Vergi Uyuşmazlıkları, Vergi Hatası ve Vergi Cezalarında Mükellefin Başvuracağı Hukuki Yollar – Murat TEKİN, Muhasebe ve Mali İşler Md.

Vergi Uyuşmazlıkları-Vergi Hatası-Vergi Cezaları

Murat TEKİN
Muhasebe ve Mali İşler Müdürü
MEB İLKSAN
mtekin@ilksan.gov.tr

1-Vergi Uyuşmazlıkları;

Vergi, Geçmişten günümüze kamu finansman araçları arasında her zaman ilk akla gelen ve en sağlam kaynak olmakla birlikte, devletin egemenlik gücüne dayanarak kamu giderlerini karşılamak üzere kişi ve kurumlardan mali güçlerine göre, karşılıksız olarak ve Kanun yoluyla cebri olarak aldığı değerdir.

Vergi Kanunlarının uygulanmasında zamanla vergi idaresi ve mükellefler arasında sorunlar ve uyuşmazlıklar yaşanabilmektedir. Vergiyi tahsil etmek isteyen devlet, bu hizmetten yararlananlara daha iyi hizmetin yanında daha çok vergi almak istemesi,  mükelleflerin ise daha az vergi ödemek ve doğrultuda daha çok kazanç sağlamak istemesi uyuşmazlıklara neden olabilecektir. Bu doğrultuda taraflar arasında uyuşmazlıkları ortadan kaldırmak için çözüm yolları bulunmaktadır.

İlk derece mahkemesi Vergi Mahkemesi, İstinaf incelemesi Bölge İdare Mahkemesini, Temyiz İncelemesi Danıştay’ı ifade eder. Vergi yargısında Danıştay daireleri ile vergi dava daireleri kurullarının temyiz üzerine verdikleri kararlar hakkında, taraflarca bu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme Kanun yoluna başvurabilir.

5.000 TL ve Altı	5.000-100.000 TL	100.000 üzeri
– İlk derece mahkemesi – İstinaf incelemesi (x) – Temyiz İncelemesi (x)	– İlk derece mahkemesi – İstinaf incelemesi – Temyiz incelemesi (x)	– İlk derece mahkemesi – İstinaf incelemesi – Temyiz incelemesi

İlkeler;

• Mükellef kendi beyanına dava açamaz. İhtirazi kayıtla beyan hariç (İdari Yargılama Usulü Kanunu)
• Dava açma olağan Kanun yoludur.
• Dava dilekçesi mahkemeye verilir. Dilekçe Vergi Dairesine verilmez.
• Yurt dışında konsolosluklara verilir.
• Mahkemeleri Adalet Bakanlığı kurar.
• Tüzükleri Danıştay iptal eder. Süre 60 gündür.
• İdari Yarıda Kanun yararına bozma Danıştay Başsavcısına aittir.
• Dava açma tahsil işlemini durdurur. İhtirazi kayıtla verilen beyana karşı açılan davada ise durdurmaz.

Vergi Davasının Konuları;

• İşlemin iptali
• İhtiyati haciz
• İhtiyati tahakkuk
• Tarhiyatın terkini
• Tahsil edilmiş vergilerde iade

DAVA KONUSU	DAVA AÇILACAK MAHKEME	DAVA AÇMA SÜRESİ
Vergi/Ceza İhbarnamesi	VERGİ MAHKEMESİ	Tebliğden itibaren 30 gün içinde
İhtiyati Tahakkuk		İhtiyati tahakkukun bildirim tarihinden itibaren 7 gün içinde
İhtiyati Hacze		Haciz tarihinden itibaren 7 gün içinde
Haciz Varakasına		Haciz tarihinden itibaren 30 gün içinde
Ödeme Emrine		Tebliğden itibaren 7 gün içinde
Temyiz Davası Açma	DANIŞTAY’A	Karar tarihinden itibaren 30 gün içinde
Karar Düzeltme		Karar tarihinden itibaren 15 gün içinde

• Vergi Hatası;

Vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınmasıdır.

