Muharrem ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
m.ozdemir@vdd.com.tr
Kazanç Vergisi Kanunu’nun yürürlükte olmadığı 1925 Yılı bütçesi ile Kazanç Vergisinin yürürlüğüne girdiği ve gelirleri kavradığı 1926 ve 1927 Yılı Bütçeleri karşılaştırılmalı olarak aşağıda verilmiştir. Görüleceği üzere, 1925 yılında yürürlükte olan temettü vergisi kaldırılmış ve yerine 1926 yılı gelirlerini kapsayan Kazanç Vergisinin yürürlüğe girmesi ile birlikte bütçe gelirlerinde gözle görülür artış sağlanmıştır.[3]
1925 Yılı Bütçesi Gelir Cetveli
| Vasıtasız Vergiler | 39.870.500 |
| Damga Vergisi, Harçlar, Para Cezaları | 5.445.000 |
| Vasıtalı Vergiler | 35.655.000 |
| İnhisarlar | 27.800.100 |
| Müessesat | 1.720.000 |
| Emlak ve Eşyayı Devlet Hâsılatı | 14.965.000 |
| Müteferrik Gelir | 8.060.000 |
| İstirdat | 671.354 |
| İstihlak Rüsumu | 16.360.000 |
| Harp Karşılığı Varidatı Fevkaladesi | 2.500.000 |
| Gelirler Toplamı | 153.046.854 |
| Bütçe Gelirleri-Yıllar-1.000 TL | 1926 | 1927 |
| Vasıtasız Vergiler | 20,62 | 23,27 |
| Damga Vergisi, Harçlar, Para Cezaları | 3,50 | 4,78 |
| Vasıtalı Vergiler | 41,41 | 35,96 |
| İnhisarlar | 24,18 | 26,73 |
| Müessesat | 2,41 | 2,62 |
| Emlak ve Eşyayı Devlet Hâsılatı | 2,93 | 2,16 |
| Müteferrik Gelir | 4,85 | 4,27 |
| İstirdat | 0,06 | 0,20 |
| Gelirler Toplamı | 190.158 |
194.580 |
Kazanç Vergisi Kanunu ile birlikte reform niteliğinde bir diğer düzenleme beyan usulü ile verilen beyannamelerin denetimi için oluşturulan “Tahakkuk Müfettişliği” unvanıdır. Bu Kanun ile birlikte beyannamelerin ne şekilde ve nasıl inceleneceği de hükme bağlanmıştır. Bu amaçla, vergi beyannamelerinin incelenmesi ile görevli olmak üzere “Tahakkuk Teftiş Memurluğu” başlığı altında yeni bir kadro ihdas edilmiştir. Maliye Müfettişleri bir yana bırakılacak olursa, Türkiye’de vergi denetimi ile görevlendirilmiş ilk inceleme elemanı bunlardır.[4]
Kazanç Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesi ile vergi denetimine ilişkin düzenlemeye yer verilmiş ilk defa vergi incelemesinin tanımına yapılmıştır. Buna göre, “Tahakkuk idareleri, tahakkuk teftiş memuru ve Maliye müfettişleri bir senei maliyeye ait kazanç vergisine müteferri muamelât ifa ve vergisi tahsil olunduktan sonra gerek senesi zarfında gerek senei müteakibede vukubulacak her hangi bir ihbar üzerine veya su veri saire ile mükellefin kazancı noksan tebeyyün ve vergisi noksan tahakkuk ettirildiği hakkında malûmat ve delâili cedideye desteres olunca yeniden tahkikata şüru ederek işbu noksanı ikmale ve bunu teminen mükelleften her türlü kuyut ve vesaik ve malûmatı talebe salâhiyettardır. Ancak bir senei maliyenin inkızasından itibaren üç sene mürurundan sonra hiç bir mükellef mezkûr seneye ait kazanç vergisinin noksanı bahanesiyle muahaze ve takip edilemez. Bu suretle meydana çıkarılan fazla kazançlar hakkında bidayeten kazançların tebeyyün ve verginin tahakkuk ve tahsilinde cari usul ve merasim aynen meri olur. İkmali noksan için matrah vergiler dahi yüzde yirmi fazlası ile tahsil olunur. Ancak mükellef noksanı ile tahakkukun bir sehivden mümbais olduğunu görüp memurini müteallikasınca teşebbüs vukuundan evvel bizzat ihbarı keyfiyet eylediği halde yüzde yirmi zam tatbik edilmez.”
