Vergi Denetim Kurulu Kaç Yaşında?
Muharrem ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
m.ozdemir@vdd.com.tr
Bilindiği üzere, Vergi Denetim Kurulu 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 2011 yılında kurulmuştur.[1] Buna göre, yeni kurulan Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, doğrudan Bakana bağlı olarak Başkan, Başkan Yardımcıları, Grup Başkanları ve Vergi Müfettişleri (Vergi Başmüfettişi, Vergi Müfettişi ve Vergi Müfettiş Yardımcısı)’nden oluşmuştur.
190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Maliye Bakanlığına ait bölümünde yer alan “Maliye Başmüfettişi” ve “Baş hesap uzmanı” kadro unvanları “Vergi Başmüfettişi” şeklinde, “Maliye Müfettişi” ve “Hesap Uzmanı” kadro unvanları “Vergi Müfettişi” şeklinde ve “Maliye Müfettiş Yardımcısı” ve “Hesap Uzman Yardımcısı” kadro unvanları “Vergi Müfettiş Yardımcısı”, “Vergi Denetmeni” ve “Vergi Denetmen Yardımcısı” unvanlı kadrolar iptal edilerek 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Maliye Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı’na ait bölümlerinden çıkarılmıştır.”
Dolayısıyla Vergi Denetim Kurulu aslında yeni kurulan bir birim veya Kurul değildir. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminden bu yana görev yapan dört denetim biriminin birleşmesinden ibarettir. Nasıl ki Jandarma Genel Komutanlığı 178, Türk Polis Teşkilatı 172, Zabıta Teşkilatı 191 ve Kava Kuvvetleri Komutanlığı da 2226’ncı kuruluş yıl dönümünü kutluyorsa Vergi Denetim Kurulu da gerçek yıldönümünü kutlaması gerekmez mi?
O halde 646 sayılı KHK ile tek çatı altında birleşen ve Vergi Müfettişi unvanı ile özel ve önemli görevler ifa eden teşkilatın gerçek kimliğini bilmek önem arz etmiyor mu? Vergi Denetim Kurulunun köklü ve şanlı bir geçmişe sahip eşi benzeri olmayan ve kurumlar içerisinde liyakat mekanizmasının en iyi işlediği bir örgüt olması bu bilgi birikiminin 6 yıllık örgüt deneyiminden kaynaklanmadığı pek tabi açıktır.
Bu makalemde Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde kurulan ve vergi denetimi alanında görev ifa eden dört denetim biriminin kuruluş kimliklerinden bahsedilecek ve Vergi Denetim Kurulunun aslına ve geçmişine ışık tutması sağlanacaktır.
2.VERGİ DENETİM KURULUNUN KÖKENİ VE TARİHSEL GEÇMİŞİ
2.1.Maliye Müfettişliği
II.Abdülhamid, 31 Ağustos 1876 tarihinde tahta çıkarak Padişahlığını ilan etmesi ile birlikte mali alanda reform çalışmalarına başlanılması talimatını vermiş ve bunun üzerine Islahat-ı Maliye komisyonu Heyeti Teftişiye-i Maliye’nin kurulması noktasında çalışmalar yürütmüştür. Islahat-ı Maliye Komisyonu’nun tavsiye çalışması üzerine, Maliye Nazırı Esseyyid Ahmet Zühtü Paşa’nın[2] 21 Haziran 1879’da Heyeti Teftişiye-i Maliye’nin kurulması gereği için hazırlanan aşağıdaki Nizamname Lâyihası Sadrazama iletilerek start verilmiştir.[3]
Islahat-ı Maliye Komisyonu tarafından hazırlanan ve Maliye Nazırı Esseyyid Ahmet Zühtü Paşa tarafından Heyeti Vükelaya[4] teklif edilen Heyeti Teftişiye-i Maliye’nin kurulması talebi olumlu karşılanmış ve 26 Ağustos 1879 tarihinde Maliye Müfettişliği unvanı ihdas edilmiştir.
Buna göre, Maliye Teftiş Heyeti doğrudan doğruya Maliye Nezaretinin emrinde olmak ve kabz ve sarf hizmetinde bulunan diğer Nezaretlere bağlı memurlar dâhil bütün devlet memurlarının usulü hesabiyesini tetkik etmek ve vezne mevcudunu saymak ve her türlü mali muamelelerin ne şekilde cereyan eylediğine dair Nezaret Makamına malumat vermek üzere ihdas edilmiştir.
