Mustafa Bahadır ALTAŞ
SM.Mali Müşavir
mba444@mynet.com
Giriş; Ülkemizde cumhuriyet dönemi ile birlikte asgari ücretle ilgili ilk yasal düzenleme 1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunu’nda yer almış olmakla birlikte, farklı uygulamalar sonrasında aradan geçen uzun süre sonrasında Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) kabul ettiği sözleşmenin 1973 yılında imzalanması ve 1974 yılında da onaylanarak yürürlüğe konulmasıyla asgari ücrete uluslararası bir kriter getirilmiş oldu. Anayasanın 55.maddesinde yer alan asgari ücret tanımı, Asgari Ücret Yönetmeliği’nin 4. maddesinde yer alan asgari ücret tanımı ve 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesinde asgari ücretin amacının dikkate alındığında asgari ücretin temel ihtiyaçlar için zorunlu bir gelir olduğu bununda vergiden muaf olması gerektiği hep konuşuldu ve tartışıldı. Geçmişten günümüze, En Az Geçim İndirimi uygulaması, Vergi Karnesi uygulaması, Özel İndirimi Uygulaması, Vergi İadesi, Özel gider indirimi ve son olarak Asgari Geçim İndirimi uygulaması ile asgari ücret üzerindeki vergi yükü kaldırılmaya çalışıldı. Yazımızın konusu seçim vaadi sonrasında 2016 yılı için açıklanan yeni asgari ücret uygulaması ve Asgari Geçim İndirimi (AGİ) uygulamasında oluşan yeni sistemin değerlendirilmesini oluşturmaktadır.
Yasal düzelme ve Uygulama;
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun mülga 32 nci maddesi başlığıyla birlikte yeniden düzenlenmiş olup ücretlerde “Vergi İndirimi” uygulaması 01.01.2007 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırılarak 01.01.2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere “Asgari Geçim İndirimi” yürürlüğe konulmuştur. Asgari geçim indirimi ile ilgili yasal düzenlemenin gerekçesin baktığımızda; vergilendirmede ücretlilerde vergi indiriminin yerine, Avrupa Birliği müktesebatı ile uyumlu ve çağdaş vergi kanunlarının çoğunda yer alan ve mükellefin medeni halini de vergileme yönünden dikkate alan “Asgari Geçim İndirimi” sisteminin getirildiği açıklanmıştır. Getirilen bu yeni sistemle asgari ücret ile bağlantı kurularak mükellefin kendisi, eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocukları için belirli bir oranda indirim getirilmektedir. Bu uygulamada vergi sisteminin prensiplerine de uygun bir düzenleme yapılmak suretiyle, özellikle düşük gelirler üzerindeki vergi yükü kısmen de olsa azaltıldığı ve gelir dağılımının daha adil olmasına katkıda bulunulduğu ifadesine yer verilmiştir.(1)
2013 yılında görüşmeleri yapılan yeni anayasa çalışmasında “asgari ücretten vergi alınmayacak” hükmünün eklenmesi kararlaştırılması üzerine, 6645 Sayılı Kanunun 8 inci maddesiyle 193 sayılı GVK’nun 32 maddesinde yapılan düzenlemeyle evli 3 çocuklu asgari ücretli bir çalışanın almış olduğu asgari ücret vergi dışı bırakılmış oldu.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunda yer alan düzenleme aşağıdaki şekildedir.
“Madde 32 – Asgarî geçim indirimi
Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır.
Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 üçüncü çocuk için %10, diğer çocuklar için % 5‘idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.”
Yukarıda yer alan yasa metnini incelediğimizde yıllık asgari geçim indirimi; takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının, GVK 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutar olarak hesaplanacak tutardan fazla olmayacaktır.
Medeni hal durumuna göre indirime esas alınacak oranlar ise;
— kendisi için % 50’si,
— çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u,
— çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere;
— ilk iki çocuk için % 7,5
— üçüncü çocuk için %10,
— diğer çocuklar için % 5’idir.
