Elektrik Tüketim Faturaları
İbrahim DÖNER
SM. Mali Müşavir
ibrahimdoner66@gmail.com
I- GİRİŞ
Dönemsel olarak inişler veya çıkışlar olsa da elektrik fiyatları dünyanın her yerinde yukarı yönlü artış içerisindedir.
Bir malın sayısı belirliyken, o mala olan talep çok yüksekse fiyat yükselir. Bu varsayım ekonominin birinci kuralıdır. Elektrik fiyatlarının artışının birkaç sebebi vardır. En önemli sebeplerden biri arz ve talep dengesi, diğeri ise dolar kuru artışlarıdır. Dünya nüfusu artmakta ve bu artan nüfusunda enerji ihtiyacı giderek artmaktadır. Nüfus artışı karşısında enerji ihtiyacı artmakta, bu enerji ihtiyacını karşılayacak enerji kaynakları ise giderek azalmaktadır. Ekonominin birincil kuralı gereği, talep artarken talebi karşılayacak arzın artmaması da doğal olarak elektrik fiyatlarının artmasına sebep olmaktadır.
Ülkemizde elektrik fiyatlarının değişkenlik göstermesinin en önemli sebeplerinden biri fosil enerji kaynaklarından elektrik üretimi yapılmasıdır. Fosil enerji kaynakları; petrol, kömür ve doğalgazdır. Ülkemiz bu enerji kaynaklarının büyük bir çoğunluğunu dışarıdan ithal ederek karşılamaktadır. Bu kaynakların temin edilmesi dışa bağımlılığı artırmakta, ithalat dengesini bozmakta, cari açık üzerinde ise negatif etki yaratmaktadır. Bu ürünler dolar olarak ithal edildiğinden dolar kuru dalgalanmaları karşısında elektrik fiyatlarının artması kaçınılmaz olacaktır.
Son yaşanan dolar kuru dalgalanmasında ve doğalgaz fiyatlarına yansıtılan zamlar karşısında, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 1 Ağustos 2018 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere elektrik fiyatlarına konutlar için %9,57, sanayi elektriğine ise %9,26 zam yapmıştır. Dışa bağımlılığı azaltmak ve dolar kuru dalgalanmasından etkilenmemek için kendi yerli kaynaklarımız olan yenilenebilir enerjilerden (güneş, rüzgâr, biyogaz, hidroelektrik, jeotermal) elektrik üretmenin yolları araştırılmalıdır.
Bu makalemizde elektrik tüketim faturalarının nasıl hesaplandığını, alınan vergi ve fonların nelerden oluştuğunu belirterek, elektrik üretim şirketlerinin elektrik satış faturalarını nasıl muhasebeleştireceğine değineceğim.
II- ELEKTRİK TÜKETİM FATURALARININ HESAPLANMASI VE FATURAYI OLUŞTURAN BİLEŞENLER
Elektrik tüketim faturaları tüketicilerin elektrik hizmetine karşılık yapacakları ödemeyi gösteren temel bir belgedir. Yapılan birçok düzenlemelerle elektrik faturaları basit bir hale getirilmeye çalışılsa da tüketiciler açısından bu belgeler teknik ve matematiksel terimlerle doludur. Bu durumdan dolayı elektrik tüketim faturalarının tüketiciler tarafından anlaşılabilmesi zor ve bir o kadarda karmaşıktır.
Elektrik faturaları aktif enerji bedeli, dağıtım bedeli, vergi ve fonlardan oluşmaktadır.
A) Aktif Enerji Bedeli
Elektrik şebekesinde sayaca iletilen, kullanılmış olan aktif gücün, zamanla çarpımından elde edilen kilowat/saat türünde tüketilen enerjidir. Kullanmış olduğumuz tüketim miktarının birim elektrik fiyatıyla çarpımı aktif enerji bedelini oluşturur.