Vergi Hatası

Hesap Hataları		Vergilendirme Hataları
1-      Matrah hatalar: Beyanname, tahakkuk fişi vb. evraklarda matraha ait rakamlar veya indirimleri eksik veya fazla hesaplanmış olmasıdır. 2-      Vergi miktarında hatalar: Vergi nispet ve tariflerinin yanlış uygulanması, mahsupların yanlış yapılmış olması sonucu verginin eksik veya fazla hesaplanmış olmasıdır. 3-      Verginin mükerrer olması: Bir vergilendirme dönemi için aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınmasıdır.		1-      Mükellefin şahsında hata: Bir verginin asıl borçlusu yerine başkasından alınmasıdır. 2-      Mükellefiyette hata: Açık olarak vergiye tabi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi alınmasıdır. 3-      Mevzuda hata: Vergi konusuna girmeyen veya vergiden müstesna bulunan gelir, servet ve işlemler üzerinden vergi alınmasıdır. 4-      Vergilendirme veya muafiyet döneminde hata:  Verginin ilgili bulunduğu vergilendirme döneminin yanlış gösterilmiş veya süre itibariyle eksik veya fazla hesaplanmış olmasıdır.

2-Vergi hatalarının meydana çıkartılması:

• Vergi memurunun hatayı bulması veya görmesi
• Üst memurların hatayı görmesi
• Teftiş sırasında hatanın ortaya çıkarılması
• Vergi incelemesiyle hatanın ortaya çıkması
• Mükellefin müracaatıyla hatanın çıkması

3-Vergide Hazırlayıcı (Ön) İşlemler;

Yoklama; Yoklamadan maksat, mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları,

kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmektir. Yoklama memurlarının yetkileri ise;

• Günlük hasılatı tespit etmek,
• Ödeme kaydedici cihaz kullanmak zorunda olanların buna uyup uymadıklarını,
• Günü gününe kayıt yapılması zorunlu defterlerin iş yerlerinde bulundurulup bulundurulmadığını, tasdikli olup olmadığını, usulüne göre kayıt yapılıp yapılmadığını, düzenlenmesi gereken belgelerin düzenlenip düzenlenmediğini, faturasız mal bulunup bulunmadığını, levha kullanma mecburiyetine uyulup uyulmadığının tespit etmek,
• Nakil vasıtalarını, durdurmak ve taşıtta bulundurulması gereken yolcu listesi, fatura veya sevk irsaliyesi vb. belgelerin içeriği ile yolcu ve malları ölçmek, tartmak, saymak suretiyle tespit etmek,
• Taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturanın taşıtta bulunmaması halinde bu belgelerin ibrazına kadar nakil vasıtalarını trafikten alıkoymak, taşınan malın sahibi belli değilse tespitine kadar malı bekletmek ve muhafaza altına almak,

şeklindedir.

Yoklamada;

– Yoklama öncesinden haber verilmez,
– Günlük hasılat tespiti yapılır,
– Belge düzeni araştırılır,
– Nakil vasıtaları durdurulur.

Yoklamaya Yetkililer ise;

– Yoklama Memurları,
– Vergi dairesi müdürleri,
– Yetkililerce yoklamayla görevlendirilenler,
– Vergi incelemesine yetkili olanlar,
– Gelir uzmanları,

4-Vergide inceleme;

Beyanların ve ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu sağlamak amacıyla yükümlünün defter ve kayıtları, belgeleri ve envanteri üzerinde yapılan derinlemesine bir araştırmadır. Tahakkuk zamanaşımı süresince yapılır.

Vergi İncelemesinde Maksat;

• Vergi incelemesinde maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak ve tespit etmektir.
• İncelemeye yetkili olanlar gerekirse, işletmedeki iktisadi kıymetlerin fiili envanterini yapabilirler.
• Fiili envanterle ilgili incelemeyi yapan yetkililer tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.

İncelemeye Yetkililer ise;

• Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları,
• İlin en büyük mal memuru,
• Vergi dairesi müdürleri,
• Gelir İdare Başkanlığında müdür kadrolarında görev yapanlar.

