Gazeteci Deneme Süresi
Ali Kemal TERZİ
İş Müfettişi
akemaltr19@gmail.com
GİRİŞ
Deneme süresi, sadece İş Kanuna göre çalışanlar için değil, basın mesleğinde çalışanlar gazeteciler açısından da düzenlenmiştir. Basın mesleğinde çalışanlar açısından deneme süreleri, İş Kanuna göre çalışanlar açısından biraz daha farklı uygulanabilmektedir. Bu çalışmada gazeteciler açısından deneme süresi uygulamaları mevzuat perspektifinden değerlendirilecektir.
1.GAZETECİ KAVRAMI
Gazeteci tanımına 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda (BİK) yer verilmiştir. Bu kanun kapsamında gazetecinin tanımı, “Bu Kanun hükümleri Türkiye’de yayınlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır”, denilmektedir. Basın İş Kanuna m.1/II hükmüne göre gazetecinin ücret karşılığında çalışan kimse ve 4. madde hükmü gereğince de, gazetecinin iş sözleşmesine dayanarak çalışan kimse olduğunu belirtmiştir.
Gazeteciler açısında çalışma süresi ise, 5953 sayılı Kanunun ek 1.maddesinde belirtilmiş olup, madde hükmüne göre, “…, gazeteci tabirinin şümulü içinde bulunan kimselerden müessese, matbaa, idarehane ve büro gibi yerlerde hizmetlerinin mahiyeti itibariyle müstemirren çalışanlar için günlük iş müddeti, gece ve gündüz devrelerinde sekiz” saat olduğu belirtilmiştir.
2.GAZETECİ VE DENEME SÖZLEŞMESİ
İş Kanununa tabi olarak çalışan işçiler açısından deneme süresi, 4857 sayılı Yasa’nın 15. maddesinde geçmekte olup, madde hükmü, taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabileceği hüküm altına alınmıştır.
Deneme süresi, 5953 sayılı Basın-İş Kanununda 10.maddesinde, “Tecrübe Müddeti” başlığı altında geçmekte olup; “Meslekte ilk intisap eden gazeteciler için tecrübe müddeti en çok üç aydır. Bu müddet içinde taraflar iş akdini ihbar müddetine ve tazminat mükellefiyetine tabi olmaksızın feshedilebilirler”, hükmü uyarınca deneme süresinin en çok üç ay olacağı hüküm olacağı belirtilmiştir. Üç aydan daha fazla yapılan tecrübe süreleri geçersiz olacaktır. Maddenin ikinci fıkrasında ise, “Bu müddetin sonunda mukavelenin yazılı olarak yapılması mecburi” olacağı belirtilerek deneme süresinin sonunda sözleşmenin mutlaka yazılı yapılması gerektiği belirtilmiştir. Bu bağlamda gazeteciler ile ilgili olarak deneme süresi sırasında yazılı bir sözleşme düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır. Eğer deneme süresi sırasında yazılı bir sözleşme yapılırsa, mezkur kanunun 4.maddesi uyarınca, işin nevi, ücret miktarı ve gazetecinin kıdemi mutlaka yer alması gerekmektedir.
Yukarıdaki maddeye göre deneme süresi hükmü sadece mesleğe ilk başlayan gazeteciler açısından olacağı belirtilmiştir. Ancak, İş kanuna tabi olarak çalışan bir işçi işyerinden herhangi bir nedenle ayrıldıktan sonra tekrar yeni bir işe başlaması durumunda taraflar arasında yeniden bir deneme sözleşmesi kurulması mümkündür. Bu bakımdan deneme süresinin ortaya konulmasında gazetecinin meslekte kıdemi önemlidir.
Bu suretle, deneme süresinin varlığını iddia eden taraf, sözleşmesinde deneme kaydının varlığını ve öngörülen deneme süresinin ne kadar olduğunu ispatlamakla yükümlüdür. Sözleşmesi yazılı yapılmadığı takdirde, sözlü olarak yapılan sözleşmede deneme kaydının konulduğunu ispatlamak çok zor görünmektedir. Taraflar iş sözleşmesini yazılı yapmamakla birlikte, salt deneme kaydını gösteren özel bir metin imzalamışlarsa bu da geçerlidir. Ancak, herhangi bir yazılı belge bulunmayan hallerde, karşı taraf ikrar etmedikçe, deneme kaydının ispatı mümkün görünmemektedir. Bu nedenle, deneme süresinin varlığını iddia eden taraf, sözleşmesinde deneme kaydının varlığını ve öngörülen deneme süresinin ne kadar olduğunu ispatlamakla yükümlüdür.
Ayrıca, mezkur kanunun 10.maddesinde açıkça belirtildiği üzere gazetecinin deneme süresi içinde sadece ihbar müddeti ve tazminat mükellefiyetlere tabi değildir. Dolayısıyla gazetecinin çalıştığı süreye ilişkin normal günlük ücretleri, varsa fazla çalışmalara ilişkin ücret hakları, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde ücretli dinlenme hakkı, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmışsa ilave ücret hakkı ve sözleşme ile öngörülen tüm hakları, öngörülen şartların gerçekleşmesi halinde deneme süresinde de söz konusu olacaktır.
3.SONUÇ
Basın mesleğinde çalışan gazeteciler açısından ise deneme süresi İş Kanununun aksine, sadece ilk tecrübe müddeti için geçerlidir. Basın mesleğinde çalışanlar açısından deneme müddeti içinde sözleşmenin yazılı yapılması zorunlu değildir. Ancak, deneme sonrası sözleşmenin mutlaka yazılı olarak yapılmasını gerektirir. Eğer, deneme sözleşme yapılmışsa, mezkur kanunlarında belirtilen hükümler sözleşmede mutlaka yer almalıdır. Kanunda deneme süresi içinde ihbar ve diğer tazminatlar açısından her iki tarafa bir sorumluluk yüklememektedir. Dolayısıyla çalışılan deneme süresi içinde hakları özellikle ücret ve fazla çalışma ücretlerinin ödenmesi gerekmektedir.