1933 tarih ve 1452 numaralı kanuna merbut 2 numaralı cetvelin Maliye teşkilâtına ait kısmının tadili ve bir kısım vazifelerin sureti ifası hakkında Kanun’un [5] 3üncü maddesine göre, Her varidat tahakkuk dairesinde; bir Varidat Tahakkuk Müdürü, lüzumu kadar muavin, Tahakkuk Müfettişi, kâtip, evrak ve dosya memuru ile hukuk işleri âmiri ve her tahakkuk şubesinde bir tahakkuk baş memuru ile lüzumu kadar tahakkuk memuru» muavini, kâtip ve tebliğ memuru bulunur.
Bu düzenlemeye göre, Tahakkuk Müfettişleri, varidat tahakkuk müdürlüklerine merbut olup müdürün tertibi ve vazife taksimatı dairesinde tahakkuk şubelerini teftiş, bilûmum tarh ve tahakkuk muamelelerini mahallen ve icabı halinde mükellefler nezdinde birer birer tetkik ve tahkik ile mükelleftirler. Kendilerine tetkiki verilen tarh ve tahakkuk muamelelerinde tahakkuk hatalarından mütevellit malî mesuliyette tahakkuk baş memurları ve alâkadar tahakkuk memurlar ile müşterektirler.
Aynı Kanunun 26 ıncı maddesinde “Tayin ve Terfi” düzenlemesi yer almakta olup, Tahakkuk Müfettişleri ile Millî Emlâk Müdürü ve Muavini ve Av Vergileri Müdürü, Tahakkuk ve Tahsil Müdür Muavinleri, Tahsil, Emlâk Müfettişleri, Fen Mütehassısı Pul Müfettiş ve Tetkik Memurları ve icra âmirleri, tahakkuk ve tahsil baş memurları, darphane ve damga matbaası müdürlüğü maiyeti, Maliye vekili (Bakanı) tarafından atanması öngörülmüştür.
27 inci maddesinin (C) numaralı bendinde ise Tahakkuk Müfettişliğine atanma şartları belirlenmiştir. Buna göre, Tahakkuk, tahsil, millî emlâk müdür muavinliklerine, tahakkuk, tahsil baş memur ve müfettişliklerine ve millî emlâk müfettişliğine tayin olunabilmek için, hukuk, mülkiye, yüksek ticaret ilimleri mekteplerinden birinden mezun olmak veya Maliye Meslek Mektebinden mezun olmakla beraber onuncu ve daha yukarı derecedeki muhasebecilik, varidat müdürlüğü, mal müdürlükleri veya muadili maliye memurluklarında üç sene hizmet görmüş olmak şarttır.
Aynı Kanuna Ekli (A) Cetveline göre 1933 bütçesinde, Tahakkuk Müfettişi ve emsali görevlerdeki memurların maaş durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Derece | Memuriyetin Nevi | Adet | Maaş |
|---|---|---|---|
| 7 | Tahakkuk Müfettişi | 2 | 55 |
| 7 | Tahakkuk Müdürü | 1 | 55 |
| 8 | Tahakkuk Müfettişi | 1 | 45 |
| 8 | Muhasebe Müdürü | 1 | 45 |
Cumhuriyet Gazetesinin 1933 tarihli haberine göre, Yeni teşkilâta nazaran 40 tahsil ve 40 tahakkuk şubesi kalacaktır. Bunlardan lüzumu kadar baş memuru ve müteaddit tahsil, tahakkuk ve tebliğ memurlar olacaktır. Bunlardan Maliye Vekâleti tarafından tayin edilen 50 Tahakkuk Müfettişi vardır.
İstanbul Maliyesi teşkilâtına ait 2265 numaralı kanunun üçüncü maddesi ile gerek dört vilâyette yeni varidat teşkilâtı icrasına dair bulunan 2475 numaralı kanunun inci maddesi ile “Varidat Tetkik Memurları” yerine “varidat tahakkuk müfettişlikleri” ihdas edilmiş ve bunlarda varidat tahakkuk müdürleri refakatine memur bulundukları cihetle ayni salâhiyetin kendilerine de verilmesi tatbikat noktasından haizi ehemmiyet bulunduğundan, 2395 numaralı kanunun 41 inci maddesinin son fıkrasının değiştirilmesine zaruret hâsıl olmuş ve fıkraya varidat tahakkuk müfettişleri kaydı konulmuştur. Bu suretle bilhassa mühim şehirlerde vergi tahakkukunun süratle icrası, tetkikatının da daha geniş bir surette ifası mümkün olabilecektir. Açıklanan nedenlerle, 2395 numaralı kanunun 41 inci maddesinin son fıkrasına, “Maliye müfettiş ve murakıpları ve tetkik memurları ve varidat tahakkuk müfettişleri dahi yapacakları teftiş ve tetkik sırasında yukarıdaki salâhiyetleri haizdirler” hükmü eklenmiştir.[6]
İstanbul dâhil dört vilayette yeni varidat müdürlüklerinin kurulması ile birlikte tahakkuk müfettişleri bu müdürlüklerde görevlendirilmiştir. İstanbul teşkilatının yeni müfettişlere ihtiyaç duymasına binaen 2475 sayılı Kanun[7] ile birlikte aşağıdaki yeni kadrolar ihdas edilmek suretiyle tahakkuk müfettişi sayısı artırılmıştır.