Eylül 1879 tarihinde bilfiil teessüs eden Maliye Teftiş Heyeti, fiili kadrosunu uzun zaman muhafaza edememiş ve 28 teşrievvel 1880 tarihinde iradeye iktiran eden bir buyrultu ile ehemmemiyetli bir kadroya sahip olan bu heyet yerine hepsi İstanbul’da[5] bulunmak ve icabında vilayetlere gönderilmek üzere 8 birinci, 8 ikinci sınıf müfettiş, 1 reis ve 3 kâtipten mürekkep daha dar kadrolu bir heyet teşkili kararlaştırılmıştır.[6]
Muhasebei Umumiye Memurin Kalemine ait ahkâm defterinde mevcut kayıttan[7]; 1880-1884 yılları arasında Maliye Teftiş Heyetinin kuruluştaki yerini önemli ölçüde ve hattâ tamamen kaybederek, merkezde bir “Şurayı Maliye” ve bir de “Muhasebei Merkeziye” teşkil edildiği ve Teftiş Heyetine verilen görevlerin bu teşekküllere yaptırılmak istendiği, mahallen yapılması gereken teftişlerin ise tamamen ihmal edildiği ve Maliye Müfettişleri kadrolarının 1884 yılında daha da daraltıldığı anlaşılmaktadır.
1884 yılında ise, Encümeni İdare-i Maliye, Nazırın vücudu zamanında anın ve gıyabında Nezaret Müsteşarının tahtı riyasetinde olmak üzere teşekkül edecek olan ve lâakal haftada iki defa münakid olmak üzere ‘Encümeni İdare-i Maliye’ namile tertip olunmuştur.
15 Haziran 1885 tarihinde çıkarılan Tüzük değişikliği ile Maliye Teftiş Heyeti Divan-ı Muhasebat yani Sayıştay’a bağlanmış ve 3 yıl Sayıştay bünyesinde kalmıştır. Bu dönemde Divan-ı Muhasebat binasında Mektebi Fünun-u Maliye isimli bir okul açılmış[8] ve Teftiş heyetine girme şartı olarak tahsili fünunu hesabiye mezunu olma şartı getirilmiştir. Bu okulun da ömrü uzun olmaya vefa etmemiş ve 3 yıl sonra kapanmıştır.[9]
1887-1888 yıllarında Meclis-i Maliye dönemi başlamıştır. Buna göre, Devairi Teftişiye-i Maliye adedinin tenzili ile Müfettiş ve muavinlerinin tensikı salâhiyeti ve dairei maliye’de bir meclis teşkili hakkında irade-i seniye 8 Şaban 1303 (1887) tarihinde yürürlüğe girmiştir. Maliye Müfettişlerinin teftişat ve iş’aratını tetkik ile muamelâtı mürettebesini ifa eylemek ve on bin kuruş maaşlı bir Reis ile beşer bin kuruş maaşlı dört azadan ve azalık sıfatını haiz olmak üzere kezalik beş bin kuruş maaşlı bir baş kâtibten mürekkeb olmak ‘Encümeni İdare-i Maliye’ maiyetinde mevcut olan ve müfettişliklerin idaresinin nakil olunduğu Maliye’de bir meclis teşkil edilmiştir.
Heyet-i Teftişiye-i Maliye’nin dönem dönem farklı gerekçelerle Maliye Nezareti bünyesinden çıkartılarak farklı birimler altında denetim faaliyetine devam ettiği görülmektedir. Ancak ilk defa 1889-1908 tarihleri arasında Teftiş Heyet-i bu hüviyetini koruyamamıştır. 1888 yılından itibaren II. Meşrutiyetin ilanına kadar maalesef Maliye Müfettişliği bir kariyer haline gelememiştir. [10]
Fransız Maliye Teftiş Kurulu mevzuatından bire bir yararlanılarak hazırlanan 05.07.1325 (1909) tarihli “Umur-u Umumiye-i Maliye Müfettişlerine Dair Nizamname[11]” ile Teftiş Heyeti yeniden kurulmuştur. Bu nedenle Maliye Teftiş Heyeti mensupları için 1909 tarihinin farklı bir önemi bulunmaktadır.