Aktif enerji tüketim miktarı, aktif kolonun kesişiminde yer alır. O ayki fatura döneminde harcanılan elektrik enerjisi miktarını kilowat/saat cinsinden gösterir. Aktif tüketim miktarı hanesi fatura bedelleri hesaplanırken kullanıldığı için bakılması gereken ilk noktadır.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu elektrik birim fiyat bedellerini Ocak, Nisan, Haziran ve Ekim aylarından itibaren geçerli olmak üzere belirleyerek ulusal elektrik tarifesini açıklar.
Elektrik fiyatındaki indirim ve zamlar aktif enerji tüketim tutarına etki etmektedir. Enerji tüketiminin asıl bedeli olan bu tutar, elektrik faturasının %52 sinden fazlasına denk gelmektedir. Bu tutar tüketime oranla artar veya azalır.
EPDK kontrolündeki ulusal tarifede, konutlarda tüketilen elektrik tek zamanlı tarifeden hesaplanmaktadır. Tüm mesken aboneleri tek zamanlı tarifeden elektrik alırlar. Tek zamanlı tarifede günün tüm zamanlarında tüketilen enerji için tek fiyat uygulaması yapılarak fiyat belirlenir.
Çok zamanlı tarifede elektrik kullanımı farklı saat dilimlerine göre hesaplanarak belirlenir. Kısaca; elektrik tüketimini, tüketimin yoğun olduğu saatlerden daha düşük olduğu saatlere çekmek için uygulanan tarife tipidir. Bu tarifenin diğer adı üç zamanlı tarifedir.
Bu tarife dilimi üç zamana bölünerek, saat aralıkları verilir. Bu saatlerde tüketilen enerjiler farklı fiyat uygulanarak hesaplanır. Çok zamanlı tarife, tüketimlerini yönetebilen sanayi tipi aboneler için daha uygundur. Gece çalışma yapan sanayi şirketleri üç zamanlı gece tarifesini seçerler. Bu tarifede birim fiyat bir kwh/saat elektrik enerjisinin fiyatıdır. Toplam tükettiğiniz elektrik enerjisi miktarı ile birim fiyat çarpıldığında harcadığınız elektriğin tutarını, yani aktif enerji tüketim bedelini bulmuş olursunuz.
Aktif enerji bedeli tek zamanlı ve çok zamanlı tarife olmak üzere ayrı ayrı hesaplanır.
Tek zamanlı tarifede mesken aboneleri Şekil 1 de belirtilen birinci satırdaki birim fiyatları esas alarak fatura hesaplaması yapacaklardır.
Tek zamanlı tarifede aktif tüketim bedeli aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Tüketim Miktarı (kwh/saat) X Bir Kwh Elektrik Fiyatı= Aktif Tüketim Tutarı
Çok zamanlı tarifede günün üç bölümü için belirlenen birim fiyatlar kullanılarak elektrik tüketimi hesaplanır. Bu tarifede toplam tüketim tutarını bulmak için gündüz, puant ve gece olmak üzere üç tüketim tutarı hesaplanarak fatura tutarı bulunur. Mesken aboneleri Şekil 1 de belirtilen ikinci satırdaki fiyatları temel alarak hesaplamayı yapacaklardır.
Çok zamanlı tarifede hesaplamalar aşağıdaki formüle göre yapılmaktadır.
Gündüz Tarife: Tüketim Miktarı x Gündüz Birim Fiyatı = Tüketim Tutarı
Puant Tarifesi (T2): Tüketim Miktarı x Puant Birim Fiyatı = Tüketim Tutarı
Gece Tarifesi (T3): Tüketim Miktarı x Gece Birim Fiyatı = Tüketim Tutarı
Çok zamanlı tarifede yukarıdaki tüketim sonuçları bir araya getirilir ve aktif tüketim tutarı aşağıdaki formüle göre hesaplanır.