| Derece | Memuriyetin Nevi | Adet | Maaş |
|---|---|---|---|
| 9 | Tahakkuk Müfettişi | 10 | 45 |
| 10 | Tahakkuk Müfettişi | 10 | 35 |
Tahakkuk müfettişleri, 2395 numaralı Kazanç Vergisi Kanunu’nun 41 inci maddesi ile maliye müfettiş ve murakıpları ile eşdeğer görev ve sorumluluklar üstlenmiştir. Bu suretle, safi kazançlarını beyanname ile bildirerek o suretle vergiye tâbi tutulmuş olan mükelleflerinin vergilerinin tarh ve tahakkuku temin için beyannameleri muhteviyatının, ticarî defterleri ile kontrolünün ve bu kontrol neticesinde kazançlarını gizledikleri tebeyyün edenlerle hiç beyanname vermemiş olanların safi kazançlarını tebyin etmek üzere görevlidirler.
Bu anlatımlar bağlamında, Ülkemizde vergi incelemesi, bir müessese olarak 755 sayılı Kazanç Vergisi Kanunu ile birlikte 1926 yılında tahakkuk müfettişliğin ihdası ile başlamıştır. Temettü Vergisinin uygulandığı daha önceki yıllarda, vergilendirme, tahrir ve karineye dayandığından, vergi incelemesine gereksinme duyulmamıştır. Kazanç Vergisi Kanunu’nun ön gördüğü beyannamelerin incelenmesi görevi tahakkuk müfettişlerine verilmiştir. Böylece adı geçen memurlar, yurdumuzda vergi denetim işini ilk üstlenen kanuni görevliler olmuştur. Sonraları denetim işlerinde serbest çalışan muhasebecilerden yararlanılmış; bu kimseler vergi incelemelerinde çalıştırılmışlardır.[8]
29.05.1936 tarih ve 2996 Sayılı Maliye Vekaleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun’un[9] Müteferrik Hükümler başlıklı 44 ünü maddesi düzenlemesine göre, Bu kanunda yazılı Kontrol Memurları, varidat kanunlarında yazılı Tahakkuk Müfettişi ve Tahsil Müfettişlerine veya Tetkik memurlarına verilmiş hak ve salahiyetlerine haizdir denilmektedir. Dolayısıyla Cumhuriyet tarihinin Maliye Müfettişlerinden sonra ilk vergi inceleme elemanı unvanı olan Tahakkuk Müfettişliği 1926 tarihinde ihdas edilmiş ve 1936 tarihinde “Varidat Kontrol Memuru” olarak değiştirilmiştir.
Yeni denetim elemanı kadrosunun ihdası ile birlikte Tahakkuk Müfettişi kadrosunda bulunanlar Varidat Kontrol Memuru unvanını alarak yeni görev yerlerine atanmışlardır.
| Eski Görev Unvanı | Denetim Elemanı Adı Soyadı | Atandığı Yeni Görev ve Unvanı |
|---|---|---|
| Ankara Tahakkuk Müfettişi | Ali Kemal (BERKEM) | Manisa Varidat Kontrol Memuru |
| İstanbul Tahakkuk Müfettişi | Ferruh Adil Giray | Manisa Varidat Kontrol Memuru |
| İstanbul Tahakkuk Müfettişi | Avni Kemal | Balıkesir Varidat Kontrol Memuru |
| Beyoğlu Tahakkuk Müfettişi | Rahmi Uçkun | Sivas Varidat Kontrol Memuru |
| Beyoğlu Tahakkuk Müfettişi | Arif Oya | Edirne Varidat Kontrol Memuru |
| Beyoğlu Tahakkuk Müfettişi | Sabri bey | Kocaeli Varidat Kontrol Memuru |
| Bursa Tahakkuk Müfettişi | Zekeriya bey | İçel Varidat Kontrol Memuru |
1950 tarih ve 5655 sayılı Kanunla[10], Varidat Kontrol Memuru olan unvanımız kaldırılarak Vergi Kontrol Memuru olarak değiştirilmiştir. Müteakip mesleğimiz, 1994 tarih ve 543 sayılı KHK[11] ile Vergi Denetmeni olarak varlığını devam ettirmiştir. Bu gün itibariyle 1926 tarihinde Tahakkuk Müfettişi olarak kutsal yolculuğa çıkan mesleğimiz arada geçirdiği sarsıntılara rağmen özüne dönüş yaparak 646 sayılı KHK[12] ile Müfettiş unvanını geri almaya hak kazanarak VERGİ MÜFETTİŞİ olma başarısını yeniden elde etmiştir. Şuan Vergi Müfettişi doğrudan Bakana bağlı tek merkezi denetim elemanı unvanına sahip inceleme elemanıdır. Bu başarı geçmişte Tahakkuk Müfettişi, Varidat Kontrol Memuru, Vergi Kontrol Memuru ve Vergi Denetmenliği yapmış değerli cefakâr ve azimkâr üstatlarımıza aittir.