1909 tarihinde yeniden aktif hale getirilen Teftiş Heyetinin başına Fransız Mösyö Jolly atanmış ve muavinliğine ise Ohannes ve Mehmet Raşit ERER getirilmiştir. 1913-1914 yıllarında Heyeti Teftişiye Umum müdürü olarak yine Fransız kökenli De Monteral atanmıştır. Alman kökenli Genel Müfettiş Dr. Wassel (Vassel), Maliye Reformu Komisyonu Başkanı olarak görev yaptıktan sonra 1915- 1919 yılları arasında Maliye Heyet-i Teftişiye Müdürü olmuştur.
1933 tarih ve 2265 sayılı 1452 numaralı Kanuna merbut 2 numaralı cetvelin Maliye teşkilâtına ait kısmının tadili ve bir kısım vazifelerin sureti ifası hakkında Kanun[12] Maliye Teftiş Heyetinde yeni bir dönemin başlangıcını oluşturmuş Maliye Teftiş heyeti bünyesinde tetkik memurluğu unvanı ihdas edilmiştir. Buna göre, kanunun 25’nci maddesine göre, Maliye Vekâleti Teftiş Heyeti maiyetinde çalışmak ve iki senelik bir staj devresi geçirdikten sonra imtihan ile müfettiş muavini tayin edilmek veya icra teşkilâtına verilmek üzere, (Maliye Vekâleti Teftiş Heyeti maiyetine birinci sınıf tetkik memurlukları) ihdas edilmiştir.
1936 tarih ve 2996 sayılı Maliye Vekâleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun,[13] Teftiş Heyeti için yeni bir dönemin başlangıcını oluşturmaktadır. Bu kanun, Cumhuriyet dönemine ait Maliye teşkilatının ve dolayısıyla Teftiş Heyetinin ilk yasal alt yapısını oluşturmaktadır.
Maliye Vekâleti Kanunu’nun 47’nci maddesinde, bu kanunun tatbik sureti hakkında bir nizamname tanzim olunacağı belirtilmiş ve bu suretle Maliye Vekâleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Nizamname yürürlüğe girmiştir.[14]
Maliye Teftiş Heyeti, Osmanlı’dan Cumhuriyetin kuruluşuna ve sonraki tarihlerde çok aşama geçirmiştir. Maliye Müfettişleri, 1920 yılların sonuna kadar Teftiş Heyeti Umum Müdürlüğü altında örgütlenmiş ve sonrasında Teftiş Heyeti Reisliği kurulmuştur. Hiç kuşkusuz ki, 1936 tarih ve 2996 sayılı Maliye Vekâleti Teşkilat Kanunu, Teftiş Heyetinin yapısal alt yapısını oluşturmuş ve temel yetkiler sağlamlaştırılmıştır.
1950 yılına geldiğimizde en önemli düzenleme, Maliye Vekâleti ismi üzerinde olmuş ve günümüzde de varlığını devam ettiren Maliye Bakanlığı gibi güçlü bir kimliğine kavuşturulmuştur. Bunun yanında 24.03.1950 tarih ve 5655 Sayılı Maliye Bakanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki 2996 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun[15] ile Teftiş Heyeti kaldırılmış yerine Maliye Teftiş Kurulu kurulmuştur.
Görüleceği üzere 1879 yılında ihdas edilen Maliye Teftiş Heyeti arada geçirdiği sarsıntılar ve ara dönemlere rağmen Maliye Müfettişi unvanını her daim korumaya devam etmiştir. Ancak 2011 yılında Vergi Denetim Kurulunun kurulması ile bu unvandan vazgeçilmiş Kurulun ismine uyum sağlaması için olsa gerek Maliye (Vergi) Müfettişi uygun görüşmüştür. Ancak Vergi Müfettişi sadece vergi denetimi yapan bir unvan değildir. Bakana bağlı ve teşkilatın tek merkezi denetim elemanı unvanına haiz ve gider ve gelir birimlerinin teftişat ve tahkikatını yapan bir unvan olduğu düşünüldüğünde Vergi Müfettişi unvanının bu kapsamı karşılayamaya yetmediği anlaşıldığından 1879 yılında olduğu gibi Maliye Müfettişi unvanının kullanılması gerektiği açıktır.
2.2.Vergi Denetmenliği
Kazanç Vergisi Kanunu, 27 Şubat 1926 tarih ve 755 sayılı kanun[16] ile yürürlüğe girmiştir. Kazanç Vergisi, Cumhuriyet döneminin kendine özgü, beyan üzerinden alınan gelirlerin vergilendirilmesini amaçlayan vergi türüdür. Kazanç Vergisi Kanunu ile ilk defa gerçek ve tüzel kişilerin defter tutma ve beyanname verme zorunluluğu getirilmiş ve bu şekilde gelir üzerinden alınan kazanç kavranmaya çalışılmıştır.