İnceleme Zamanı;

• Vergi incelemesinin ne zaman yapılacağının önceden haber verilmesi mecburi değildir.
• Tarih zaman aşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir.
• Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden yapılmasını ve tarhiyatını engellemez.

İncelemenin Yapılacağı Yer;

• Vergi incelemeleri, esas itibariyle mükellefin işyerinde yapılır.

İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkansızsa veya mükellefler isterse inceleme dairede yapılabilir.

5-Arama;

Bir ihbar ya da inceleme sonucu vergi kaçırdığı yolunda kuvvetli belirtiler bulunan kişinin ve olayla ilgili bulunan üçüncü kişilerin nezdinde ve üzerlerinde vergi kaybı ve vergi suçuna ilişkin delillerin toplanması için yapılan bir araştırmadır.

Vergi mükellefinin faaliyet gösterdiği sektörde yer alan benzer durumdaki işletmelerin hasılatlarına bakılarak, düşük gelir beyan eden mükelleflerin incelemeye alınmasını amaçlayan denetim biçimine çapraz denetim adı verilir.

Arama Yapılacak Haller;

• İhbar veya incelemeler dolayısıyla, bir mükellefin vergi kaçırdığına dair emareler bulunursa, bu mükellef veya kaçakçılıkla ilgisi görülen diğer şahıslar nezdinde ve bunların üzerinde arama yapılabilir.

Aramanın Yapılabilmesi İçin:

• Vergi incelemesine yetkili olanların bunu gerekçeli bir yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh yargıcından bunu istemesi ve sulh yargıcının istenilen yerlerde arama yapılmasına karar vermesi şarttır.

İzin alınacak organ: Sulh yargıcı

Defter ve belgelerin iade süresi: 3 ay

6-Takdir komisyonlarınca matrah saptanması;

Takdir Komisyonu;

• İllerde defterdarın, ilçelerde malmüdürünün veya bunların yetki vereceği memurların başkanlığında vergi dairesinin iki memuru ve seçilmiş iki üyeden kurulur.
• Takdir komisyonları daimî veya geçici olurlar. Takdir komisyonunun kurulacağı yerler ve çalışma usulleri Maliye Bakanlığınca belirlenir.

Komisyonun Görevleri;

• Matrah ve servet takdirlerini yapmak,
• Vergi Kanunlarında yazılı fiyat, ücret vb. matrah ve kıymetleri takdir etmek.

Komisyonun Yetkisi;

• Servetleri, madenleri, mücevherleri, eski eserleri ve sanat eserlerini değerlemede bilirkişiye müracaat edebilir.

7-Bilgi Toplama;

1. Bilgi Verme: Kamu idareleri, mükellefler ve diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığının veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların isteyecekleri bilgileri vermeye mecburdurlar.
2. Devamlı Bilgi Verme: Kamu idareleri, gerçek ve tüzel kişiler vergilendirmeyle ilgili olarak Maliye Bakanlığı ve vergi dairesince kendilerinden istenecek bilgileri belli aralıklarla ve devamlı olarak yazıyla vermeye mecburdurlar.

Bilgi Vermekten İmtina Edememek;

• Kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler, bilgi vermekten imtina edemezler.

Ancak:

• Posta İdaresinin muhabereler hakkındaki mahremiyeti saklıdır,
• Hekimlerden, diş hekimlerinden ve sağlık memurlarından hastaların hastalıklarının nev’ine ilişkin bilgiler istenemez,
• Avukatlardan ve dava vekillerinden kendilerine verilen işler veya görevleriyle ilgili haberdar oldukları hususların bildirilmesi istenemez,
• CMHK 88. mad. Gereğince gösterilmesi caiz olmayan evrağın içeriği hakkında bilgi istenemez.

8-Cezalar;

Vergi ziyaı;

Mükellefin veya sorumlunun vergilendirmeyle ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini iade eder.

Vergi Ziyaı Cezası;

Vergi ziyaına sebebiyet verildiği takdirde, mükellef veya sorumlu hakkında ziyaa uğratılan verginin bir katı tutarında vergi ziyaı cezası kesilir.