Tahakkuk Müfettişlerin eğitimi hakkında yaptığımız araştırmada değerli üstadımız Rahmi UÇKUN’un Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler mezunu olduğu anlaşılmaktadır.[13] Mülkiyeliler Birliği tarihine göre Rahmi UÇKUN 1947 yılı Mülkiyeliler Birliği Vakfı Denetleme Kurulu üyesi, 1948 Yönetim Kurulu üyesi, 1949 yılı Yönetim Kurulu üyesi ve Sayman, 1950 Yönetim Kurulu Üyesi ve Sayman seçilmişlerdir.
İstanbul Erkek Lisesi mezunlarından Manisa Varidat Kontrol Memuru Ferruh Adil GİRAY aynı başarısını devam ettirerek Mustafa Kemal ATATÜRK imzası ile 20.03.1937 tarihinde Maraş Vilayeti Defterdarı olarak atandığını görmekteyiz. Ali Kemal BERKEM üstad ise, örnek başarısı ile Anayasa Mahkemesi üyeliğe kadar yükselmiştir. Arif OYA üstadın da, 07.05.1943-20.01.1944 tarihleri arasında Alanya kaymakamlığı yaptığı anlaşılmaktadır.
Kısa bir zaman zarfında Türkiye Cumhuriyeti vergi inceleme elemanlığı (Tahakkuk Müfettişliği) gibi kutsal bir görevi ifa eden üstatlardan bazılarını sizlere tanıtmak isterim.
Ahmet Samim BİLGEN
1932 İstanbul Hukuk Fakültesi mezunu;1933-1945 Galata, Tophane Tahakkuk Memuru, Beyoğlu Varidat Tahakkuk Müfettişi, Şurayı Devlet Mülazımı, Şurayı Devlet Muavini, Müddei Umumisi;1945-1946 Orman Umum Müdürlüğü Merkez Reviri Avukatı;
1946-1951 Bayındırlık Bakanlığı Hukuk Müşaviri; 1951-1954 Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü Müşavir Hazine Avukatı; 1954-1963 Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü Hukuk Müşaviri; 1963-1974 Başhukuk Müşaviri ve Muhakemat Genel Müdürü; Yabancı dili Fransızca; Evli ve üç çocuklu.
Ali Kemal BERKEM
[1] Vergilendirmede beyan esası yerine dış karineler dikkate alınarak vergi salınma usulü kabul edilirdi. Buna göre, mükellefin yaşadığı şehir nüfusu, şehirlerin konumunun sahillere ve demiryollarına yakınlığı, çalıştırılan işçi sayısı veya dükkânların kira gideri dikkate alınarak vergi miktarı belirlenirdi.
[2] 01/11/1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanunun yürürlüğe girmesiyle, 1/12/1928 tarihli 1054 üncü sayıdan itibaren Resmi Gazete yeni alfabeyle basılmaya başlanmıştır. Bu nedenledir ki Kazanç Vergisi Kanunu Resmi Gazete’de Osmanlıca olarak yer aldığından Türkçe tercümesi tarafımızca yaptırılmıştır.
[3] Yrd. Doç. Dr. Hasan TÜRKAL. Türkiye’de 1923-1930 Yılları Arası Bütçe Politikası ve Uygulamasının Vergi Politikası ve Uygulaması Açısından Değerlendirilmesi
[4] http://www.hud.org.tr/icerik/hesap-mutehassisligindan-hesap-uzmanligina
[5] 13/IV/1933 tarih ve 2426 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
[6] 2395 Sayılı Kanun 25.03.1934 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[7] 1452 numaralı teadül kanununa bağlı (2) numaralı cetvelin Maliye vekâletine ait kısmında bazı tadilat icrasına dair kanun 31.05.1934 tarih ve 2715 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
[8] http://www.tmud.org.tr/
[9] 29.05.1936 tarih ve 6573 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[10] 03.04.1950 tarih ve 7473 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[11] 24.06.1994 tarih ve 21970 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[12] 10.07.2011 tarih ve 27990 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[13] Hasan Tahsin BENLİ. Mülkiyeliler Birliği Tarihi. Mülkiyeliler Birliği Vakfı. No:18