Kazanç Vergisi Kanununda reform niteliğinde yapılan bir diğer düzenleme ise, beyan usulü ile verilen beyannamelerin denetimi için oluşturulan “Tahakkuk Müfettişliği” unvanıdır. Bu kanun ile birlikte beyannamelerin ne şekilde ve nasıl inceleneceği de hükme bağlanmıştır. Bu amaçla, vergi beyannamelerinin incelenmesi ile görevli olmak üzere “Tahakkuk Teftiş Memurluğu” başlığı altında yeni bir kadro ihdas edilmiştir. Maliye Müfettişlerini bir yana bırakılacak olursa, Türkiye’de vergi denetimi ile görevlendirilmiş ilk inceleme elemanı bunlardır.[17]
1933 tarih ve 1452 numaralı kanuna merbut 2 numaralı cetvelin Maliye Teşkilâtına Ait Kısmının Tadili ve Bir Kısım Vazifelerin Sureti İfası Hakkında Kanun’un [18] 3’ncü maddesine göre de, Tahakkuk müfettişlerine daireleri teftiş ve mükellefleri tetkik ve tahkik etme yetki verilmiştir.
1934 tarih ve 2395 numaralı kanunun 41’nci maddesinin son fıkrasının değiştirilmesine zaruret hâsıl olmuş ve fıkraya ‘Varidat Tahakkuk Müfettişleri’ kaydı konulmuştur.[19]
29.05.1936 tarih ve 2996 Sayılı Maliye Vekâleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun’un[20] müteferrik hükümler başlıklı 44’ncü maddesinde, “Bu kanunda yazılı kontrol memurları, varidat kanunlarında yazılı tahakkuk müfettişi ve tahsil müfettişlerine veya tetkik memurlarına verilmiş hak ve salahiyetlerine haizdir” denilmektedir. Bu yasal düzenleme ile 1926 tarihinde ihdas edilen tahakkuk müfettişliği unvanı aradan geçen on yıl süre zarfında önemli görevler ifa ettikten sonra 1936 tarihinde tahakkuk müfettişi unvanı “Varidat Kontrol Memuru” olarak değiştirilmiştir. Bu nedenle varidat kontrol memurluğunun kökeni ve menbaı hiç şüphesiz ki tahakkuk müfettişliğidir.
1936 tarih ve 2996 sayılı Kanunla kurulan Varidat Umum Müdürlüğü, 4286 Sayılı Kanunla kaldırılmış yerine Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlüğü ile Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlüğü olmak üzere iki ayrı Genel Müdürlük kurulmuştur.[21]
1946 tarih ve 4910 Sayılı “Maliye Bakanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun” ile[22] Maliye Vekâleti yerine “Maliye Bakanlığı” ve iki ayrı Genel Müdürlük yerine de Gelirler Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
1950 tarih ve 5655 Sayılı Kanun ile[23] Maliye Bakanlığı teşkilat yapısında yeniden revizeye gidilmiştir. Buna göre ise, Tahsilat Genel Müdürlüğü ile Gelirler Genel Müdürlüğü tek çatı altında birleştirilmiştir. Tahsilat Genel Müdürlüğü’ne bağlı çalışan tahsil kontrol memurları başkaca işleme gerek kalmaksızın vergi kontrol memurluğuna atanmış sayılmışlardır.
Bu kanun düzenlemesinde yapılan bir diğer yenilik ise, Gelirler Genel Müdürlüğü bünyesinde yer alan “Gelir Kontrol Memuru” ile “Varidat Kontrol Memuru” unvanları kaldırılmış yerine “Vergi Kontrol Memuru” unvanı ihdas edilmiştir.
3656 sayılı Kanuna bağlı (1) sayılı cetvelin Maliye Bakanlığı kısmından ilişik (1) sayılı cetvelde yazılı kadrolar kaldırılmış ve (2) sayılı cetvelde gösterilen kadrolar eklenmiştir. Bu düzenlemeye Gelirler Genel Müdürlüğüne bağlı taşra teşkilatında görev yapacak olan vergi kontrol memurlarına 1964 yılında “Vergi Baş Kontrol Memuru” unvanı ihdas edilerek kariyer anlamında önemli kazanım elde edilmiştir. [24]
Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki 178 sayılı KHK’de Değişiklik Yapılmasına İlişkin 516 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin[25] 14’ncü maddesi ile 1994 yılında “Vergi Denetmenliği” kadrosu ihdas edilmiştir.
