Anahtar Kelimeler: Kayıtdışı Ekonomi, Karapara, Aklama, Terör, Terörizmin Finansmanı, Doğrudan Üretken Olmayan Faaliyetler, Optimizasyon, FATF, Mali İstihbarat Birimi, FIU.
ÖZET
Karapara yasa dışı yollardan elde edilen her türlü para ve aktif değerdir. Bu paranın türlü yollarla yasallaştırılması ise aklama olarak tanımlanmaktadır.
Karapara faaliyetleri (öncül suçlar) ekonomi teorisi çerçevesinde yasa dışı Doğrudan Üretken Olmayan, (Directly Unproductive (DUP)) faaliyetler kapsamında yer almaktadır. Kâr amaçlı söz konusu DUP faaliyetleri, sosyal fayda fonksiyonuna giren malların üretimindeki temel üretim faktörlerini kullanarak refahı azaltmakta, üretime doğrudan herhangi bir katkıda bulunmamakta ve bu faaliyetlerde dönen cironun da üzerinde maliyetlere yol açmaktadır.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Departmanı (UNODC) 2009 yılı için dünya çapında elde edilen karapara miktarını küresel GSMH’nin; %3.6’sı, bundan yapılan aklama tutarının ise %2.7’si oranında (1.6 trilyon dolar) olduğunu tahmin etmiştir (FATF, 2016).
Aklama faaliyetleri mikroekonomi ve makroekonomi teorisi açısından analiz edilebilir. Mikroekonomik yaklaşımda, aklayıcı davranışı optimizasyon teorisine uygundur. Karapara; potansiyel, aklanmış suç geliri de, fiili satın alma gücü anlamına gelmektedir. Aklayıcı karaparasını maruz olduğu getiri ve riskleri değerlendirerek, aklayıp aklamayacağına karar vermek zorundadır. Aynı yasal mal ve hizmetler gibi aklamanın da talep ve arz koşulları tarafından belirlenen bir piyasası vardır.
Aklama ile ilgili mikroiktisadi bir temel oluşturulması, yasa dışı piyasalar ile aklama faaliyeti arasındaki makroiktisadi bağlantıyı da kurabilmeyi sağlamaktadır. İktisat teorisindeki geleneksel çarpan yaklaşımı aklamanın makroiktisadi analizinde de kullanılabilir. Aklama eylemine konu ilk yasa dışı faaliyetten sonra meşrulaştırılan karaparanın aklama maliyeti (rüşvet, taşıma ve karartma gibi) düştükten sonraki kısmının; yasal ve/veya yasa dışı sektörlere yatırılması ve/veya tüketimde kullanılması mümkündür. Karapara aklamanın makroiktisadi seviyedeki kirletme etkisi mikroiktisadi etkilerine kıyasla daha fazladır
2000 sonrası terör olaylarının dramatik bir şekilde artışı ve terörün giderek küresel bir mahiyet arz etmesi, terörün finanse edilmesi olgusuna verilen önemi artırmıştır. Yasal ya da yasa dışı kaynaklar terörist eylemlerin finansmanında kullanılmaktadır. Karapara aklama faaliyetinde olduğu gibi, terör; finanse edildiğinde bu finansman işlemi terör suçunun fark edilme olasılığını ve hüküm giyme olasılığını yükseltebilir. Aklama ve terörizmin finansmanı arasındaki temel fark, paranın kaynağıdır. Aklamada yasa dışı faaliyetlerden elde edilen para ile bu faaliyet arasındaki bağ kopartılırken sadece yasal olmayan bir para söz konusudur, oysa terörizmin finansmanında hem yasal hem yasa dışı kaynaklar terör eylemlerinin finansmanı amacıyla kullanılabilmektedir. Dahası çok az bir kaynakla çok ciddi terör eylemleri yapılabilmektedir. Bununla birlikte terör grupları çok ciddi mali güce sahiptirler.