Kanuni süresi geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri için kesilecek ceza %50 oranında uygulanır. (vergi incelemesine başlanılması veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden sonra verilenler hariç)

Usulsüzlüğün Tarifi;

Usulsüzlük, vergi kanunlarının şekle ve usule ilişkin hükümlerine riayet edilmemesidir.

Usulsüzlük Dereceleri ve Cezaları;

Usulsüzlük, aşağıda yazılı derecelere göre cezalandırılır. Usulsüzlük fiili re’sen takdiri gerektirirse, bağlı cetvelde yazılı cezalar iki kat olarak kesilir.

I inci Derece usulsüzlükler:

1. İşe başlamamanın zamanında bildirilmemesi.
2. Vergi ve harç beyannamelerinin süresinde verilmemesi.
3. VUK’taki tasdiki mecbur defterlerden birinin tasdikinin yaptırılmaması.
4. VUK’taki tutulması mecbur defterlerden birinin tutulmaması.
5. Defter kayıtlarının ve ilgili vesikaların vergi incelemesi yapılmasını engelleyecek derece noksan, usulsüz veya karışık olması.
6. VUK’un kayıt nizamına ait hükümlerine uyulmaması.
7. Diğer ücretlerde verginin zamanında tarh ettirilmemesi.

II nci Derece usulsüzlükler:

1. Vergi kanunlarındaki bildirmelerin zamanında yapılmaması.
2. Tasdiki mecbur defterlerden birinin tasdikinin bir ay geç yaptırılması.
3. Vergi beyannameleri, bildirimler, ekler ve vesikalarda kanunen belirlenen şekil, içerik ve diğer düzenlemelere uyulmaması.
4. Bazı evrak ve vesikaların bulunmaması ve ibraz edilmemesi.
5. Vergi karnesinin süresinin sonundan başlayarak 15 gün geçtiği halde alınmaması.

Özel Usulsüzlükler ve Cezaları;

(Fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekil ve usul hükümlerine uyulmaması)

• Fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu vb.’nin verilmemesi, alınmaması.
• Tutulma mecburiyeti getirilen defterlerin işyerinde bulundurulmaması, ibraz edilmemesi veya yazılması gereken işlemlerin defterlere kayıt edilmemesi.
• Muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve malî tablolara ilişkin usul ve esaslara uyulmaması.
• Matbaaların belge basımı ile ilgili bildirim görevini yerine getirmemesi.
• Maliye Bakanlığının özel işaretli görevlisinin ikazına rağmen aracın durmaması.
• Bilgi vermekten çekinenler.
• Elektronik ortamda beyanname verilmemesi.

Kaçakçılık Suçları ve Cezaları;

• Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapma.
• İlgisiz kişiler adına hesap açma.
• Defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak şekilde başka defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydetme.
• Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullanma.
• Defter, kayıt ve belgeleri yok etme.
• Defter sayfalarını yok ederek yerine başka yapraklar koymak.
• Sahte belge düzenleme veya kullanma.
• Maliye Bakanlığıyla anlaşması olmadığı halde belge basanlar veya bunları kullananlar.

Cezayı Gerektiren Olayın Tespiti;

Vergi cezalarını gerektiren olaylar vergi dairelerince, yoklamaya veya vergi incelemesine yetkili olanlarca tespit olunur.

Yoklama ve vergi incelemede rastlanan, vergi cezasını gerektirici olayların, raporlarda gösterilmesi, delillerin kaybolması ihtimalinin bulunduğu hallerde bunların tutanakla tespit edilmesi mecburidir.

Ceza Kesme Yetkisi;

Vergi cezaları olayların ilgili bulunduğu vergi bakımından mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi tarafından kesilir.

Vergi Cezalarının Ödenme Zamanı;

Vergi cezaları:

1. Cezaya karşı vergi mahkemesinde dava açılmamışsa dava açma süresinin bittiği tarihten başlayarak bir ay içinde ödenir.
2. Cezaya karşı dava açılmışsa, vergi mahkemesi kararı üzerine Vergi dairesince düzenlenecek ihbarnamenin ilgiliye tebliğ tarihinden başlayarak bir ay içinde ödenir.