Bu bilgiler ışığında, bu gün itibariyle 1926 tarihinde Tahakkuk Müfettişi olarak kutsal yolculuğa çıkan mesleğimiz arada geçirdiği sarsıntılara rağmen özüne dönüş yaparak 646 sayılı KHK ile Müfettiş unvanını geri almaya hak kazanarak VERGİ MÜFETTİŞİ olma başarısını yeniden elde etmiştir. Şuan Vergi Müfettişi doğrudan Bakana bağlı tek merkezi denetim elemanı unvanına sahip inceleme elemanıdır. Bu başarı geçmişte Tahakkuk Müfettişi, Varidat Kontrol Memuru, Vergi Kontrol Memuru ve Vergi Denetmenliği yapmış değerli cefakâr ve azimkâr üstatlarımıza aittir
2.3.Gelirler Kontrolörleri
Maliye Teşkilatı başta olmak üzere devlet teşkilatı, 18 Mayıs 1929 tarih ve 1452 sayılı[26] “Devlet Memurları Maaşatının Tevhit ve Teadülüne Dâir Kanununun” Ek 2 no’lu cetveli ile yeniden düzenlenmiş ve şekillendirilmiştir. 1929 tarihli 1452 sayılı Kanunla yapılan bu düzenleme, Teşkilat Kanunu hükmünde kabul edilmiştir. Bu Teşkilat Kanunu ile Pul Müfettişleri merkez teşkilatında, Varidat Umum Müdürlüğü bünyesinde örgütlenmişlerdir.
1936 tarih ve 2996 sayılı “Maliye Vekâleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki Kanunun[27] 49’ncu maddesinde, 1452 numaralı Teadül Kanunu ile zeyil ve tadillerine bağlı cetvellerin Maliye Vekâletine aid kısımları ve bu Kanuna muhalif diğer hükümler mülgadır denilmiştir. Bu düzenleme ile 1452 sayılı Kanunda yer alan merkez teşkilatı Varidat Umum Müdürlüğü mevcudiyetini aynen korumuş ancak, pul müfettişi unvanı yerine aşağıdaki sayıda ve evsafta ‘Varidat Kontrolörü’ kadrosu ihdas edilmiştir. 03.08.1944 tarih ve 4644 sayılı Kanunla[28] Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlüğü kadrosunda Varidat Kontrolör Muavinliği kadrosu ihdas edilmiştir.
10.08.1942 tarih ve 4286 sayılı Kanun[29] ile 2996 sayılı Kanunda yapılan değişikliklerle Varidat Umum Müdürlüğü, “Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlüğü” ve “Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlüğü” olarak ikiye ayrılmış, ayrıca “Tahsilat Umum Müdürlüğü” kurulmuştur. Bu Kanun ile Varidat Kontrolörlüğü unvanı aynen bırakılırken ayrıca “Tahsilat Kontrolörlüğü” kurulmuştur.
1946 Tarih ve 4910 Sayılı Maliye Bakanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki 2996 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun[30] ile birlikte ‘Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlüğü’ ile ‘Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlüğü’ çok geçmeden yeniden aynı çatı altında birleştirilmiş ve aynı görevlere sahip “Gelirler Genel Müdürlüğü” kurulmuş ve denetim birimi olarak da Gelirler Kontrolörlüğü unvanı oluşturulmuştur. Söz konusu Kanun ile birlikte ilk defa Varidat Kontrol Muavini yerine Gelirler Kontrolörü Yardımcısı kadrosu ihdas edilmiştir.
24.03.1950 tarih ve 5655 sayılı Kanunun[31] 29’ncu maddesinde, 3656 sayılı Kanuna bağlı (1) sayılı cetvelin Maliye Bakanlığı kısmından ilişik (1) sayılı cetvelde yazılı kadrolar kaldırılmış ve yerine ilişik (2) sayılı cetvelde gösterilen kadrolar konulmuştur. Buna göre, “Tahsilat Umum Müdürlüğü” ile “Gelirler Genel Müdürlüğü” ve “Tahsilat Kontrolörlüğü” ile “Gelirler Kontrolörlüğü” unvanı tek çatı altında birleştirilmiştir.
