla yapacağı/taraf olacağı iş ve işlemlerde ilerde cezalı bir duruma düşmemeleri için konu ile ilgili gerekli eksikliklerini gidermelerinde fayda görülmektedir.
—————————–
Kaynak; “Bankalar ve Kamu İdareleri Tarafından Yapılacak Olan Sigortalılık Kontrolü İle Kurum ve Kuruluşlardan Bilgi ve Belgelerin Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ve Tebliğ.”