Site icon Alomaliye.com Güncel Mevzuat, Muhasebe, Ekonomi, Vergi, SGK Haberleri

Gelir Vergisi Beyannamesi ve Özellik Arz Eden Konular

Alomaliye Mevzuat Ekibi

 Gelir Vergisi Beyannamesi

Gülin GÜRGENÇ
S.M. Mali Müşavir
gulingurgenc85@hotmail.com

1.GİRİŞ

Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi (net) tutarıdır. Sistem içerisinde gelir üzerinden alınan vergiler, yükümlüsüne göre farklılık gösterir. Gerçek kişiler tarafından elde edilen kazanç ve iratlar Gelir Vergisi kapsamı içerisinde, kurum olarak adlandırılan tüzel kişi ya da tüzel kişiliği olmayan kuruluşlar ise Kurumlar Vergisi kapsamı içerisinde vergilendirilmektedir.

Gelir vergisini tanımlayan iki teori geliştirilmiştir. Bunlar;

  1. Kaynak Teorisi
  2. Net Artış Teorisi (Safi Artış Kuramı)
  1. Kaynak Teorisi : Üretim faktörlerinin üretim sürecine sokulması karşılığında o dönem hasılasından sağladıkları payı karşılayan kazanç, gelir sayılmaktadır. Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancı, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı, ücret gelirleri ve öz tüketim kaynak teorisine göre gelir sayılmaktadır.
  2. Net Artış Teorisi : Kişilerin, hangi kaynaktan doğarsa doğsun, satın alma gücünde ortaya çıkan artış gelir kapsamında düşünülür. Bu teoriye göre miras, bağış, yardım, piyango ikramiyesi, kumar kazancı gelir kabul edilmektedir.

Gelir vergisi sistemimiz, geliri “belirli bir kaynağa bağlılık” ve “süreklilik” unsurlarından hareketle açıklayan “kaynak teorisi” ile tanımlanmaktadır. Buna göre gelir tanımlandıktan sonra, gelire giren kazanç ve iratlar 7 bent halinde sayılmaktadır.

Gelirin Unsurları

Gerek iktisadi anlamda gerekse GVK’nın 2.maddesinde sayılan gelir unsurları anlamında belirlenen gelirlerden birisi ya da birden fazlası veya tamamının aynı anda elde edilmesi mümkündür. Bu bakımdan gelir vergisinin sedüler ve üniter şeklinde iki uygulama biçimi söz konusudur. Vergilendirilecek gelir,yükümlünün şahsi, ailevi ve mali durumuna göre, başta en az geçim  indirimi olmak üzere çeşitli indirimler yapıldıktan sonra bir bütün olarak vergilendirilir.

Türk gelir vergisi sistemimiz üniter sistemi benimsediği için bir mükellef, bu yedi gelir unsurunun bir veya birkaçından aynı yıl içerisinde gelir elde etmesi halinde, gelir unsurlarının her birinin safi miktarları aynı gelir vergisi beyannamesinde ayrı gösterilerek toplanacaktır. Bu nedenle, bir gelir unsurunda meydana gelen zarar, diğer gelir unsurlarının kazanç ve iratlarından indirilir. Ancak, mevcut uygulamada bazı şartlar altında belirli gelirlerin beyanname dışında bırakılmasına izin verilmiştir.

2.BEYANNAME ÇEŞİTLERİ

Gelir vergisi beyanları;

a) Yıllık,

b) Muhtasar,

c) Münferit,

beyanname ile yapılır.

a) Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içerisinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur. Gelirin takvim yılının belli bir dönemine taalluk etmesi, beyannamenin yıllık vasfını değiştirmez.

b) Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur.

c) Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.

3.GELİRİN YILLIK BEYANNAMEDE TOPLANMASI

Gelir vergisinde temel ilke, gerçek kişilerin çeşitli gelir unsurlarından bir takvim yılı içerisinde elde ettikleri kazanç ve iratlarını kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyannamede toplayıp ilgili vergi dairesine bildirmeleridir (GVK.md 85).