Doğrudan bakan adına görev yapacak olan Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının kurulması ile birlikte tarihte ilk defa gelirler kontrolörleri doğrudan bakana bağlı hale gelerek ilk defa güçlü bir konum ve statü kazanmışlardır. Şöyle ki,
a. 1929 tarihinde Pul Müdürüne bağlı Pul Müfettişliği,
b. 1936 yılında Varidat Umum Müdürlüğüne bağlı Varidat Kontrolörü,
c. 1946 yılında Gelirler Genel Müdürlüğüne bağlı Gelirler Kontrolörü,
d. 1950 yılında Tahsilat Kontrolörü ile Gelirler Kontrolörü tek çatı birleşerek Gelirler Kontrolörü,
e. 2005 yılında Gelir İdaresi Başkanlığına bağlı Gelirler Kontrolörleri Daire Başkanlığı,
f. 2010 yılında doğrudan Gelir İdaresi Başkanlığına bağlı Gelirler Kontrolörleri Başkanlığı,
g. 2011 yılında doğrudan Maliye Bakanına bağlı Vergi Müfettişi.
2.4.Hesap Uzmanları
1934 tarih ve 2395 sayılı Kazanç Vergisi Kanununda gerçekleştirilmiş ve Hesap Mütehassıslığı kurulmuştur. Buna göre, ilgili Kanunun[32] 40’ncı maddesiyle “Yeminli Hesap Mütehassısları” unvanı altında kadro oluşturulmuştur.
1934 tarih ve 2395 sayılı Kazanç Vergisi Kanunu’nun Hesap Mütehassıslarına ilişkin hükümleri aşağıda belirtilmiştir:
1) Maliye Bakanlığının uygun göreceği yerlerde kazanç vergisi beyannamelerinin incelenmesi ile görevli Yeminli Hesap Mütehassısları kullanılır,
2) Mütehassısların yüksek tahsil görmüş, Maliye Müfettişliğinde, Divanı Muhasebat birinci sınıf murakıplığında veya azalığında veya malî ve ticarî müesseselerde en az beş yıl muvaffakiyetle çalışmış muhasebe usullerine, vergi ve ticaret kanunlarına vakıf olmaları şarttır. Müsavi şartlar dâhilinde lisan bilenler tercih olunur. Hesap mütehassıslarının vazifeleri, adetleri, ne suretle çalışacakları, seçilme ve murakabe şekilleri nizamnamede belirlenmiştir.
Görüldüğü gibi 1934 yılında, vergi denetimi işinde prensip olarak hesap mütehassıslarının çalıştırılması kabul edilmiş, bunların atanma koşulları, nitelikleri, yetkileri, görevlerini yerine getirme şekilleri kanun hükmüne bağlanmış ve bir denetim örgütünün temeli atılmıştır. Piyasadan tedarik edilen ve sözleşmeli olarak çalıştırılan elemanlara Hesap Mütehassısı diye yeni bir unvan verilmiştir. Hesap mütehassısları;
1) Kazanç Vergisi Hesap Mütehassısları
2) Muamele Vergisi Hesap Mütehassısları olmak üzere iki sınıfa ayrılmıştır.
Hesap Mütehassıslığı unvanına ilk alım 1935 yılında gerçekleştirmiştir. Mesleğe kabul edilen Hesap Mütehassısları kıdem sırasına göre ve geçmiş meslekleri ile birlikte aşağıda verilmiştir. Hesap mütehassısı mesleğine giren ilk kişi mal müdürlüğü memuru ve Sakız İdadisi (Lise) mezunu Fahri KESKEN olup, 1935 yılında görevine başlamıştır.
Hesap Mütehassısları mesleğinin ilk yıllarında İstanbul’da, Defterdara bağlı bir Baş Mütehassısın yönetimi altıda çalışıyorlardı. Hesap Mütehassıslığı[33] Kazanç Vergileri Hesap Mütehassısları ve Muamele Vergisi Hesap Mütehassısları iki sınıfa ayrılmıştır. Hesap Mütehassıslığı, Defterdarlığa bağlı büro şefliğine bağlı olarak örgütlenmiştir.[34]
Kazanç Vergisi Kanunu’nu değiştiren 3840 sayılı Kanunla, 1940 yılında Hesap Mütehassıs Muavinliği kadrosu ihdas olunmuştur. Hesap Mütehassıslığındaki bu yenilikle mesleğe yeni girmiş adayların bir mütehassıs yanında üç yıl süre ile staj yapmaları ve meslekte yetişmeleri kabul edilmiştir.
