Belediyelerimizin 2017 Yılı Faaliyetleri
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
Özet: İçişleri Bakanlığınca hazırlanmış “2017 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu” başta olmak üzere; “2017 Yılı Maliye Bakanlığı Genel Yönetim Faaliyet Raporu”, Sayıştay ‘ın 2018 Yılı Eylül ayında TBMM’ye sunduğu “2017 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu” ve “2017 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu” ile “2017 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu” vb. raporlara dayanılarak; belediyelerimizin 2017 yılı itibarıyla genel faaliyetleri, bütçe gerçekleşmeleri, mali vb. durumları incelenmekte, raporlarda sözü edilen hata/noksanlık/yolsuzluk örneklerine yer verilmekte, Sayıştay bulgularının yasal gereklerinin yapılmaması sonucu yıllık olarak düzenlenen Sayıştay raporlarının bilinenleri yinelemekten öteye geçemediğine ve yolsuzluk alanlarının kanıksanmasına katkı sağlayacağına dikkat çekilmekte, sorunlara ilişkin çözüm önerilerimiz sunulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Belediye, Sayıştay, İçişleri Bakanlığı, Genel faaliyet raporu, Denetim, Yolsuzluk.
I-GİRİŞ
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41. maddesi uyarınca; kamu idarelerinin üst yöneticileri ve harcama yetkililerince, birimlerinin yıllık faaliyetlerini yansıtmak üzere, kullandıkları kaynakları, bütçe gerçekleşmelerini, mali durum vb. bilgileri içeren (yıllık) faaliyet raporu hazırlanması ve kamuoyuna da açıklanması gerekmektedir.
Mahalli idarelerce hazırlanan idare faaliyet raporlarının birer örneği İçişleri Bakanlığına gönderilir.İçişleri Bakanlığı bu raporları esas alarak, kendi değerlendirmelerini de içeren, mahalli idareler genel faaliyet raporunu hazırlar ve kamuoyuna açıklar. Raporun birer örneğini Sayıştay Başkanlığına ve Maliye Bakanlığına gönderir.
Sayıştay; mahallî idareler genel faaliyet raporunu, (Maliye Bakanlığınca hazırlanmış) genel faaliyet raporunu ve harcama sonrası ilgili birimlerde yaptığı dış denetimlerinin sonuçlarını dikkate alarak görüşleriyle birlikte TBMM sunar.
Anılan yasa kuralı uyarınca Sayıştay tarafından hazırlanmış olan “2017 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu” ve “2017 yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu” ile 2017 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”, 2018 yılı Eylül ayında TBMM’ye sunulmuştur.
Bu yazımızda “2017 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu“ ve “Maliye Bakanlığı 2017 Yılı Genel Faaliyet Raporu” ile Sayıştay’ın sözü edilen değerlendirme raporlarındaki, belediye idarelerini ilgilendiren önemli gördüğümüz konulara değinilecektir.
II-BELEDİYELERE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A-Belediye Sayıları
12.11.2012 gün ve 6360 sayılı Kanun ile, 2014 yılında, 1.554 belediyenin tüzel kişiliği kaldırıldığı için belediye sayısında %53 oranında azalma olmuştur.
2017 yılı itibarıyla (1398) adet belediye idaresi bulunmaktadır. Mevcut belediyelerimizin;
– 30’u büyükşehir,
– 51’i il,
– 519’u büyükşehir ilçe,
– 402 ‘ü ilçe ve
– 396’sı ise belde belediyesi statüsündedir.
Nüfusları 10.000 altında (717) belediye bulunmaktadır. Ülkemizdeki nüfusun % 94 ‘ü belediye sınırları içinde yaşamaktadır.
Belediyelere bağlı (İSKİ/ASKİ/EGO vb.) 33 idare bulunmaktadır. Sözü edilen bağlı idarelerin sayılarının azlığı ve inceleme kolaylığı dikkate alınarak; bağlı idareler personel konusu hariç, inceleme kapsamı dışında bırakılmıştır.
B-Belediye Görevlileri
2014 mahalli idareler genel seçim sonuçlarına göre; 1397 belediye başkanlığından 40’ı (% 2,8), 20.498 belediye meclis üyesinden 2.198 ‘i (% 10,7) kadınlar tarafından kazanılmıştır.