Gündüz + Puant + Gece = Aktif Tüketim Tutarı
| Şekil 1. Ağustos 2018 Mesken İçin Bir Kwh Elektrik Fiyat Tarifesi (Vergiler Dahil) | |||
|---|---|---|---|
| Mesken tarifesi | Gündüz (06:00 – 17:00) | Puant (17:00 – 22:00) | Gece (22:00 – 06:00) |
| Tek zamanlı | 0,5027 TL | ||
| Çok zamanlı | 0,5092 TL | 0,7479 TL | 0,3184 TL |
|
Şekil 2. Ağustos 2018 Ticarethane İçin Bir Kwh Elektrik Fiyat Tarifesi (Vergiler Dahil) |
|||
|---|---|---|---|
| Ticarethane Tarifesi | Gündüz (06:00 – 17:00) | Puant (17:00 – 22:00) | Gece (22:00 – 06:00) |
| Tek Zamanlı | 0,5291 TL | ||
| Üç Zamanlı | 0,5335 TL | 0,7833 TL | 0,3347 TL |
Tüketicilerin tek zamanlı tarifedeki belirtilen puant saatlerinde elektrik tüketimleri fazla ise bu tarifeyi tercih etmeleri faydalı olacaktır.
Çok zamanlı tarifede saat 22.00 ve 06.00 saatleri arasında elektrik fiyatları tek zamanlı tarifeye göre %60 daha ucuzdur. Çok zamanlı tarifenin avantajlarından faydalanmak isteyen tüketiciler, çamaşır veya bulaşık makinelerini saat 22.00 dan sonra çalıştırmayı tercih ederlerse elektrik tüketimi yönünden tasarruf yapmış olurlar.
Gündüz evde olmayıp, akşam elektrik tüketimi çok olan tüketiciler çok zamanlı tarifeyi tercih etmelidirler.
B) Dağıtım bedeli
Dağıtım Bedeli elektriğin üretildiği yerden tüketiciye ulaştırılması ile ilgili tüm masrafların toplandığı maliyet hesabıdır. Fatura borcunun %30’unu oluşturur. Dağıtım şirketi tarafından yapılan yatırım işletme ve bakım giderleri bu bedel altında toplanır. Dağıtım bedeli de tıpkı elektrik birim fiyatları gibi Epdk tarafından yayınlanan ulusal tarifeyle yıl içinde, dört defa olmak üzere belirlenir. Dağıtım bedeli içine kayıp kaçak bedeli, iletim bedeli, toplanmış olup bu hizmetler dağıtım bedeli içerisinde tahsil edilmektedir. Bu kalem içinde iletim bedeli tutarına isabet eden kısım Türkiye Elektrik İletim A.Ş’ye aktarılır. 1 Ağustos 2018 tarihi itibariyle mesken aboneleri için dağıtım bedeli bir kwh tüketim için 0,13732 TL/kwh olarak belirlenmiştir. Aktif tüketim bedeli artıkça dağıtım bedeli tutarı da eş zamanlı olarak artacaktır.
Dağıtım bedeli kısaca aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır.
Aktif Enerji Tüketim Miktarı (kwh/saat) X Dağıtım Birim Fiyatı= Dağıtım Bedeli
III- ELEKTRİK FATURASINDA ALINAN VERGİ VE FONLAR
A) Elektrik Enerjisi Fonu
Enerji fonunun işleyiş şekli, 15 Ağustos 1995 tarih, 22375 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Elektrik Enerjisi Fonu Yönetmeliği’ne göre belirlenmiştir.
Elektrik enerjisi fonu, elektrik enerjisi sektöründe yapılacak araştırma, geliştirme, etüd, proje, denetim faaliyetleri ile kurulacak tesislere finansman yönünden destek ve elektrik enerjisi fiyatlarında istikrar sağlamak üzere alınmaktadır. Elektrik enerjisi fonunun matrahı aktif enerji tutarı üzerinden %1 olarak hesaplanır. Bu bedel üzerinden %18 KDV eklenerek tahsil edilir. Lisans sahibi elektrik şirketleri bu bedeli elektrik faturası ile tüketicilerden tahsil ederek Enerji Bakanlığı’na bağlı enerji fonuna yatırırlar. Toplanan fonun en üst karar ve yetkili organı fon yönetim kuruludur.