1942 tarih ve 4286 sayılı Kanun ile[35] maliye teşkilâtına dair 2996 sayılı Kanun ile Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülü hakkındaki 3656 ve buna ek 3888 ve 3968 sayılı Kanunlara Bağlı Cetvellerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda köklü değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklik sonrasında, maliye meslek mektebinden mezun olup da mal müdürlüklerinde, varidat müdürlüklerinde, kontrolörlüklerde, “varidat kontrol memurluklarında” 3 sene bulunmuş olanlar dahi adı geçen kanunun umumî esasları dairesinde Hesap Mütehassıs Muavinliğine[36] tayin olunmuşlardır.[37] 1942 yılında yapılan bu kanun değişikliği ile ‘varidat kontrol memurları’ sınavsız hesap mütehassıslığına atanmışlardır.
1942 tarih ve 2966 Sayılı Kanunla yapılan değişiklikle III, IV ve V Sayılı Cetvel’de Kazanç ve Muamele Vergileri Hesap Mütehassıslığı ile ilgili ücret ve kadro durumu belirlenmiştir.[38]
1944 tarih ve 4644 sayılı Kanunla[39] Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülüne Dair 3656 Sayılı Kanuna Ek Kanununda değişiklikler yapılmıştır. Kazanç Vergisi Kanununa göre, beyannameye tâbi mükellef sayısının 15 bin kadar olmasına mukabil yeni hazırlanmakta olan projeye göre bu rakamın 30 bine yükseleceği, her hesap mütehassısının senede en az olarak yüz beyanname tetkik edebildiği ve bu hesaba göre bu gün yetmişi geçmeyen hesap mütehassıslarının geniş miktarlarda çoğaltılmalarının bir zaruret haline gelmiş bulunduğundan bahisle hesap mütehassıs sayısı 230 kişiye çıkarılmış ve yapılan kanuni değişikle ücretle çalıştırılan hesap mütehassısları 4644 sayılı kanunla kadrolu hale getirilmişler ve maaşları önceki duruma nazaran düşmüştür.
Beyana bağlı vergi sistemine geçiş döneminde girişilen reformun başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesini ve yurt çapında vergi denetiminin yeni bir açıdan ele alınıp organize edilmesini sağlamak üzere 28 Mart 1945 tarih ve 4709 Sayılı Kanunla Maliye Bakanına bağlı Hesap Uzmanları Kurulu kurulmuştur. 4709 Sayılı Kanunla[40] Hesap Uzmanları Kurulu kurulmuş ve ilk defa merkez teşkilatı içinde yer almış olup Defterdarlığa bağlı olma statüleri ortadan kalkmıştır. Hesap Uzmanlarının kurulması ile birlikte kazanç ve muamele vergileri hesap mütehassısları tamamına yakını Hesap Uzmanlığına atanmışlardır.
2011 tarih ve 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile birlikte doğrudan bakana bağlı ve Kurul olma özelliği korunmuş ve hesap uzmanları kadrolarında bulunanlar sınavsız olarak Vergi Müfettişi kadrolarına atanmışlardır. Hesap Uzmanları vergi inceleme yetkisi dışında ilk defa teftiş, soruşturma yetkilerine kavuşmuşlardır. Bu Cumhuriyet tarihinde elde edilen büyük bir kazanımdır.
3.SONUÇ
Yazımızın önceki bölümlerinde de ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, Vergi Denetim Kurulu’nun 6’ncı kuruluş yıl dönümünü kutluyor olmasında tarihsel bir yanılgı olduğunu söylemek isterim. Nasıl ki, Jandarma Genel Komutanlığı 178, Türk Polis Teşkilatı 172, Zabıta Teşkilatı 191 ve Kava Kuvvetleri Komutanlığı da 2226’ncı kuruluş yıl dönümünü kutluyorsa Vergi Denetim Kurulumuzun da gerçek kuruluş yıldönümünü kutlaması gerekir.
Vergi Denetim Kurulu bünyesinde doğrudan Bakana bağlı yarı özerk ve bağımsız Vergi Müfettişlerinin Bakanlığa bağlı gider- gelir tüm birimlerin teftişat ve tahkikatını gerçekleştiren bir birim olduğu düşünüldüğünde Vergi Müfettişi unvanının Maliye Müfettişi olarak değiştirilmesi ve kuruluş yıldönümü olarak da 26 Ağustos 1879 yılının esas alınması gerektiğini vurgulamak isterim.