2017 yılı itibarıyla belediyelerde;
– 109.394 memur,
– 13.994 sözleşmeli,
– 78.024 sürekli işçi,
– 5.528 geçici işçi
statüsünde olmak üzere toplam 206.940 personel istihdam edilmiştir. 2016 yılına göre istihdam edilen toplam personel sayısında % 02 oranında (418 kişi) düşme görülmektedir.
Kamu sektöründe 2017 yılında çalışanların toplam sayısı ise 3.589.817 olup, kamu sektöründeki toplam personelin; kadroluların (%3,6), sözleşmelilerin (% 6,5), sürekli işçilerin (%20) si, geçici işçilerin (%20) sini belediyelerde çalışanlar oluşturmaktadır. (Bütçe Gerekçesi, 2018: 245)
Diğer yandan 2017 yılında belediyelerde ayrıca 336.257 personel hizmet satın alma yöntemiyle ( taşeron işçi olarak) istihdam edilmiştir. (İçişleri, 2017: 60)
(24.12.2017 günlü R.G. yayınlanmış olan 696 sayılı KHK ile; belediyelerde personel çalıştırmasına dayalı hizmet alım sözleşmeleri kapsamında yükleniciler tarafından 04.12.2017 tarihi itibarıyla çalıştırılmakta olan (taşeron) işçilerin büyük bir bölümü; bazı koşullarla, sürekli işçi statüsünde 2018 yılında belediyelerdeki kurulu/kurulacak olan şirketler devir edilmiştir.)
III-BELEDİYELERİN BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
A-Bütçe Dengesi
2017 yılında belediyelerin bütçe giderleri 2016 yılına göre % 22,8 oranında artarak 112 milyar TL olarak gerçekleşmişken, bütçe gelirleri ise % 19,9 oranında artarak 97 milyar TL olmuştur. Böylece konsolide bütçe 14,9 milyar TL açık vermiştir.
Bütçe gelirlerinin, giderlerin ancak % 86,7’sini karşıladığı görülmektedir. 2015 yılında %97, 8 olan gelirlerin giderleri karşılama oranın 2016 yılında % 88,7’ ye ve 2017 yılında ise %86, 7 düşmüş olmasından, belediyelerin bütçe dengeleri / bütçe açıklarında, giderek artan bir bozulma olduğu anlaşılmaktadır. (Maliye, 2018: 82-83)
B-Bütçe Giderleri
Belediyelerin ekonomik sınıflandırmaya göre 2017 yılı gider miktarları, giderlerin 2017/2016 değişim oranlarına Tablo 1’de yer verilmiştir.
Tablo 1: Tüm Belediyelerin 2017 Yılı Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde Bütçe Giderleri (Milyon TL)
| GİDERİN TÜRÜ | 2016 | 2017 | 2017/2016
Değişim Oranı (%) |
|---|---|---|---|
| 1-Personel Giderleri | 12.290 | 12.917 | 5,1 |
| 2-SGK Devlet Primi | 1.970 | 2.076 | 5,4 |
| 3- Mal ve Hizmet Alımları | 38.479 | 46.216 | 20,1 |
| 4–Faiz Giderleri | 1.949 | 2.896 | 48,6 |
| 5–Cari Transferler
(Kar amacı gütmeyen kuruluşlara/hane halkına yapılan transferler, gelirlerden ayrılan paylar vb.) |
3.721 | 4.249 | 14,2 |
| 6-Sermaye (Yatırım) Giderleri | 29.635 | 40.858 | 37,9 |
| 7–Sermaye Transferleri
(Bağlı idarelere/kamu ortaklıklarına vb. yapılanlar) |
0.933 | 1.121 |
20,1 |
| 8-Borç Verme
(Bağlı idarelere/kamu kurum ve kuruluşlarına/kamu ortaklıklarına vb. yapılanlar) |
2.289 | 1.712 | -25,2 |
| GİDER TOPLAMI | 91.269 | 112.048 | 22,8 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2018) “ 2017 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
2017 yılında belediye bütçe giderleri, bir önceki yıla göre, ( % 22,8 ) oranında artışla, 112 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bütçe giderlerinde ciddi oranda bir artış görülmektedir. Zira bütçe giderlerindeki artış oranı, TÜİK tarafından açıklanan 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksine göre belirlenmiş olan 2017 yılı Aralık ayındaki bir önceki yılın aynı ayına göre değişimi olan (% 11,9) oranın iki katına yaklaşmıştır.
Ekonomik sınıflandırmaya göre 2017 yılı belediye bütçe giderleri içinde en büyük payı ( %41,2) oranı ile mal ve hizmet alımları oluşturmaktadır.