Gelir vergisinde bütün kazanç ve iratların beyannamede toplanması esas olmakla beraber, bazı gelirler çeşitli nedenlerle beyan dışı tutulmuştur. Dolayısıyla böyle gelirler için beyanname verilmesi söz konusu değildir. Mükellefin başka gelirleri sebebiyle beyanname vermesi halinde de bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği kanunda açıkça belirtilmiştir (GVK.md 86). Bazı gelirler ise şarta bağlanarak beyan dışı tutulmuştur. Bu gruba giren gelirler ancak kanunda belirtilen şartlar dahilinde beyan edilecektir. Bu bağlamda beyan şekillerine göre gelirleri inceleyelim ;

 Toplama Yapılmayan Haller :

a) Tam mükellefiyette ;

** Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağını belirlemek ihtiyaridir. Örneğin; birinci işverenden 30.000,00  TL, ikinci işverenden 10.000,00 TL, üçüncü işverenden 5.000,00 TL alınmış olsun. Bu durumda işçi ikinci ve üçüncü sırada yer alan ücret gelirlerini toplar ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 103 üncü maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir dilimini aşıp aşmadığını inceler, aşması durumunda beyanname verir.

b) Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar.

4.MESKEN KİRA GELİRİ ELDE EDEN TAM VEYA DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİ

1- Elde edilen gelir yalnızca kira gelirinden ibaret ise;

Bu maddede dikkat edilmesi gereken husus gelir vergisi tarifesinin üçüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2016 yılı için 110.000,00 TL) aşıp aşmadığıdır. Dilimin altında kalırsa istisnadan faydalanır tersi durumunda istisnadan faydalanamaz. Şayet mükellef beyannameyi hiç vermemiş veya eksik beyanda bulunmuşsa istisnadan hiçbir şekilde faydalanamaz çünkü bu durumda tarhiyat Re’sen yapılmıştır.

2- Gelir mesken kira gelirine ek olarak beyan edilecek nitelikte ise;

Ücret + Menkul Sermaye İradı + Gayrimenkul Sermaye İradı + Diğer Kazanç ve İratlardan oluşan gelirler,

** Ücret+Msi+Gmsi+Dki < 110.000,00 TL ise FAYDALANIR.

** Ücret+Msi+Gmsi+Dki > 110.000,00 TL ise istisnadan FAYDALANAMAZ.

Gelir mesken kira gelirine ek olarak ticari kazanç, zirai kazanç veya serbest meslek kazancından elde edilmiş olması durumunda istisnadan hiçbir şekilde FAYDALANAMAZ.

5.İŞYERİ KİRA GELİRİ ELDE EDEN TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİ

İşyeri kira geliri tevkif suretiyle vergilendirilmiş türden ise;

-Gelir yalnızca işyeri kira gelirinden ibaret ise (birden fazla işyerinden elde edilmiş kira gelirleri dahil)

-İşyeri kira gelirine ek olarak başka gelir unsurları var ise;

İşyeri kira geliri tevkif suretiyle vergilendirilmemiş türden ise;

İşyeri kira geliri tevkif suretiyle vergilendirilmemiş türde ise ve mesken kira gelirinde olduğu gibi istisna uygulamasına konu olmayan türden ise (örneğin basit usul kiraları)

-Gelir sadece işyeri kira gelirinden ibaret ise ;

burada dikkat edilmesi gereken özel bir durum vardır. Kişinin birden fazla basit usul mükellef kiracısı var ise ve her birinden elde etmiş olduğu kira geliri 1.580,00 TL’nin altında olmasına rağmen, birden fazla kiracıdan elde ettiği toplam kira gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığına bakılarak beyanname verilir.

-İşyeri kira gelirine ek olarak başka gelir unsurları da var ise ;

Tevkif suretiyle vergilendirilmemiş kira gelirlerinin durumu, Gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2016 yılı için 30.000,00 TL) aşıp aşmadığına bakılmaksızın, tek başına tevkifata ve istisnaya konu olmayan menkul ve gayrimenkul iratlarına ilişkin beyan sınırını (2016 yılı için 1.580,00 TL) geçip geçmediğine bakılır.

6.İŞYERİ KİRA GELİRİ ELDE EDEN DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİ

İşyeri kira geliri tevkif suretiyle vergilendirilmiş türden ise;

Gelir sadece işyeri kira gelirinden ibaret ise (birden fazla işyerinden elde edilmiş kira gelirleri dahil) tutarı ne olursa olsun beyan edilmez,  tevkifat nihai vergileme yerine geçer. İşyeri kira gelirine ek olarak başka gelir unsurları da var ise tutarı ne olursa olsun beyan edilmez, tevkifat nihai vergileme yerine geçer ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelir beyannameye dahil edilmez.

İşyeri kira geliri tevkif suretiyle vergilendirilmemiş türden ise;

-Gelir sadece işyeri kira gelirinden ibaret ise ;

Kişinin birden fazla basit usul mükellef kiracısı var ise ve her birinden elde etmiş olduğu kira geliri 1.580,00 TL’nin altında olmasına rağmen, birden fazla kiracıdan elde ettiği toplam kira gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığına bakılarak beyanname verilir.

-İşyeri kira gelirine ek olarak başka gelir unsurları da var ise ;

Vergi teorisine tezat gözükse de mesken kira gelirlerinde, istisna düşüldükten sonra giderler (götürü veya gerçek) gelirden indirilir. Değer artış kazancı, arızi kazançlar vb. kazanç şekillerinde öncelikle kazancı elde etmek için katlanılan giderler indirilir sonrasında varsa istisna düşülerek kalan tutar vergilendirilir. Bu farklılığa özellikle dikkat edilmelidir.

7.ÖRNEK UYGULAMALAR

Örnek – Soru 1

Emin Giyim A.Ş.’nin kumaş fabrikasında işçi olarak çalışan Aysel Hanım, sahibi bulunduğu gayrimenkulü Devlet memuru Nursel Hanıma konut olarak kiraya vermiş ve 2016 yılında toplam 25.000,00-TL kira geliri elde etmiştir. Aysel Hanım 2016 yılında sadece Emin Giyim A.Ş.’ye ait kumaş fabrikasında çalışmış olup; aldığı yıllık brüt ücret tutarı (gayrisafi tutarı) 90.000,00-TL’dir. Aysel Hanımın ücret geliri üzerinden ödediği gelir vergisi tutarı 5.520,00-TL’dir. Aysel Hanım, gayrimenkul sermaye iradı beyanında götürü gider usulü seçmiştir. Aysel Hanımın ödeyeceği gelir vergisi kaç TL’dir?

Not 1: 2016 yılı gelirlerine uygulanan Gelir Vergisi tarifesi aşağıdadır.

12.600 TL’ye kadar 15%
30.000 TL’nin 12.600 TL’si için 1.890 TL, fazlası 20%
69.000 TL’nin 30.000 TL’si için 5.370 TL (ücret gelirlerinde 110.000 TL’nin 30.000 TL’si için 5.370 TL), fazlası 27%
69.000 TL’den fazlasının 69.000 TL’si için 15.900 TL (ücret gelirlerinde 110.000 TL’den fazlasının 110.000 TL’si için 26.970 TL), fazlası 35%

Cevap :

Tek işverenden elde edilen ücret

Ücret 90.000
Kanun Gelir Vergisi Kanunu
Madde TOPLAMA YAPILMAYAN HALLER
Madde Açıklaması Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler beyan edilmez.
Sonuç Ücret gelirleri beyan edilmez. Ücretin gelir vergisi (5.520,00-TL); ücret beyan edilmediğinden
hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilemez
Konut Kira
Konut Kira 25.000
Kanun Gelir Vergisi Kanunu
Madde Gayrimenkullerde ve Haklarda İstisna
Madde Açıklaması İstisna haddinin üzerinde hasılat elde edenlerden, beyanı gerekip gerekmediğine bakılmaksızın ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının gayri safi tutarları toplamı 110.000,00-TL’yi (2016 yılı için) aşanlar bu istisnadan faydalanamazlar.
Sonuç (90.000+25.000=115.000.- TL) 110.000.-aştığından istisnadan (3.600) yararlanamaz.

 

Beyana tabi konut kira     25.000,00
Gayrimenkullerde ve haklarda istisna                –
Kalan kira geliri     25.000,00
Götürü gider (25.000×0,25)       6.250,00
Matrah (25.000-6.250)     18.750,00   
Gelir vergisi 12.600.-TL kazanç için 1.890,00-TL vergi

(18.750-12.600) X 0,20 için 1.230,00-TL vergi

       3.120,00


Örnek – Soru 2

İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde gıda ürünleri alım satımı faaliyetinde bulunan ve bilanço esasına göre defter tutan Görkem Doğa’nın 2016 yılı karı 500.000,00-TL dir. Mükellef 2016 yılında 20.000,00-TL Bağkur primi ve 45.000,00-TL geçici vergi ödemiştir.

Mükellef Görkem Doğa 2016 yılında ayrıca tevkif suretiyle vergilendirilmiş brüt 350.000,00-TL mevduat faizi ve repo geliri ile İstanbul ilinde bulunan ve emlak vergisi değeri 100.000,00-TL olan meskenden 70.000,00-TL kira geliri bulunmaktadır.

Veriler:

1- Mevduat faizi ve repo geliri mükellefin ticari işletmesine dahil bulunmamaktadır.

2- Mesken kira gelirinde götürü gider yöntemi seçilmiştir.

3- 2016 yılı gayrimenkul sermaye iradı istisna tutarı 3.800,00-TL dir.

İstenen:

Mükellef Görkem Doğa’nın 2016 takvim yılı gelir vergisi beyannamesinde beyan etmesi gereken vergiye tabi gelirini yasal dayanaklarını da belirterek hesaplayınız.

Cevap :

Mükellef Görkem Doğa ticari kazancı nedeniyle yıllık beyanname vermek zorunda olup, beyannameye mesken olarak kiraya verdiği gayrimenkulden elde ettiği kira gelirine de dahil edecektir. Ticari, zirai ve mesleki kazancı nedeniyle yıllık beyanname verenler konut kira gelirine ilişkin istisnadan yararlanamayacağından (GVK Madde 21) bu gelire mesken istisnası uygulanmayacaktır. Kira gelirinde safi irat hesaplanırken götürü gider düşüldükten sonra kalan tutar beyan edilecektir.

Gelir Vergisi Kanununun geçici 67. maddesi hükmü uyarınca, mükellefin 2016 yılında elde ettiği tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunan mevduat faizi ve repo geliri beyannameye dahil edilmeyecektir.

Mükellefin Beyanı Aşağıdaki Gibi Olacaktır;

Ticari Kazanç 500.000,00-TL

Bağ-kur Primi (20.000,00-TL)

Safi Ticari Kazanç 480.000,00-TL

GMSİ (70.000-(70.000X%25) 52.500,00– TL

Beyan Edile Gelirler Toplamı 532.500,00-TL

(480.000,00 TL+52.500,00 TL)

Vergiye Tabi Gelir 532.500.- TL

Örnek – Soru 3

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Bayan (G), sahibi olduğu evi konut olarak kiraya vermiş, bir bölümünü işyeri ve bir bölümünü de ikametgah olarak kullanmak üzere daha büyük bir başka daire kiralamıştır. Bayan (G) 2016 yılında;

– Mesleki faaliyetinden 500.000,00 TL tahsil etmiş ve kalan 150.000,00 TL alacağını sonraki yılda tahsil etmek üzere müşterileri ile anlaşmıştır.

– Bir önceki yıldan kalan alacaklarından 100.000,00 TL tahsil edebilmiştir.

– “Muhasebe Standartları” konusunda yazdığı bir kitabın yayın hakkı karşılığında bir yayınevinden 50.000,00 TL tahsil etmiştir.

– Aynı zamanda ikametgah olarak da kullandığı işyeri ile ilgili olarak 36.000,00 TL kira ve 8.000,00 TL diğer masraf (elektrik ve yakıt gibi) ödemiştir.

– 40.000,00 TL personel ücreti, 15.000,00 TL sigorta primi ve vergi-resim-harç ödemiştir.

– İşyerinde personele verilen yemek için 5.000,00 TL, kırtasiye ve temizlik gibi diğer masraflar için 20.000,00 TL harcamıştır.

– Kiraya verdiği konuttan 12.000,00 TL hasılat elde etmiştir (safi tutarın tespitinde götürü gider usulünü seçmiştir).

– Bankadaki mevduattan 10.000,00 TL faiz geliri elde etmiş, ortağı olduğu adi komandit şirketten komanditer ortak olarak 11.000,00 TL kar payı ödemesi almıştır.

Bayan (G)’nın 2016 yılı serbest meslek kazancını ve beyan etmesi gereken toplam gelir vergisi matrahını hesaplayınız, kısaca yasal gerekçelerini açıklayınız.

Cevap :

Bayan (G)’nın 2016 yılı serbest meslek kazancı ve diğer gelir unsurları ile birlikte beyan etmesi gereken toplam gelir vergisi matrahı aşağıdaki gibi olmalıdır.

– Mesleki Faaliyet Hasılatı (500.000 + 100.000) 600.000 TL

* 2016 Yılı Faaliyetinden Tahsilat 500.000

* Bir Önceki Yıl Alacaklarından Tahsilat 100.000

– Mesleki Faaliyet Giderleri (40.000 + 55.0000 + 25.0000) 120.000 TL

* İşyeri kirası ve diğer masraf (36.000 + (8.000/2 )) 40.000

* Ücret, sigorta-vergi vs. (40.000 + 15.000) 55.000

* Yemek, kırtasiye-temizlik vs. (5.000 + 20.000) 25.000

– Serbest Meslek Kazancı (600.000 – 120.000) 480.000 TL

Gayrimenkul Sermaye İradı (12.000 – 3.000) 9.000 TL

* Götürü Gider (12.000 x 0,25) 3.000

– Menkul Sermaye İradı (komanditer kar payı) 11.000 TL

– Gelir Vergisi Matrahı (480.000 + 9.000 + 11.000) 500.000 TL

Serbest meslek kazançlarının tespitinde GVK’nın 67 inci maddesi uyarınca tahsilat esası geçerli olduğundan, 2016 yılında tahsil edilmeyen tutarlar dikkate alınmayacaktır. Kitap yayın satışından alınan tutar GVK’nın 18 inci maddesi uyarınca gelir vergisinden istisna olduğundan beyan edilmeyecek, yayınevi tarafından 94/2 inci madde uyarınca yapılan tevkifat nihai vergi olacaktır. Aynı zamanda ikametgah olarak da kullanılan işyeri için ödenen kiranın tamamı, elektrik ve yakıt gibi giderlerin ise yarısı gider olarak indirilecektir (GVK m.68/1). Diğer ödemeler gerçek tutarları üzerinden gider olarak indirilebilecektir. Mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirenler GVK’nın 21 inci maddesi uyarınca hasılat istisnasından yararlanamayacaklarından, konut kirasının götürü gider düşüldükten sonraki kısmı gayrimenkul sermaye iradı olarak beyana dahil edilecektir. GVK’nın geçici 67 inci maddesi uyarınca mevduat faizi beyan edilmeyecek, 75/2 inci madde uyarınca menkul sermaye iradı sayılan ve tevkifat yapılmayan komanditer ortak kar payı da beyannamede gelir vergisi matrahına eklenecektir.

7.SONUÇ

Türkiye’de gelir üzerinden alınan vergilerden biri olan Gelir Vergisi, GVK’nın 2.maddesinde sayılan Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Ücretler, Serbest meslek kazançları, Gayrimenkul Sermaye İratları, Menkul Sermaye iratları ve diğer kazanç ve iratların safi tutarı üzerinden hesaplanmaktadır. Safi tutarı bulabilmek için gayrisafi tutardan varsa istisna ve muafiyetler ile kanunen kabul edilen giderler indirilir. Mükellefler, yukarıda yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içerisinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bir sonraki takvim yılının 25 Mart akşamına kadar kayıtlı oldukları vergi dairesine beyanname verirler.

Mükellefler beyan dönemi yaklaştığında hangi gelirlerin beyan edileceği hangilerinin beyan dışı kalacağı ya da hepsinin toplamından nasıl bir beyan sistemi üzerinden hareket edeceği konusunda her zaman tereddüt yaşamaktadırlar. Bu tereddütü son zamanlarda Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından önceden hazırlanmış olan “Hazır Beyan Sistemi” bir nebze olsun azaltmış gibi görünse de bazı hallerde muhasebe mesleği ile ilgilenen meslek mensuplarının dahi hemen çözmeleri sorun olmaktadır.

Bu yazımızda konunun örneklerle daha sarih ve anlaşılır olması sağlanmaya çalışılmış ve özet bir rehber niteliği açısından küçük bir boşluğu tamamlanması amaçlanmıştır.

[1] DEHA Yayınları Smmm Yeterlilik Konu Anlatımlı Vergi mevzuatı ve Uygulaması

[2] Prof.Dr.Nurettin BİLİCİ_Vergi Hukuku Cilt 1

[3] http://www.bursa-smmmo.org.tr/yazarlar/makaleler/132MYU.pdf 04.05.2016

[4] TURMOB çıkmış sınav soruları

 

Exit mobile version