Sınai Mülkiyet Hakları İstisna
Emrah AYGÜL
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
emrahaygul@yahoo.com
0-Giriş
Dünyada iletişim ve ulaşım sınırlarının kalkması ekonomileri bütünleşik hale getirmiştir. Fiyatlar global belirlenirken, oluşan fiyatlara göre stratejiler geliştirilmesi ön plana çıkmıştır. Yaygın bilgiler ve kolay yatırımlar ile yüksek kazanç sağlanması imkansız hale gelmiştir. Bu ortamda kendini yenileyemeyen işletmeler/ülkeler, katma değeri düşük mallar ile pazarda boy göstermektedir.
Artan rekabet ortamında edinilecek farklılıklar, katma değeri yüksek ürünler için olmazsa olmaz şarttır. Bu farklılık ise ancak araştırma – geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile ortaya çıkabilmektedir. Bu faaliyet sonucunda yeni bir ürün ile pazara çıkılabileceği gibi, mevcut ürünlerin standardının yükseltilmesi ve maliyetinin düşürülmesi de mümkün hale gelebilecektir. Nitekim finansal yönetimin temel ilkelerinden “değerli fikirler ilkesi” de günümüze ışık tutmaktadır. Bu ilke (the principle of valuable ideas) yüksek getirilerin yeni fikirler ile sağlanabileceğini ifade etmektedir. Yani yüksek kazanç sağlamanın yolu değerli yeni bir ürün veya hizmet yaratmaktır.
Yine bilgisayar yazılımları da katma değeri yüksek ürünler arasında gösterilmektedir.
İşletmelerin ar-ge, yenilik ve yazılım harcamaları, finansal açıdan zorluklar içerdiği gibi, bu harcamaların gerekliliği konusunda işletme yönetiminin bilinçli ve inançlı olması önem arz etmektedir.
Ar-ge, yenilik ve yazılım harcamaları ile makro ekonomik göstergeler arasındaki ilişki, devletlerin bu harcamaları desteklemesi gereğini de ortaya çıkarmaktadır.
Türkiye’de işletme yönetimlerini ar-ge, yenilik ve yazılım harcamalarını yapmaya cesaretlendirmek, özendirmek, buluş sayısını artırmak amacıyla 19.02.2014 Tarih ve 28918 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile vergi kanunlarında buluşlardan elde edilen gelirlerin vergilendirilmesinde kimi değişiklikler yapılmıştır. Yazımızda bu yeni düzenlemeler ele alınacaktır.
1- Kavramsal Açıklamalar
Yasal düzenlemelerin anlaşılabilmesi için kimi kavramların öncelikle açıklanması uygun olacaktır.
Bunlardan ilki “sınai mülkiyet” kavramıdır. Sınai mülkiyet; buluşların ve yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına ticaret alanında üretilen ve satılan malların üzerlerinde, üreticisinin veya satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak işaretlerin sahipleri adına, kayıt edilmesini ve böylece bu kişilerin ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan gayri maddi bir haktır. Patent ve faydalı model, sınai mülkiyet haklarından biridir.
Patent ve faydalı model; sınırlı bir süre ve yer için üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme yoluyla sahibine tanınan tekel haklarıdır.
Koruma süreleri başvuru tarihi itibariyle başlar ve aşağıdaki tabloda belirtilen süreler boyunca koruma devam eder.
Patent ve Faydalı Model arasındaki fark ve benzerlikler aşağıdaki tabloda özetlenmektedir:
| Patent | Faydalı Model | |
| Yenilik[1] | Bakılır | Bakılır |
| Buluş Basamağı[2] | Bakılır | Bakılmaz |
| Sanayide Uygulanabilirlik[3] | Bakılır | Bakılır |
| Usuller ve Usuller Sonucu Elde Edilen Ürünler | Korunur | Korunmaz |
| Kimyasal Maddeler | Korunur | Korunmaz |
| Araştırma Raporu / İnceleme Raporu | Var | Yok |
| Koruma Süresi | 7 yıl (İncelemesiz) 20 yıl (İncelemeli) | 10 Yıl |
Ülkemizdeki patent korumasında incelemesiz ve incelemeli olmak üzere iki sistem mevcuttur. İncelemeli patent sisteminde, araştırma raporundan sonra inceleme raporu düzenlenmektedir. İncelemesiz patent sisteminde ise sadece araştırma raporu düzenlenirken inceleme raporu düzenlenmemektedir.[4]
2.Kurumlar Vergisi İstisnası
a.İstisna Kapsamına Giren Kazançlar, İstisnanın Ölçüsü ve Yürürlük
Kurumlar Vergisi Kanununa eklenen “Sınai Mülkiyet Haklarında İstisna” başlıklı 5/B maddesi uyarınca, Türkiye’de gerçekleştirilen araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan buluşların;
a) Kiralanması neticesinde elde edilen kazanç ve iratların,
b) Devri veya satışı neticesinde elde edilen kazançların,
c) Türkiye’de seri üretime tabi tutularak pazarlanmaları hâlinde elde edilen kazançların,
ç) Türkiye’de gerçekleştirilen üretim sürecinde kullanılması sonucu üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançların patentli veya faydalı model belgeli buluşa atfedilen kısmının,
% 50’si 01.01.2015 tarihinden itibaren kurumlar vergisinden istisna tutulmuştur.