Elektrik Enerjisi Fonu katkı payı elektrik enerjisinin satıldığı ay tahakkuk eder ve en geç tahakkuku izleyen ikinci ayın yirminci günü akşamına kadar fonun bankadaki hesaplarına yatırılır. Bu fonların zamanında ödenmemesi halinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun ilgili hükümleri gereği ilgili işlemler yapılarak tahsil edilir.
Elektrik enerjisi fonu aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Enerji Fonu = Aktif Enerji Bedeli X Elektrik Enerjisi Fon Oranı (0.01)
Elektrik faturası ödeyen her bir abonenin bu bedeli ödemesi gerekmekte olup, bu konuda hiçbir kimseye istisna tanınmamıştır.
B) TRT Payı
3093 Sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Gelirler Kanunu’nun 4. maddesinin C Fıkrası gereğince nihai tüketicilere satış yapan lisans sahibi tüzel kişiler tarafından aktif enerji tüketim tutarı üzerinden %2 olarak hesaplanır. TRT payı, kurumun giderlerinin karşılanması amacıyla elektrik tüketicilerinden tahsil edilir. Tüketicilerden tahsil edilen vergi, lisans sahibi tüzel kişilerce TRT kurumuna intikal ettirilir.
TRT payı aşağıdaki formüle göre hesaplanır.
Aktif Enerji Tüketim Bedeli X TRT Payı Oranı (0,02)
01.07.2017 tarihli resmî gazetede yayınlanan 7033 sayılı Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunun 27. Maddesine göre, Organize Sanayi Bölgesi’ndeki sanayi sicil belgesine sahip şirketler TRT payı tutarını ödemekten muaf tutulmuşlardır. Sanayi sicil belgesine sahip olmayan tüzel kişiler TRT payını ödemekle yükümlüdürler.
Nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişiler, TRT payını en geç tahakkuku takip eden ikinci ayın yirmi beşinde Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun göstereceği banka hesabına ödemeli, tahakkuk cetvellerini ise aynı süre içerisinde kuruma göndermelidirler.
Ödemelerin geciktirilmesi halinde, nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişilere 6183 sayılı kanunda öngörülen gecikme zammı oranında gecikme faizi uygulanır. Ödeme yapmayan lisans sahibi kişilere, İcra ve İflas Kanunu hükümlerince takip başlatılarak kurum alacakları tahsil edilir.
C) Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi (Belediye Tüketim Vergisi)
2464 Sayılı Belediye Gelirler Kanunu’nun 34. Maddesine göre, belediye sınırları veya mücavir alanlar içerisinde elektrik ve havagazı tüketenler, elektrik ve havagazı vergisini ödemekle yükümlüdürler.
Elektrik piyasası kanununa göre, elektrik enerjisini tedarik eden ve havagazını dağıtan kuruluşlar, satış bedeli ile birlikte bu verginin de tahsilinden ve ilgili belediyeye yatırılmasından sorumludurlar. Organize sanayi bölgelerinde tüketilen elektrik için, belediye tüketim vergisini organize sanayi bölgeleri tüzel kişiliklerine adına, elektriği temin eden kuruluş öder.
Elektrik ve havagazı vergisi, aktif enerji bedeli üzerinden belirli yüzde ile hesaplanır. Matraha vergi ve fonlar dahil edilmez. Elektrik enerjisini tedarik eden veya havagazını dağıtan kuruluşlar tahsil ettikleri vergiyi, tahsil tarihini takip eden ayın yirminci günü akşamına kadar ilgili belediyeye, elektrik ve havagazı tüketim vergisi beyannamesi ile bildirmeye ve vergiyi de aynı süre içerisinde ödemeye mecburdurlar.
Elektrik ve havagazı tüketim vergisi aşağıdaki tabloda belirtilen abone grupları için ayrı ayrı hesaplanır.
| Abone Grubu | ETV Oranı |
|---|---|
| Mesken | % 5 |
| Ticarethane | % 5 |
| Sanayi | % 1 |
Aktif Enerji Bedeli X Mesken Aboneleri %5
Aktif Enerji Bedeli X Ticarethane Aboneleri %5
Aktif Enerji Bedeli X Sanayi Aboneleri %1
1. Elektrik ve Havagazı Vergisinden Muaf Olan Kurumlar
Aşağıdaki belirtilen yerlerde tüketilen elektrik, elektrik ve havagazı vergisinden istisnadır
– Kazanç amacı gütmemek şartıyla işletilen hastane, dispanser, sağlık ocağı, doğumevi, çocuk bakımevleri, kreşler, teşhis ve tedavi merkez ve kurumları, sanatoryum, prevantoryum gibi sağlık kuruluşları, düşkünler evi, yetimhaneler, Çocuk Esirgeme Kurumu ve korunmaya muhtaç çocukları koruma birliklerine ait çocuk yurtları ve bunlara bağlı işyerleri gibi sosyal yardım kuruluşları,
– Dini hizmetlerin ifasına mahsus ve umuma açık bulunan cami, mescit, kilise, havra gibi ibadethaneler,
– Milletlerarası panayır, sergi ve fuarlarda bunların giriş yerlerinde temin edilen elektrikler,
– Doğrudan doğruya elektrik ve havagazı üretimi ve dağıtımı yapan kurumlar.
D) KDV VE MATRAHI OLUŞTURAN UNSURLAR
Elektrik enerjisi tüketimine yansıtılacak KDV, 3065 sayılı KDV kanunu ile düzenlenmiştir. KDV’nin mükellefi nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişilerdir.
Elektrik enerjisi satışında KDV oranı %18 olup, KDV’nin matrahını ise aktif enerji bedeli, dağıtım bedeli, enerji fonu, TRT payı, elektrik ve havagazı vergisinin bedelleri oluşturur. Bu bedellerin hepsi toplanarak elektrik faturası matrahı bulunur. Bu matrah üzerinden %18 oranında KDV hesaplanır. Enerji fonu, TRT payı ve belediye tüketim vergisi üzerinden KDV hesaplanması elektrik sektörünün bir numaralı tartışma konusudur.
Vergiden vergi alınması uygulamasının tartışma konusunu ise 3065 sayılı KDV kanununun 24 (b) maddesinde belirtilen ambalaj giderleri, sigorta, komisyon ve benzeri gider karşılıkları ile vergi, resim, harç, pay, fon karşılığı gibi unsurlar KDV’nin matrahına dâhil olacağı ibaresinden kaynaklanmaktadır.
Burada kastedilen konu, KDV matrahına eklenmesi istenen vergi, resim, harç, pay, fon gibi unsurlar satışa bağlı olarak ortaya çıkan, satıcının teslimine bağlı olarak matraha tahakkuk eden ve satıcının cirosunu etkileyen işlemlerdir. Satıcının teslimine bağlı olarak satıcı adına tahakkuk etmeyen ve satıcının satış bedelini etkilemeyen vergi, resim, harç, pay ve fonlar elektrik satış bedelinin bir parçası değildir. Elektrik firmaları aracılık ederek devlet adına bu vergileri toplamakta ve bu vergileri devlet adına ilgili kurumlara ödemekle mükelleftir.
Elektrik faturasında KDV hesaplaması verginin vergisi uygulaması aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır.
[Aktif Tüketim Bedeli + Dağıtım Bedeli + Enerji Fonu +TRT Payı+ Elektrik ve Havagazı Vergisi] X 0,18= KDV
Toplam tüketilen elektrik faturası ise aşağıdaki formül ile hesaplanır.