Bu nedenle 138’nci Kuruluş YILDÖNÜMÜMÜZ Kutlu olsun!
[1] 10.07.2011 tarih 27990 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[2] Divanı Muhasebat reisi ve Maliye müsteşarı olarak çalıştı. Saruhan ve Beyrut’ta mutasarrıflık yaptı. Maliye (1878) ve Nafia nazırlığında (1884), Bursa valiliğinde (1884), Maarif nazırlığında (1891) bulundu. https://tr.wikipedia.org
[3] http://www.mmd.org.tr/ustmenu/Maliye-teftis-kurulu/tarihce
[4] Heyet-i Vükelâ” bir nevi bakanlar kuruludur. Heyet-i Vükelânın başkanı sadrazamdır. Heyet-i Vükelâda sadrazamdan başka şeyhülislâm ve diğer vekiller bulunur. http://www.anayasa.gen.tr/Kanunuesasi.htm
[5] www.mmd.org.tr. Teftiş Kurulu Kütüphanesinde mahfuz Muhasebei Umumiye Memurin Kalemine ait ahkâm ve kadro defteri.
[6] Maliye Vekaleti Teftiş Heyeti Dergisi. A.g.e.
[7] Maliye Vekaleti Teftiş Heyeti Dergisi. A.g.e.
[8] Prof. Dr. Ahmet AKGÜNDÜZ. Arşiv Belgeleri Işığında Sayıştay Tarihi. www.sayistay.gov.tr/yayin/yayin3
[9] Sayıştay’ın Tarihsel Gelişimi. H.Hüseyin GÜRHAN. Sayıştay Uzman Denetçi. http://dergi.sayistay.gov.tr/icerik/der25m6.pdf
[10] Tevfik ALTINOK. E. Maliye Müfettişi. Hazine ve Dış Ticaret Eski Müsteşarı. Maliye Teftiş Kurulu ve Kamu Mali Denetim. http://www.mmd.org.tr/wp-content/uploads/eserler/Tevfik%20ALTINOK.doc
[11] Muhammet Ali USLU. http://muhammetaliuslu-com.tr.gg/TERTIP-2-Cilt-1.htm, R.06 Temmuz 1325.M. 19 Temmuz 1909
[12] 13.06.1933 tarih ve 2426 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[13] 05.06.1936 tarih ve 6573 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[14] 07.07.1936 tarih ve 3349 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[15] 03.04.1950 tarih ve 747303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[16] 14.03.1926 tarih ve 321 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[17] http://www.hud.org.tr/icerik/Hesap-mutehassisligindan-Hesap-uzmanligina
[18] 13.04.1933 tarih ve 2426 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
[19] 2395 Sayılı Kanun 25.03.1934 tarih ve 2662 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[20] 5.6.1936 tarih ve 3322 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
[21] 14.8.1942 tarih ve 5184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[22] 07.06.1946 tarih ve 6327 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[23] 03.04.1950 tarih ve 7473 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[24] 06.02.1964 tarih ve 11626 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[25] 16.9.1993 gün ve 21700 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[26] 30.06.1929 tarih ve 1229 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[27] 05.06.1936 tarih ve 3322 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[28] 12.08.1944 tarih ve 5881 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[29] 14.08.1942 tarih ve 5184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[30] 07.06.1946 tarih ve 6327 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[31] 03.04.1950 tarih ve 7473 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[32] 25.03.1934 tarih ve 2662 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[33] Prof. Dr. Selahattin TUNCER. Hesap Mütehassıslığından Hesap Uzmanlığına. Vergi Dünyası Dergisi-Sayı 238, Haziran 2001
[34] Orhan GÜRELİ ile Söyleşi. http://www.hud.org.tr/icerik/fahri-Hesap-uzmani-orhan
[35] 14.08.1942 tarih ve 5184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[36] Hesap Mütehassıslığı 1945 yılında kaldırılarak Hesap Uzmanlığı olarak değiştirilmiştir.
[37] T.B.M.M Zabıt Ceridesi. Yetmiş sekizinci inikat.07.VIII.1942.
[38] 14.08.1942 tarih ve 5184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[39] 12.08.1944 tarih ve 5781 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[40] 05.04.1945 tarih ve 5974 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