Bu istisna, buluşa yönelik hakların ihlal edilmesi neticesinde elde edilen gelirler ile buluş nedeniyle alınan sigorta veya diğer tazminatlar için de uygulanır.
Yasal düzenlemeden anlaşılacağı üzere istisna için,
-Buluşa dayanak olan araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetlerinin,
-Pazarlamaya konu buluşa ilişkin seri üretimin,
-Patentli veya faydalı model belgeli buluştan faydalanılarak üretilen ürünün üretim sürecinin TÜRKİYE’de olması şarttır.
Bu madde yukarıda da belirtildiği üzere, 01.01.2015 tarihinden itibaren elde edilen kazanç ve iratlara ve bu tarihten itibaren yapılacak vergi kesintilerine uygulanmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.
b.İstisna İçin İncelemeli Patent/Araştırma Raporlu Faydalı Model Belgesi Şartı
İstisna uygulamasına konu buluşun, 24/6/1995 tarihli ve 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında patent veya faydalı model belgesi verilerek koruma altına alınan buluşlar arasında yer alması ve buluşa ilişkin incelemeli sistem ile patent veya araştırma raporu sonucunda faydalı model belgesi alınması gerekmektedir.
Yukarıda belirtildiği üzere ülkemizdeki patent korumasında incelemesiz ve incelemeli olmak üzere iki sistem mevcuttur. İncelemeli patent sisteminde, araştırma raporundan sonra inceleme raporu düzenlenmektedir. İncelemesiz patent sisteminde ise sadece araştırma raporu düzenlenirken inceleme raporu düzenlenmemektedir.
Faydalı Modeller için araştırma zorunluluğu olmayıp, başvuru sahibinin isteğine bağlı olarak düzenlenebilir.
c.Vergi Yükümlüsüne Yönelik Şartlar
İstisna uygulamasından yararlanabilecek kişilerin, 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesinde belirtilen nitelikleri taşıması ve bu kişilerin patentli veya faydalı model belgeli buluşu geliştirme yetkisini haiz bulunması şartıyla, patent veya faydalı model belgesinin sahibi ya da patent veya faydalı model belgesi üzerinde tekel niteliğinde özel bir ruhsata sahip olması gerekmektedir.
d.Maliye Bakanlığının Değerleme Raporu Hazırlaması Şartı
İstisnadan yararlanılacak ilk yıl, buluşun oluşturacağı katma değer dikkate alınarak devir veya satış halindeki değerinin tespitine yönelik Maliye Bakanlığı tarafından değerleme raporu düzenlenmesi gerekmektedir.
e.İstisna Süresi, Her Bir Mükellef İçin Azami İstisna Tutarı ve Üretilen Ürünlerin Kazancı İçinde Buluşun Payının Tespiti
İstisna uygulamasına patent veya faydalı model belgesinin verildiği tarihten itibaren başlanır ve ilgili patent veya faydalı model belgesi için sağlanan koruma süresi aşılmamak kaydıyla bu istisnadan yararlanılabilir. Her bir mükellef tarafından yararlanılabilecek istisna tutarı; değerleme raporunda belirtilen bedelin % 50’sini, bu madde kapsamında yararlanılabilecek toplam istisna tutarı ise değerleme raporunda belirtilen bedelin % 100’ünü aşamaz. Buluşun üretim sürecinde kullanılması sonucu üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançların, patentli veya faydalı model belgeli buluşa atfedilen kısmı, ayrıştırılmak suretiyle transfer fiyatlandırması esaslarına göre tespit edilir.
f.İstisna Hükmü Gelir Vergisi Mükellefleri İçin de Geçerlidir
Bilindiği üzere halihazırda Gelir Vergisi Kanununun 18. maddesi uyarınca müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür, fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat Gelir Vergisinden müstesnadır.
Yasa maddesinden anlaşılacağı üzere bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat zaten gelir vergisinden istisnadır. Ancak bu istisna, Kurumlar Vergisi Kanununda yapılan düzenlemeye göre koşullar ve kapsam açısından farklılıklar içermektedir.
Yine Gelir Kanununun 70. maddesi uyarınca ihtira beratının/telif haklarının kiraya verilmesinden elde edilen irat, eğer kiraya veren ihtira beratının mucidi/müellifi veya kanuni mirasçısı değilse gayrimenkul sermaye iradı olarak vergilendirilmektedir.
Dolayısıyla buluşlardan elde edilen gelirin, GVK’nun 18. maddesi kapsamında vergiden istisna olmaması halinde, Kurumlar Vergisi Kanununun 4/b maddesinde belirtilen şartların taşınması halinde, gelir vergisine esas kazancın %50’si vergiden istisna tutulabilecektir.
g.Kazancı Vergiden İstisna Olanlarda Tevkifat Oranı %50 İndirimli Uygulanacaktır
Kurumlar Vergisi Kanununa eklenen 5/b maddesi uyarınca istisnadan yararlanılan serbest meslek kazançları ile gayrimenkul sermaye iratları üzerinden yapılacak vergi kesintisi % 50 oranında indirimli uygulanacaktır. Kazanç ve iradı kesinti yoluyla vergilenen ve beyanname vermesi gerekmeyen mükellefler için indirimli vergi kesintisi en fazla 5 yıl süre ile uygulanır.
h.Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu Kapsamında Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnasından Faydalananların Durumu
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2. maddesi uyarınca bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu bölgedeki yazılım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31/12/2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.
Kurumlar Vergisi Kanununa eklenen 5/b maddesi uyarınca istisnadan yararlanan mükellefler, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamında yer alan istisna uygulamasından ayrıca yararlanamayacaklardır.
3.KDV İstisnası
19.02.2014 Tarih ve 28918 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun uyarınca KDV Kanununun 17. maddesinin dördüncü fıkrasına eklenen bent ile 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 5/B maddesi kapsamındaki araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan patentli veya faydalı model belgeli buluşa ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışı KDV’den istisna edilmiştir.(Bu kapsamda vergiden istisna edilen işlemler bakımından bu Kanunun 30 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uygulanmaz.).
Söz konusu patentli veya faydalı model belgeli buluşa ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışının KDV’den istisna tutulabilmesi için bunların 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun (5/B) maddesi kapsamındaki araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetleri neticesinde elde edilmiş olması gerekmektedir.
Bu kapsamda vergiden istisna edilen işlemler bakımından Kanunun (30/a) maddesi hükmü uygulanmayacağından, söz konusu işlemler nedeniyle yüklenilen KDV tutarlarının, indirim hesaplarından çıkarılmak suretiyle düzeltilmesi gerekmez.
4.Sonuç
Dünya ekonomisinde söz sahibi olmak, katma değeri yüksek ürünler üretmek, ihracatı artırmak yeni fikirlere, yeni projelere, yeni teknolojiye, yeni bilgiye bağlıdır. Araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan patentli veya faydalı model belgeli buluşların sayısı artıkça bunların makro ekonomiye olumlu etkisi de görülecektir. Bu sebeple araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetlerinin desteklenmesi, bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkan buluşların korunarak, bunlardan en üst düzeyde faydalanılmasında vergisel düzenlemeler de özendirme aracı olarak kullanılabilmektedir. Yazımızda 2015 yılından itibaren yürürlüğe girecek olan, buluşlardan elde edilen gelire ilişkin %50 oranındaki gelir/kurumlar vergisi istisnası ile buluşa ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışındaki KDV istisnası açıklanmıştır.
[1] Yenilik: Buluşun dünya çapında daha önce var olmaması yani tekniğin bilinen durumuna dahil olmaması anlamına gelir.
[2] Buluş Basamağı: Buluşun, ilgili olduğu teknik alanda uzman bir kişi tarafından tekniğin bilinen durumundan aşikar bir şekilde çıkarılamayacak nitelikte olması anlamına gelmektedir.
[3] Sanayiye Uygulanabilirlik: Buluşun tarım dahil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir, uygulanabilir veya kullanılabilir nitelikte olması anlamına gelir.
[4] Türk Patent Enstitüsü, Patent/Faydalı Model Kılavuzu, Mart 2014