FATURA TUTARI = Aktif Tüketim Bedeli + Dağıtım Bedeli + (Enerji Fonu + TRT payı + Elektrik ve Havagazı Vergisi) + KDV
IV- ELEKTRİK TÜKETİM FATURALARININ HESAPLANMASI VE YAPILACAK MUHASEBE KAYDI
ABC A.Ş lisanslı perakende elektrik satış işi ile iştigal etmekte olup, satış yaptığı bölgede YYY ZZZ Mesken abonesine 31.08.2018 tarihinde okunan son sayaç endeksine göre 90 kwh/saat elektrik tüketim faturası kesmiştir. Fatura birim fiyatları. 2018 yılı 1 Ağustos 2018 tarihli Ulusal Elektrik Mesken Tarifesi ’ne göre, aktif tüketim bedeli birim fiyatı KDV hariç 0.26729 TL, dağıtım bedeli ise KDV hariç 0.13732 TL’dir. ABC A.Ş. mesken abonesine aşağıdaki tabloda belirtilen tutarda elektrik faturası kesmiştir.
| Tek Zamanlı Mesken Tarifesi | Tüketim Miktarı | Birim Fiyat | Tutar | KDV |
|---|---|---|---|---|
| Aktif Enerji Bedeli | 90 kwh/saat | 0,26729 | 24,05 | 4,33 |
| Dağıtım Bedeli | 90 kwh | 0,13729 | 12,35 | 2,22 |
| Enerji Fonu (%1) | Aktif Tüketim Bedeli X 0,01 | 24,05 X 0,01 | 0,24 | 0,04 |
| TRT Payı (%2) | Aktif Tüketim Bedeli X 0,02 | 24.05 X 0,02 | 0,48 | 0,08 |
| Belediye Tüketim Vergisi (%5) | Aktif Tüketim Bedeli X 0,05 | 24.05 X 0,05 | 1,20 | 0,21 |
| KDV Matrahı | 38,32 | |||
| KDV (%18) | 6,88 | |||
| Fatura Genel Toplamı | 45,20 | |||
ABC A.Ş. tarafından elektrik satış faturasının muhasebe kaydı aşağıdaki gibi yapılacaktır
—————————————31.08.2018——————————————
120 ALICILAR
…….120.01 YYY ZZZ 45,20
…………………………………………….600.01 Aktif enerji bedeli 24.05
…………………………………………….391.01 %18 KDV 4,33
…………………………………………….600.02 Dağıtım bedeli 12,35
…………………………………………….391.01 %18 KDV 2,22
…………………………………………….600.03 Enerji fonu 0,24
…………………………………………….391.01 %18 KDV 0,04
…………………………………………….600.04 TRT payı 0,48
…………………………………………….391.01 %18 KDV 0,08
…………………………………………….600.05 BTV 1,20
…………………………………………….391.01 %18 KDV 0,21
Elektrik satış faturası muhasebe kaydı
—————————————31.08.2018——————————————
VI-SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Elektrik tüketiminde alınan vergi ve fonları elektrik şirketleri aracılık ederek devlet adına toplamakta ve bu vergileri de ilgili kurumlara süresinde ödemektedir. Elektrik firmalarının tahsil ettikleri vergi ve fonlar, bu firmaların kar ve zararları üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Devletimiz, bu vergileri sadeleştirerek tek kalem altında toplamalı ve bu fonlar üzerinden alınan çifte vergi uygulamasına son vermelidir.
Kaynaklar:
– Elektrik Piyasası Kanunu
– TRT Gelirler Kanunu
– Enerji Fonu Yönetmeliği
– 6183 Sayılı Kanun
– Belediye Gelirler Kanunu
– EPDK Kurul Kararları
– 01.08.2018 tarihli EPDK tarafından yayınlanan ulusal elektrik tarifesi
Kısaltmalar
– EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
– Kilowat: KW
– Türkiye Elektrik İletim A.ş: TEİAŞ
– TRT: Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
– BTV: Belediye Tüketim Vergisi