Mal ve hizmet alım giderlerini %36,4 oranı ile yatırım giderleri, %11,5 oranı ile personel giderleri izlemektedir.
2017 yılı belediye giderlerinde bir önceki yıla ait giderlerine göre en fazla değişimler:
Yüzde olarak;
– (48,6) ile faiz ödemeleri,
– (37,9) oranı ile sermaye giderleri,
– (25,2) oranı ile borç verme,
– (20,1) de mal ve hizmet alımları ile sermaye transferleri kalemlerinde gerçekleşmiştir.
Değişim oranının (% 48,6) yüksekliği ile de dikkat çekmekte olan ve 3 milyar TL seviyesine ulaşan belediyelerin faiz giderleri üzerinde özellikle durulması/incelenmesinde yarar olduğu görülmektedir.
Belediyelerin fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderleri Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2: Belediyelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre 2017 Yılı Giderleri (Milyon TL)
| Hizmetin Türü | Miktarı | Bütçe Payları (%) |
|---|---|---|
| Genel Kamu Hizmetleri | 32.089 | 28,6 |
| Savunma Hizmetleri | 33,4 | – |
| Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri | 4.434 | 4 |
| Ekonomik İşler ve Hizmetler | 26.455 | 23,6 |
| Çevre Koruma Hizmetleri | 12.004 | 10,7 |
| İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri | 24.795 | 22,1 |
| Sağlık Hizmetleri | 1.237 | 1,1 |
| Dinlenme Kültür ve Din Hizmetleri | 8.699 | 7,8 |
| Eğitim Hizmetleri | 397 | – |
| Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hiz. | 1.901 | 1,7 |
| TOPLAM | 112.048 | 100 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2018) “ 2017 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre 2017 yılı belediye bütçe giderleri içinde en büyük pay, (%28,6) oranı ile genel kamu hizmetlerine ayrılmıştır. Genel kamu hizmet giderlerinden sonra, (%23,6) oranı ile ekonomik iş/hizmetler giderleri, (%22,1) oranı ile de iskan ve toplum refahı giderleri gelmektedir. Eğitim hizmet giderlerinin ise (% 1) oranın dahi çok altında kalması anlamlıdır.
C-Bütçe Gelirleri
Ekonomik sınıflandırmaya göre belediyelerin 2017 yılı gelirleri ve bu gelirlerin 2017/2016 değişim oranları Tablo 3’de gösterilmiştir.
Tablo 3: 2017 Yılında Belediyelerin Bütçe Gelirleri (Milyon TL)
| Gelirin Türü | 2016 | 2017 | 2016/2017 Değişim Oranı (%) |
|---|---|---|---|
| 1-Vergi Gelirleri
(Emlak, mal/ hizmet vergileri; harçlar vb.) |
12.225 | 13.217 | 8,1 |
| 2-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri
(Mal/hizmet satışı, kira vb.) |
8.426 | 11.585 | 37,5 |
| 3- Alınan Bağış ve Yardımlar | 1.621 | 1.981 | 22,3 |
| 4-Faizler, Paylar ve Cezalar
(Kişi ve kurumlardan alınan paylar vb.) |
52.173 | 62.144 | 19,1 |
| 5-Sermaye Gelirleri
(Taşınır/taşınmaz/menkul kıymet satışı vb.) |
5.838 | 7.879 | 35 |
| 6-Alacaklardan Tahsilat | 709 | 340 | -52
|
| GELİR TOPLAMI | 80.994 | 97.148 | 19,9 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2018) “ 2017 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
2017 yılında belediyelerin bütçe gelirleri bir önceki yıla göre %19,9 artışla 97,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Belediye gelirleri içindeki en büyük (% 64) payı, merkezi idare vergi gelirlerinden alınan paylarında içinde bulunduğu faizler, paylar ve cezalar kalemi oluşturmaktadır. 2017 yılında merkezi idare vergi gelirlerinden belediyelere 55,8 milyar TL ödenmiştir. Maliye Bakanlığı ve İller Bankası aracılığıyla ödenmekte olan bu pay, tek başına, belediyelerin tüm gelirlerinin % 57,5’ine karşılık gelmektedir. Bu yüzden (halen) belediyelerde, öz gelirlerin toplam gelirlerine oranı % 42,5 in altında kalmaktadır.
2017 yılı belediye bütçe gelirlerinde bir önceli yıla ait gelirlere göre en fazla değişimler; yüzde olarak, (-52) oranı ile alacaklardan tahsilat; (37,5) oranı ile teşebbüs ve mülkiyet ve (35) oranı ile de sermaye gelirleri kalemlerinde gerçekleşmiştir.
Sermaye gelirleri içinde taşınmaz mal satış gelirleri önemli pay oluşturmaya devam etmektedir. 1,9 milyar TL tutarındaki bağış, yardımlar ve özel gelirlerin büyük bölümünü, kamu idarelerinden sağlanmış proje yardımları oluşturmuştur.
IV-BELEDİYELERİN MALİ TABLOLARINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR
Maliye Bakanlığınca (Muhasebat Gn. Md.) 2015 yılından itibaren (ayrıntılı) Genel Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni /Mahalli İdareler Mali Analiz Raporları yayınlanmamaktadır. Bu nedenle Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporlarında mahalli idarelere ait mali istatistiklerin (gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin mali tabloların) topluca görülmesi ve belediyelere özgü mali istatistiklerin sağlıklı değerlendirilmesi olanağı bulunmamaktadır.
( Maliye 2014: “Genel Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni”)
Mahalli İdareler Gn. Md. nün de bu tarz bir çalışma içerinde olmadığı bilinmektedir.
2015 yılından sonra düzenlenmiş Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu veya Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet raporlarındaki mali tablolar, mahalli idare olmayan kalkınma ajansları ve gençlik ve spor il müdürlüklerini de kapsaması, belediyelere ilişkin verilere erişilememesi nedeniyle konu, bu incelemenin kapsamı dışında bırakılmıştır.
V-BELEDİYELERDE DENETİM
Kamu mali mevzuatının temel yasası olan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca, diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, belediyelerdeki mali kontrol işlemleri de, iç ve dış denetim olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Bu standart iç/dış denetimlerin dışında, yerel yönetimlere özgü olarak ayrıca, belediyelerin bazı karar ve işlemleri üzerinde merkezi idarenin Anayasa’dan kaynaklanan idari vesayet denetimi bulunmaktadır.
A-İç Denetim
İç denetim, iç denetçiler aracılığıyla yapılmaktadır. Bu amaçla 2006 yılından itibaren büyükşehir ve il belediyeleri ile büyükşehir ilçe belediyelerinde iç denetçi kadroları ihdas edilmiştir. İç denetçi kadrolarına, Maliye Bakanlığınca düzenlenmekte olan özel bir eğitimler sonucunca başarılı olarak sertifika almış olan denetçiler, belediye başkanı tarafından atanabilmektedir. 2017 yılı itibarıyla belediyelere tahsis edilmiş 513 iç denetçi kadrosundan 193’ünün dolu olduğu belirtilmiştir. (İçişleri,2018:109) İç denetçilik kadrosu doluluk oranının (%38) azlığından, belediye idarelerinin kendilerine bağlı iç denetçiler aracılığı ile yapılan denetimlere fazla ihtiyaç duymadıkları, bu konuda yeterince istekli olmadıkları anlaşılmaktadır. (Üstelik 5.10.2006 gün ve 26310 sayılı, 31.5.2013 gün ve 28663 sayılı R.G. lerde yayımlanmış olan Bakanlar Kurulu kararlarıyla belediyeler için ihdas edilmiş olan iç denetçi kadro sayıları toplamı 612’dir. Dolaysıyla iç denetçi kadrolarındaki doluluk oranı daha da düşük seviyededir. Raporun 109’uncu sayfasında kadro sayısında, dolaysıyla doluluk oranında maddi bir hata yapıldığı da görülmektedir.)
Belediyelerde mali işlemlerin kontrolü için ayrıca, 5393 sayılı Belediye Kanununun 25. maddesi uyarınca, nüfusu 10.000 üzerindeki belediyelerde, her mali yılın sonunda hesap iş ve işlemlerini denetlemek üzere belediye meclislerince, kendi üyeleri arasından, denetim komisyonları oluşturulmaktadır. Denetim komisyonlarının hazırladıkları raporlar belediye meclis başkanlığına sunulmakta ve raporların gereği meclis başkanlığınca yerine getirilmektedir.
Diğer yandan 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 26. maddesi hükmü uyarınca, belediye meclislerince başkanın bir yıllık faaliyetlerini raporun yetersiz bulunması/kabul edilmemesi veya belediye başkanı hakkında verilmiş gensorunun belediye meclisince nitelikli çoğunlukla kabulü halinde karar dosyaları Danıştay’a gönderilmekte; kararların Danıştay’ca uygun görülmesi hallerinde belediye başkanı başkanlıktan düşmektedir.