2016 yılına ilişkin uygulamayı dikkate aldığımızda
| Asgari Geçim İndirimine Esas Alınacak Tutar
Aylık Brüt Asgari Ücret x 12 |
19.764,00 | |
| GVK’nun 103 madde uygulanan oran %15 Üzerinden Vergi | 2.964,60 | |
| Azami yararlanılacak Aylık Asgari Geçim İndirimi Tutarı | 247,05 | |
1 Ocak 2016 tarihinden itibaren geçerli olan asgari ücrete göre 1.647,00 TL ücret alan asgari ücretli bir işçi medeni durumuna göre asgari geçim indirimden aşağıdaki şekilde yararlanacaktır.
| Evli, Eşin Geliri Yok | 148,23 |
| Bir Çocuklu | 166,76 |
| İki Çocuklu | 185,29 |
| Üç Çocuklu | 209,99 |
| Evli, Eşin Geliri Var | 123,53 |
| Bir Çocuklu | 142,05 |
| İki Çocuklu | 160,58 |
| Üç Çocuklu | 185,29 |
| Dört Çocuklu | 197,64 |
| Beş Çocuklu | 209,99 |
Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere 1.647,00 TL olarak açıklanan yeni asgari ücret üzerinden kesilen gelir vergisi 209.99 TL olarak hesaplandığından yararlanılacak, azami AGİ tutarı da 209,99 TL olup hesaplanacak AGİ tutarı bu miktarı aşamayacaktır.
Bu işçinin brüt 2.000,00 TL/ay ücret aldığı varsayımı ile bir hesaplama yaptığımızda (aylık kesilen gelir vergisi tutarı 255,00 TL.) azami yararlanılacak AGİ tutarı 247,05 olduğundan hesaplama sonrasında yararlanılan AGİ tutarı ve çocuk sayısı çok farklı sonuçlar vermektedir.
| Evli, Eşin Geliri Yok | 148,23 |
| Bir Çocuklu | 166,76 |
| İki Çocuklu | 185,29 |
| Üç Çocuklu | 209,99 |
| Dört Çocuklu | 222,35 |
| Beş Çocuklu | 234,70 |
| Altı Çocuklu | 247,05 |
| Evli, Eşin Geliri Var | 123,53 |
| Bir Çocuklu | 142,05 |
| İki Çocuklu | 160,58 |
| Üç Çocuklu | 185,29 |
| Dört Çocuklu | 197,64 |
| Beş Çocuklu | 209,99 |
| Altı Çocuklu | 222,35 |
| Yedi Çocuklu | 234,70 |
| Sekiz Çocuklu | 247,05 |
Sonuç; 7 Haziran ve 1 Kasım seçimleri öncesinde iktidar ve muhalefet partileri tarafından seçim vaadi olarak gündeme gelen asgari ücret 31 Aralık 2015 Tarihli ve 29579 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2015/01 sayılı asgari ücret tespit komisyonu kararına göre 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren brüt aylık 1.647,00 TL. Yeni yılda uygulanacak olan asgari geçim indirimi tutarının da yeni asgari ücret üzerinden hesaplanacak olması özellikle asgari ücret alan ve çok çocuklu olan asgari ücretliler açısından olumsuz bir sonuç vermektedir.
Özetle asgari ücret alan eşi çalışmayan 8 çocuklu bir çalışan, en fazla 3 çocuk için 209.99 TL AGİ’den yararlanırken;
2.000,00 TL brüt ücret alan eşi çalışan ve sekiz çocuklu bir çalışan ise çocuklarının tamamı için 247,05 TL. AGİ’den yararlanma imkanı bulacaktır.
2016 yılı için açıklanan yeni asgari ücret uygulamasından sonra verginin adalet ve eşitlik ilkesi de dikkate alınarak Asgarî Geçim İndirimi uygulamasının yeniden gözden geçirilmesi, ayrıca özellikle Gelir Vergisi 103 maddesinde yer alan 1 ve 2 gelir dilimlerinin yeniden belirlenmesi önem arz etmektedir. Aksi takdirde ileriki aylarda asgari ücretliler için ücret düşüşüne neden olacak ve net 1.300 TL asgari ücret uygulaması gerçekleşmeyecektir.
(1) Altaş M.Bahadır https://alomaliye.com/2013/12/06/dunden-bugune-asgari-ucret-ve-vergi-40-yillik-yap-boz-tahtasi/