Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı ve Yarım Çalışma Ödeneği
Murat YETİK
Sosyal Güvenlik Denetmeni
muratyetik@gmail.com
Giriş
Bilindiği gibi doğuma ya da evlat edinmeye (3 yaşından küçük çocukları) bağlı izin haklarına, 4857 sayılı İş Kanununun 74. maddesinde yer verilmiştir. Anılı madde hükmüne 10.02.2016 yürürlük tarihli ve 6663 sayılı Kanunun 22. maddesi ile eklenen 2. fıkra hükmü ile doğum sonrasında kullanılan ücretli analık hali izin süresinin bitiminden başlamak üzere doğum yapan kadın işçiye yahut da 3 yaşından küçük çocuğu evlat edinen kadın ya da erkek işçiye, talepleri üzerine belirli sürelerle yarı zamanlı çalışma izni hakkı tanınmıştır. Yine, 6663 sayılı Kanunun 20. maddesi ile 4447 sayılı Kanuna (kısaca İşsizlik Sigortası Kanununa) eklenen ek 5. madde ile de yarı zamanlı çalışma süresince, çalışılmayan sürelerin İş-Kur tarafından, cari asgari ücret üzerinden ücretlendirilip işçiye ödeneceği ve yine bu sürelere ait sosyal güvenlik bildirimlerinin de yine İş-Kur tarafından ilgili kişi adına Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirileceği hüküm altına alınmıştır. Anılı düzenlemelere ilişkin olarak, Sosyal Güvenlik Kurumunca da 01.09.2016 tarihli ve 2016-20 sayılı Genelge yayımlanmış ve bu Genelge, 2013-11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Birleşik Genelgesinde yeni düzenlemeler çerçevesinde çeşitli tadilatlar yapmıştır. Yapılan düzenlemelerle; yarı zamanlı çalışma hakkı tanınan ebeveynlere, yeni doğan ya da evlat edinilen çocuklarıyla daha fazla vakit geçirme hakkı tanınmış, yarım çalışma ödeneği ile ortaya çıkacak ücret kayıpları azaltılmaya çalışılmış ve yine çalışılmayan bu sürelerde kişilerin sigortalılıkları bizzat devlet tarafından sağlanmak suretiyle sosyal güvenlik hakları koruma altına alınmıştır.
I- Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı
10.02.2016 yürürlük tarihli ve 6663 sayılı Kanunun 22. maddesi ile 4857 sayılı İş Kanununun 74. maddesine eklenen 2. fıkra hükmüyle:
Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;
1- Birinci doğumda 60 gün,
2- İkinci doğumda 120 gün,
3- Sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle,
haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenir.
Bu kez;
1- Birinci doğumda 90 gün,
2- İkinci doğumda 150 gün,
3- Sonraki doğumlarda ise 210 gün süreyle,
haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
Çocuğun engelli doğması halinde bu süre 360 gün olarak uygulanır.
4857 sayılı İş Kanunu md. 63 gereğince haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Yarı zamanlı çalışma hakkı ve yarım çalışma ödeneği alabilmek için işçilerin haftalık çalışma süresinin yarısını fiilen çalışmaları gerekmektedir.
Bilindiği gibi 4857 sayılı Kanun md. 74 gereğince kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Yarı zamanlı çalışma hakkından yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin bu hükümler uygulanmayacaktır.
II- Yarım Çalışma Ödeneği
10.02.2016 yürürlük tarihli ve 6663 sayılı Kanunun 20. maddesi ile 4447 sayılı Kanuna eklenen ek 5. madde ile getirilen hükümler:
İşçiye, 4857 sayılı Kanunun 74’üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenir.
Ödenek süresi, 4857 sayılı Kanunun 63’üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır. Yani haftada en çok 22,5 saat.
Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde fondan (işsizlik sigortası fonu) aylık olarak ödenir. Örneğin 2016 yılı Ekim ayına ait ödenek 2016 yılı Aralık ayı içinde ödenecektir.
Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. 2016 yılı için bu rakam 54,90 TL olacaktır.
Yararlanma Şartları:
1- İşçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması (zira ödenek işsizlik sigortası fonundan karşılanmaktadır),
2- 4857 sayılı Kanunun 63’üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması (haftada 22,5 saat),
3- Doğum ve evlat edinme sonrası analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kuruma doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir.
Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılır. Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.
Geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmez.
İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan yersiz ödemeler kanuni faiziyle birlikte işverenden tahsil edilir.
Bu madde hükümleri 506 sayılı Kanunun geçici 20’nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personel için de uygulanır (Banka çalışanları vd.).
III- Yarım Çalışma Ödeneği Süresince Sosyal Güvenlik Bildirimleri
Bu kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanunun 82’nci maddesinde belirtilen prime esas kazanç alt sınırı (asgari ücret) üzerinden aynı Kanunun 81’inci maddesinin birinci fıkrasının a (uzun vadeli sigorta kolları primi) ve f bentleri (genel sağlık sigortası primi) uyarınca toplam (%20 + %12,5) %32,5 oranında sigorta primleri işçi ve işveren payları doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenen gün sayısı kadar fondan (işsizlik sigortası fonu) Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenir.
5510 sayılı Kanun kapsamında, Kurum prim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte işyeri ve işveren sayılmaz ve bu kişiler için işe giriş ve çıkış bildirimi yapılmaz (4447 sayılı Kanun ek madde 5).
Yarım çalışma ödeneği ödenen süreler 4’üncü maddenin birinci fıkrasının a bendi (hizmet akdiyle çalışanlar – işçiler) kapsamında sigortalılık süresi sayılacaktır (2016-20 sayılı Genelge ile değişik 2013-11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Birleşik Genelgesi).
Sonuç
6663 sayılı Kanunla, 4857 sayılı İş Kanununun 74. maddesine eklenen 2. fıkra hükmüyle; doğum sonrasında kullanılan ücretli analık hali izin süresinin bitiminden başlamak üzere doğum yapan kadın işçiye yahut da 3 yaşından küçük çocuğu evlat edinen kadın ya da erkek işçiye yarı zamanlı çalışma hakkı, bu sürelere ilişkin olarak yarım çalışma ödeneği ve çalışılmayan süreler için kişilerin sigortalılıkları bizzat devlet tarafından sağlanmak suretiyle sosyal güvenlik hakkı tanınmıştır. Yarı zamanlı çalışma hakkı ile ebeveynlere yeni doğan ya da evlat edinilen çocuklarıyla daha fazla vakit geçirme hakkı tanınmış, yarım çalışma ödeneği ile ortaya çıkan ücret kaybı azaltılmaya çalışılmış (asgari ücretli işçilerde tam olarak giderilmiş) ve yine çalışılmayan bu sürelerde kişilerin sigortalılıkları bizzat devlet tarafından karşılanmak suretiyle devam ettirilerek sosyal güvenlik hakları koruma altına alınmıştır. Ayrıca İş-Kur tarafından bu kişiler adına yapılan sosyal güvenlik bildirimleri de 5510 sayılı Kanun md. 4/1/a bendi (hizmet akdiyle çalışanlar – işçiler) kapsamında sigortalılık sayılacaktır. Yapılan düzenleme gerek kapsamı genişletmesi ve gerekse de sağladığı haklar açısından son derece yerindedir. Ancak ödeneğin, brüt asgari ücret yerine, belirli bir tavan rakamını aşmamak kaydı ile sigortalıların prime esas kazançlar toplamı baz alınarak yapılması kanımızca daha isabetli olurdu. Zira bu kapsamda ödenek alan sigortalıların, ödeneğin kaynağı olan işsizlik sigortası fonuna olan katkısı sigorta primine esas kazançlar toplamının belirli bir yüzdesi kadardır. Bu sebeple anılı ödeneğin, katkı/kazanç dengesini gözetmesinin daha adil olacağını düşünüyoruz.