B-Dış Denetim
Kamu idarelerinde harcama sonrası yapılacak tüm mali kontrol işlemlerini kapsayan dış denetim faaliyeti (yetkisi) sadece Sayıştay’a bırakılmıştır. Belediyeler üzerinde vesayet yetkisi bulunan İçişleri Bakanlığının dahi, bazı istisnalar (belediye başkanının teklifi üzerine Bakanın onayı veya Başbakanın doğrudan onayı) dışında, belediye yönetimleri üzerinde dış denetim yetkisi bulunmamaktadır.
Sayıştay tarafından belediyelerde yapılan dış denetimler tüm belediyeleri kapsamamaktadır. Sayıştay denetimlerinin daha çok, büyükşehir/il ve çok az sayıdaki büyükşehir ilçe belediyeleri üzerinde yoğunlaştığı, belediyelerin bütçe büyüklüklerinin dikkate alındığı görülmektedir. Nitekim 2017 yılında belediyelerden 30 büyükşehir belediyesi, 22 büyükşehir bağlı idaresi, 24 il belediyesi, 98 ilçe belediyesinin (dış) denetimi yapılarak rapora bağlanmıştır.
Diğer 1224 (il/ilçe/ belde) belediyesi ise programa alınmamıştır. Böylelikle Sayıştay tarafından belediyelerin sadece % 8,6’ si hakkında (dış) denetim raporu düzenlenmiş olduğu anlaşılmaktadır. (Sayıştay Dış Denetim 2018: 4-6)
Diğer yandan Sayıştay tarafından yürütülen dış denetim faaliyetleri sonucunda, her yıl, kamu idarelerine ilişkin (özel) denetim/yargılamaya esas raporları yanı sıra, kamu idarelerinin genel durumlarını yansıtan ve kamuoyunu bilgilendirmeyi amaçlayan (Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu, Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu vb) başka raporlar da düzenlenmektedir.
Kamu idarelerinin 2017 yılı faaliyetlerine yönelik düzenlenmiş bu raporların mahalli idareler bölümlerinde, belediyelere yönelik olarak Sayıştay tarafından tespit edilebilmiş olan bazı hata/ noksanlık/eleştiri ve yolsuzluk örneklerine de yer verilmiştir.
Sayıştay Başkanlığınca belediyelerde yürütülen denetimlerde görülmüş olup, sözü edilen bu raporlarda belirtilen (hata/noksanlık/eleştiri/yolsuzluğa açık alanlara yönelik) tespitler öz olarak aşağıya çıkarılmıştır.
1-2017 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
√ 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bazı belediye gelirlerinden (Kiraya verilmiş reklam panolarında yapılan reklamlardan reklam ve ilan vergisi, iş yeri açma ve çalışma ruhsat harcı, eğlence/haberleşme/elektrik ve havagazı tüketim vergisi, yeni yapılan kanalizasyon tesislerinden yararlananlardan alınması gereken katılma paylarından, ) doğan alacaklara ilişkin tahakkuk/tahsilat işlemleri yapılmamaktadır.
√ Emlak Vergisi tahakkuk ve tahsilatında mevzuat hükümlerine uyulmamaktadır. (Kamulaştırılan taşınmazdan ek/cezalı vergi alınmamakta, bina vergisi yerine arsa vergisi alınmakta, indirimden yararlanan mükellefler kontrol edilmemektedir.)
√ Bazı belediyelerde gelir tahsilat oranları düşük kalmaktadır.
√ Evsel katı atıkların toplanması, taşınması ve ortadan kaldırılmasına ilişkin tarifeler belirlenmemekte ve bu ücretlerin takip ve tahsili yapılmamaktadır.
√ Otopark Yönetmeliği hükümlerine uyulmamakta, otopark paraları vadeli olarak değerlendirilmemekte, ayrı bir hesap üzerinden izlenmemekte, paralar amaç dışı harcanmaktadır. Büyükşehir Belediyesi Kanununda yer alan otopark işletilmesi ve gelirlerinin takip ve tahsiline ilişkin özel hükümler gözardı edilmektedir.
√ Gecekondu Kanunu gereğince oluşturulan Fon gelirleri amacı dışında kullanılmakta, takip ve tahsilinde sorunlar yaşanmaktadır.
(Fon gelirleri için özel/vadeli hesap açılmamakta, Hazineye ait taşınmazların satışından alınması gereken payların takibi yapılmaktadır.)
√ Telekomünikasyon altyapı ve şebekelerinden alınması gereken geçiş hakkı bedelleri takip ve tahsil edilmemektedir.
√ Ambalaj atıklarının toplanması için imtiyaz hakkı ihale edilmeksizin ve gelir elde edilmeksizin şirketlere devredilmektedir.
√ Toplu taşıma imtiyaz hakkı ihalesiz devredilmekte veya ihalelerde süre belirtilmemektedir.
√ Belediye ve bağlı kuruluşlarının borçlanma işlemlerinde Belediye Kanunu’nda öngörülen limite uyulmamaktadır.
√ İşyeri açma ve çalışma ruhsatı olmadan faaliyette bulunan iş yerleri hakkında kapatma işlemi yapılmamakta ve idari para cezası kesilmemektedir.
√ Belediye taşınmazlarının yönetilmesi, kiraya verilmesi ve tahsis işlemlerinde mevzuat hükümlerine uyulmamaktadır.
(Taşınmazlar ihalesiz kiraya verilmekte, kira süresi sonunda yeniden ihalesi yapılmamaktadır. Kiralama yerine ercimisil uygulanmakta ve taşınmazın işgaline süreklilik kazandırılmaktadır. İşgal edilmiş taşınmazlardan ercimisil tahsil edilmemektedir. Belediye şirketlerine kiralanan taşınmazlar ihalesiz üçüncü kişlere devir edilmektedir. Kamu kurum ve kuruluşu niteliğinde olmayan vakıf/dernek vb. kuruluşlara tahsisler yapılmaktadır. Belediyeye bağışlanan taşınmazlar muhasebe kayıtlarına alınmamaktadır.)
√ Sosyal denge sözleşmelerinde mevzuata aykırı hususlara yer verilmektedir. (Limitler aşılmakta, sözleşme/dayanışma aidatı verilmesi, ücretsiz ulaşım hakkı vb. konularda da düzenlemeler yapılmaktadır.)
√ İndirilecek KDV hesabında hata yapılmakta ve dolaysıyla vergi dairesine daha az KDV ödenmektedir.
√ Doğalgaz dağıtım şirketindeki ortaklık payı muhasebe kayıtlarına yansıtılmamaktadır.
√ Belediyeler tarafından tahsil edilen Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunması Katkı Payı ilgili idarelere yatırılmamakta veya geç yatırılmaktadır.
(Sayıştay Dış Denetim, 2018: 63-78)
2- Sayıştay 2017 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan (İçişleri Bakanlığı 2017 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporuna) İlişkin Tespitler
√ Faaliyet raporu; konuya ilişkin Yönetmeliğin 13’üncü maddesinde bilgileri ve değerlendirmeleri yeterince içermemektedir. (Raporda: Mali/performans ve diğer bilgilere; stratejik planlama ve performans esaslı bütçe uygulamaları; yıl içinde yapılan yatırımlar ile gelecek yıllara yaygın yüklenmeler, bütçe gelir ve gider hedefleri ile gerçekleşme durumları, yapılan yatırımlar ve gelecek yıllara yaygın yüklenmeler, iç denetim sonuçlarına ilişkin bilgi ve genel değerlendirmelere yer verilmemiştir.)
√ Raporda yer verilmiş mali bilgiler yetersizdir.
(Belediyelerin iç/dış borçlarına ilişkin bilgi ve değerlendirme içermemektedir.)
√ Mahalli idarelerin konsolide mali tabloları kapsam olarak hatalıdır. Tam ve doğru bilgi içermemektedir.
* (Bilanço vb. mali tablolar, mahalli idare birimi olmayan kalkınma ajansları ve gençlik spor il müdürlüklerine ait mali verilerini de içermektedir. Temel mali tablolardan olan Faaliyet Sonuçları Tablosuna yer verilmemiştir). (Sayıştay Genel Faaliyet, 2017: 21-24)
(*Mahalli idarelerin kavram/kapsamı üzerindeki farklı değerlendirmeler, Muhasebat Genel Md. nün bilgi derlemede kullandığı yöntemden kaynaklanmaktadır. . Bu konuda Sayıştay raporları (Faaliyet Genel Değerlendirme/ Mali İstatistikleri Değerlendirme) arasında dahi farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Anayasa 127. maddesi uyarınca genel karar organları halk tarafından seçilmeyen kamu tüzel kişilerinin mahalli idare olarak kabul edilmemesi gerekmektedir. M.E.)
3-2017 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
Mahalli idarelerin mali istatistikleri, genel yönetim kapsamında değerlendirilmiştir. Mahalli idarelerin mali istatistiklerine özgü bilgi ve değerlendirmelere yer verilmesi uygulamasından vazgeçilmiştir. (Maliye Mali Analiz Raporları: 2014)
Bu yüzden 2017 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporunda mahalli idarelere ilişkin güvenilir/anlamlı sonuç çıkarmak olanaklı değildir.
(Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği ve Mahalli İdareler Muhasebe Yönetmeliğinde konsolide mali tabloların hazırlanma usul ve esaslarına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.) (Sayıştay İstatistikler 2017:7-10)
Yukarıda sözü edilen Sayıştay raporları (başka sağlıklı/ güvenilir veri olmamasında etkisi ile) kamuoyunun yakın ilgisini çekmekte, yapılan açıklamalarda dayanak olarak kullanılmaktadır. Ancak yıllar itibarıyla düzenlenmiş Sayıştay raporları üzerinden yapılan incelemede, tespit edilmiş bulgularda bir değişiklik olmadığı, bir önceki yılın tespit ve değerlendirmelerine aynen yer verildiği görülmektedir. (Örneğin, 2017 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporunda yer verilmiş (16) tespitten (13) ü önceki yıla ait raporda da bulunmaktadır.)
C-İçişleri Bakanlığı Denetimleri
İçişleri Bakanı tarafından, 4483 sayılı Kanun uyarınca, görevleri ile ilgili suç işlediği iddia edilen belediye başkanı ve belediye meclis üyeleri ile ilgili olarak, konunun denetim elemanlarınca araştırılması/ön incelemesi bağlamında 2017 yılında (632) adet onay verilmiştir.
Bakanlık Makamınca verilmiş muhtelif onay emirleri doğrultusunda, mahalli idarelerin tümü ile ilgili olarak, mülkiye müfettişlerince (690) mahalli idareler kontrolörlerince (765) adet muhtelif türde rapor düzenlenmiştir.
4483 sayılı Kanuna göre düzenlenmiş raporlardan bir bölümü karar verme yetkileri bakımından bu raporlar doğrudan valilik ve kaymakamlıklara gönderilmektedir.
Bakanlık Makamına sunulan raporlar üzerine 2017 yılında İçişleri Bakanı tarafından; (632) adet işleme konulmama, (89) adet soruşturma izni verilmesi, (188) adet soruşturma izni verilmemesi, (149) adet soruşturma izni verilmesi/verilmemesine yönelik karar verilmiş olduğu görülmüştür.
2017 yılında İçişleri Bakanı tarafından; (41) belediye başkanı ve (84) belediye meclis üyesi görevinden uzaklaştırılmış; aynı yıl içinde (6) belediye meclis üyesi göreve iade edilmiştir. (İçişleri, 2018:110-113)
Diğer yandan 2013 yılından itibaren mevzuat uyarınca, mülkiye müfettişlerince belediyeler üzerindeki kadim genel/olağan teftişlere ara verilmiştir. Bu yüzden belediyelerde sadece özel teftiş yapıldığı görülmektedir. Yıl içine mülkiye müfettişlerince toplam (91) adet özel teftiş raporu düzenlenmiştir.
2017 yılında mahalli idareler kontrolörlerince yürütülen olağan teftişler kapsamında; 17 büyükşehir ilçe belediyesi, 173 ilçe belediyesi ve 142’si belde belediyesi olmak üzere toplam 332 belediyenin mali işlemleri dışında kalan diğer idari işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü yönünden denetime tabi tutulmuş, 332 adet denetim raporu düzenlenmiştir. (İçişleri, 2018:113-116)
Bu itibarla sonuç olarak, 2016 yılında İçişleri Bakanlığı denetim elemanları aracılığıyla teftiş edilmiş belediye sayısının 423 olduğu; büyükşehir/il belediyeleri başta olmak üzere 975 belediyenin (% 70) ise teftişe tabi tutulmadığı görülmektedir. İçişleri Bakanlığınca araştırma/soruşturma konularında daha fazla ağırlık verildiği, teftiş hizmetlerinin göz ardı edildiği anlaşılmaktadır.
VI-SONUÇ
Raporlarda yapılan değerlendirmeler ışığında;
√ Yasal gereklerinin yapılmaması sonucu Sayıştay raporlarındaki belediye yönetimlerine ilişkin belirlenmiş hata/noksanlık ve yolsuzluk alanlarında yıllar itibarıyla bir azalma olmadığı, Sayıştay raporlarının bilinen hususları yinelemekten öteye geçmediği; bu durumunda yolsuzluğun kanıksanmasına/yaygınlaşmasına yol açacağı da dikkate alınarak; yolsuzluklarla etkili mücadele edilmesi, bu suretle raporlardaki tespitlerin asgariye indirilmesi için belediyeler başta olmak üzere kamu idarelerince gereken tedbirler alınmalıdır.
Bu bağlamda;
Sayıştay Başkanlığınca konusu suç oluşturan eylemlerde mükerrer tespit/eleştiri ile yetinilmemesi, Sayıştay Kanununun 78. maddesine göre C. Savcılığına veya ilgili kamu idarelerine suç duyurusunda bulunulması gerektiği hususu göz ardı edilmemelidir.
İçişleri Bakanlığınca yapılacak özel/genel teftişler sırasında da bu tür konuların (yolsuzluk alanlarının) özel olarak ele alınması sağlanmalıdır.
√ İçişleri Bakanlığınca hazırlanan (bundan böyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanacak olan) mahalli idareler genel faaliyet raporlarının; Muhasebat Genel Müdürlüğünce yayımlanan istatistik/bültenlerdeki yıllık verilerin genişletilerek çok ayrıntılı verilmesi yerine, Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak, mahalli idarelerin genel durumunu ortaya koyacak, mahalli idarelerdeki gidişat konusunda karar alma yetkisi olan organlara yol gösterecek, kamuoyunu aydınlatacak, analiz/çıkarım yapma olanağı verecek nitelikte mahalli idarelerle ilgili bilgi ve değerlendirmelere kapsayacak şekilde hazırlanması gerekmektedir.
√ Sayıştay denetiminin belediyelerde nicelik olarak yetersiz kalması, iç denetim kurumunun belediyelerde de henüz yerleşmemiş olması, Sayıştay’ın muhtelif raporlarında belirtilmiş hata/noksanlık/ yolsuzluk örneklerinin hızla giderilmesi, Devletin en üst organlarının dahi belediye yönetimlerinden şikâyet eder hale gelmesi, mahalli idarelerin özerk yapılarından kaynaklanan ihtiyaç dikkate alınarak, belediye faaliyetlerinin Anayasanın 127/5 maddesinde belirtilmiş ilkeler çerçevesinde yürütülmesinin sağlanması için İçişleri Bakanlığına, mahalli idareler üzerinde (yeniden) dış denetim yetkisi verilmesine de gerek vardır.
Bu amaçla Mülkiye Teftiş Kurulu Başkanlığı gereken yetki/yeterlik ve yetkinliğe kavuşturulmalı, mülkiye müfettişlerinin mali haklarında Sayıştay denetçilerine paralel gerekli iyileştirmeler yapılmalıdır.
√ Ayrıca Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığının belediyelere özgü (eğitim, personel istihdamı, gelir/gider politikaları vb. konularda) daha çok strateji geliştirilmesi/rehberlik yapmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
KAYNAKÇA
– İçişleri Bakanlığı, (2018) , “ 2017 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu”,
http://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler//2017_m-_gnl_faal_rpr-20180904082437.pdf (11.11.2018)
– Maliye Bakanlığı, (2017), “2018 Yılı Bütçe Gerekçesi”
http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/10849,2018yilibutce-gerekcesipdf. (11.11.2018)
– Maliye Bakanlığı (2018) “ 2017 Yılı Genel Yönetim Faaliyet Raporu”
http://www.bumko.gov.tr/TR,913/genel-faaliyet-raporlari.html (11.11.2018)
– Maliye Bakanlığı, https://www.muhasebat.gov.tr/content/mali-analiz-raporlari (11.11.2018)
– Sayıştay, (2018) , “2017 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu”, https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/faaliyet/2017_Faaliyet.pdf (11.11.2018)
– Sayıştay, (2018), “ 2017 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu”,
https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/dis_denetim/2017_Dis_Denetim.pdf (11.11.2018)
– Sayıştay, (2018), “ 2017 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”,
https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/mali_istatistik/2017_Mali.pdf.pdf (11.11.2018)