Yanılma ve Görüş Değişikliği;

• Yetkili makamların mükellefin kendisine yazı ile yanlış izahat vermiş olmaları
• Bir hükmün uygulanma tarzına ilişkin içtihadın değişmesi halinde

Vergi cezası kesilmez ve gecikme faizi hesaplanmaz.

Pişmanlık ve Islah;

Beyana dayanan vergilerde vergi ziyaı cezasını gerektiren fiilleri işleyen mükellefler ile bunların işlenişine iştirak eden diğer kişilerin kanuna aykırı hareketlerini ilgili makamlara kendiliğinden dilekçe ile haber vermesi halinde, haklarında aşağıda yazılı kayıt ve şartlarla vergi ziyaı cezası kesilmez.

1. Mükellefin keyfiyeti haber verdiği tarihten önce bir muhbir tarafından her hangi resmi makama dilekçe ile veya şifahi beyanı tutanakla tevsik edilmek suretiyle haber verilen husus hakkında ihbarda bulunulmamış olması (dilekçe veya tutanağın resmi kayıtlara geçirilmiş olması şarttır.)
2. Haber verme dilekçesinin yetkili memurlar tarafından mükellef nezdinde her hangi bir vergi incelemesine başlandığı veya olayın takdir komisyonuna intikal ettirildiği günden evvel (kaçakçılık suçu teşkil eden fiillerin işlendiğinin tespitinden önce) verilmiş ve resmi kayıtlara geçirilmiş olması.
3. Hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin mükellefin haber verme dilekçesinin verildiği tarihten başlayarak onbeş gün içinde tamamlanması veya düzeltilmesi.
4. Eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının mükellefin keyfiyeti haber verme tarihinden başlayarak onbeş gün içinde tamamlanması ve düzeltilmesi.
5. Mükellefçe haber verilen ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için,6189 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla birlikte haber verme tarihinden başlayarak onbeş gün içinde ödenmesi.
6. Bu madde hükümleri, emlak vergisi ile ilgili olarak uygulanmaz.

Ceza Kesmede Zamanaşımı;

Aşağıdaki sürelerden sonra vergi cezası kesilmez.

1. Vergi ziyaı cezasında cezalı vergi alacağının doğduğu takvim yılını izleyen yılın başından itibaren 5 yıl geçmişse;
2. Usulsüzlükte, usulsüzlüğün yapıldığı yılı izleyen yılın başından itibaren 2 yıl geçmişse.

Tekerrür;

Vergi ziyaından veya usulsüzlükten dolayı ceza kesilen ve cezası kesinleşenlere kesinleştiği tarihi izleyen yılın başından başlamak üzere;

1. Vergi ziyaında 5 yıl içinde tekrar ceza kesilirse %50
2. Usulsüzlükte 2 yıl içinde tekrar ceza kesilirse %25 oranında ceza artırılarak uygulanır.

Vergi Ziyaı, Usulsüzlük ve Özel Usulsüzlük Cezalarında İndirme;

Mükellefler ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili vergi dairesine başvurarak ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi ve indirim sonrası kalan cezaları vadesinde veya teminat gösterilerek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceği bildirilirse:

1. Vergi ziyaı cezasında ilk defada yarısı, sonraki kesilenlerde üçte biri,
2. Usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarında üçte biri,

İndirilir.

Mükellef veya vergi sorumlusu ödeyeceğini bildirdiği vergi ve vergi cezasını yukarıdaki yazılı süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa bu madde hükmünden faydalandırılmaz.

Uzlaşmanın Konusu, Kapsamı, Komisyonlar ve Şekli;

İkmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezalarının tahakkuk edecek miktarları konusunda vergi idaresi mükellefler ile uzlaşabilir.

Uzlaşma talebi vergi ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde yapılır. Uzlaşmanın vaki olmaması halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ederse uzlaşma sağlanmış sayılır.

Mükellef, uzlaşma görüşmelerinde , bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Kanuna göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir.

Uzlaşma Komisyonu Muamelelerinin Kesinliği;

Uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği vergi dairelerince derhal yerine getirilir.

Mükellef üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunamaz.