Binek Otomobil Giderleri ve Amortisman Tavan
İsmail KÖKBULUT
Yeminli Mali Müşavir
ismail@kokbulut.com
Aşağıdaki Mevzuatı ve Makaleleri de okuyunuz
7194 Sayılı Kanun İle Getirilen Gider Kısıtlaması Düzenlemeleri ve Muhasebe Uygulamaları
İşletmeler için binek otomobil satın alınması veya kiralanması yapılan işin gereği olabilir. Bu zorunluluk yerine getirilirken gider anlamında şu anda ki mevzuatta herhangi bir sınır konulmuş değil. Ancak yapılan işin hacmi, ölçeği ve gerekliliği sonucu binek otomobile ilişkin giderler zaman zaman vergi incelerinde problem olmuştur. Çok daha makul fiyatta bir binek araç yerine işletme ölçeği ile mukayese edilemeyecek tutarlarda satın alınan binek otomobillerin katma değer vergileri, özel tüketim vergileri, kira bedelleri veya amortismanları vergi matrahından indirim konusu yapılmakta. Hatta zaman zaman da işletmeye dönem sonlarına doğru binek otomobili alınması vergiden kaçınma aracı olarak da kullanılmaktadır. Henüz kanunlaşmamış olmakla birlikte TBMM de görüşülmekte olan yeni vergi kanun tekliflerinden biri de ticari kazanç elde eden mükellefler ile serbest meslek kazanç elde eden mükelleflerin işleri ile ilgili olan binek otomobil kullanımlarını ilgilendiriyor.
Mevcut düzenleme de ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan harcamalar kapsamında binek otomobil giderleri, işletmede kullanılmak şartıyla kiralanan taşıtların giderleri, binek otomobiller için Vergi Usul Kanunu’na göre ayrılan amortismanlar indirilecek giderler arasında sayılmakta. Ayrıca serbest meslek faaliyetinde bulunanlarca kazancın elde edilmesi için alınan binek otomobillerin amortismanları ile kiralanan veya envantere dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri de serbest meslek kazancının tespitinde mesleki gider olarak indirim konusu yapılmaktadır.
Gerek ticari kazancın gerekse serbest meslek kazancının tespitinde indirim konusu yapılabilecek binek otomobillerin amortismanları, kiralama giderleri, binek otomobillere ilişkin giderlerin indirimi konusunda mevzuatta herhangi belirlenmiş bir sınırlama yer almamakta. Ancak mevcut haliyle bu giderlerin vergi matrahının indirimi konusunda tutar olarak yer almasa da söz konusu ticari veya serbest meslek kazancının elde edilmesine yönelik olarak ve bu işlerde kullanılması şartı yer almaktadır.
1.1.1999 tarihinde yapılan değişiklikten önce “Nakliyecilikte kullanılanlar hariç olmak üzere, binek otomobillerinin ve zati ailevi ihtiyaçlar için de kullanılan diğer taşıtların amortismanlarının yarısı” gider hesaplarına alınabilmekte idi. Düzenleme bir anlamda götürü bir şekilde binek otomobillerin aynı zamanda zati ailevi ihtiyaçlar içinde kullanılması halinde sadece binek otomobillerin amortisman tutarlarının yarısı kadarlık kısmının vergi matrahından indirimine izin vermekteydi. Geri kalan amortisman tutarının ise vergi matrahından indirilmesi mümkün olmuyordu. Şu anda böyle bir düzenleme ve sınırlama mevzuatta yer almamaktadır.
Her ne kadar binek otomobil gider ve amortismanlarına ilişkin herhangi bir tutar sınırlaması hali hazırdaki düzenlemelerde yer almasa bile vergi incelemelerinde binek otomobillere ilişkin harcama ve giderler bazen problem olabilmekte. İşletme hasılatı veya ölçeği ile mütenasip olmayan binek otomobil alımları ve alımlar nedeniyle ödenen KDV ve ÖTV lerin giderleştirilmesi ve faydalı ömre göre hesaplanan amortismanlarının tamamının vergi matrahından indirilmesi gerek mükellef açısından gerekse vergi inceleme elemanı tarafından değerlendirilmesi aşamasında güçlükler çıkabilmekte. En basit örneği ile iki kişilik spor bir binek otomobilin işletme cirosu ve kazancı düşük bir ticari işletme adına alınmış olması inceleme elemanlarınca tek başına yeterli görülmemekte. Kısaca mevcut haliyle de binek otomobillere ilişkin sınırsız bir giderleştirme mantığı yok.
Yeni Düzenleme Ne Getiriyor?
Henüz kanunlaşmamakla birlikte TBMM de görüşülmekte olan yeni vergi düzenlemelerine ilişkin kanun teklifinde yer alan maddelerin bir kısmı gerek ticari kazanç, gerekse serbest meslek faaliyetlerine ilişkin kullanılan binek otomobillerin alımında ödenen KDV ve ÖTV, envantere alınanların amortismanları ve giderleri ile kiralama yoluyla edinilen binek otomobillerin vergi matrahından indirim konusu yapılabilecek kira bedellerine ilişkin sınırlamalar ile ilgili.
Öngörülen düzenleme herhangi bir işletme büyüklüğü, faaliyet alanı, işletme içinde hangi amaçlı kullanıldığına bakılmaksızın tüm binek otomobilleri kapsamına almakta. Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç tutulmakta. Ancak her halükârda binek otomobillerin ticari ve mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi amacına yönelik olması gerekir. İşletme faaliyeti dışında veya kazancın elde edilmesine yönelik olarak kullanılmayan binek otomobillerin envantere alınmış olsa bile giderlerini vergi matrahının tespitinde indirimi zaten mümkün değil.
Yeni getirilmesi öngörülen düzenleme ile ticari kazanç elde edenler ile serbest meslek faaliyetinde bulunanların binek otomobillerine ilişkin amortisman ve giderlerine ilişkin sınırlamalar şöyle;
| Gider Türü | Gider Tavan Tutar ve Oran |
|---|---|
| Kiralama yoluyla edinilen binek otomobillerin her birine ilişkin giderleştirilebilecek aylık kira bedeli (*) | 5.500.-TL |
| Binek otomobillerin iktisabına ilişkin giderleştirilebilecek özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamı | 115.000.-TL |
| Binek otomobillere ilişkin giderlerden vergi matrahından indirilebilecek oran(*) | % 70 |
| İlk iktisap bedeli üzerinden giderleştirilecek amortisman tavanı (*) | 135.000.-TL |
| KDV ve ÖTV tutarının maliyete dahil edilmesi halinde ilk iktisapta giderleştirilebilecek amortisman tavanı (*) | 250.000.-TL |
*Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç
İndirim Konusu Yapılamayan Giderler Ne Olacak?
Faaliyet ile ilgili olmakla birlikte vergi matrahından kanunlarda yer alan düzenlemeler gereği indirim konusu yapılamayan giderler ilgili firmaların gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerinde Kanunen Kabul Edilmeyen Gider (KKEG) olarak vergi matrahlarına ilave edilmekte. Bu nedenle işletmelerin gelir tabloları ve bilançolarında yer alan ticari kazançları ile vergi matrahını oluşturan mali kazançlar farklılık göstermekte. KKEG olarak binek otomobillerin motorlu taşıt vergileri, trafik cezaları, para cezaları gibi faaliyetleri ile ilgili olsa bile kanun gereği vergi matrahının tespitinde gider olarak kabul edilmeyen ödemeler yer almaktadır.
Öngörülen düzenleme ile aylık 5.500.-TL’nin üzerinde binek otomobil kiralamalarında bu tutarı aşan kısmın da KKEG olarak kayıtlara alınması gerekir.
Yine binek otomobillere ilişkin yapılan giderlerin % 70’lik kısmı vergi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınırken % 30’luk kısmı ise KKEG olarak dikkate alınacaktır.
Gerek binek otomobil kiralamalarında aylık bedelin 5.500.-TL’yi aşan kısmı ile binek otomobillere ilişkin yapılan giderlerin % 70’lik kısmına ilişkin katma değer vergileri KDV beyannamelerinde indirim konusu yapılırken bu tutar ve oranı aşan tutarlara isabet eden KDV’ler ise KDV beyannamelerinde indirim konusu yapılamayacaktır.
Örneğin 10.000.-TL artı 1.800.-TL KDV aylık bedel ile kiralanan binek otomobilin ticari işletme tarafından ancak 5.500.-TL’si vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecek ve bu tutara isabet eden (5.500 x % 18=) 990.-TL’si KDV beyannamesinde indirim konusu yapılacak olup geri kalan kısmı KKEG olarak değerlendirilecektir.
İndirim Konusu Yapılamayan Amortismanlar Ne Olacak?
Bilindiği üzere Vergi Usul Kanunu’nun 313 -321 maddelerinde amortisman uygulamasına ilişkin düzenlemeler yer almakta. İlgili düzenlemelere göre amortisman süresi Bakanlıkça tespit edilen oranlar üzerinden faydalı ömür esasına göre uygulanmakta. Bakanlıkça otomobiller ve taksiler için faydalı ömür 5 yıl, normal amortisman oranı da % 20 olarak belirlenmiştir.
Yeni yapılacak düzenleme ile binek otomobil alımlarında ödenen KDV ve ÖTV’lerin doğrudan giderleştirilmesine ve binek otomobil maliyeti üzerinden hesaplanan giderleştirilebilecek amortisman tutarlarına üst sınır getirilmekte.
Binek otomobillerin iktisabına ilişkin giderleştirilebilecek varsa özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamı 115.000.-TL’yi, iktisap bedeli üzerinden giderleştirilecek amortisman toplamı 135.000.-TL’yi, KDV ve ÖTV tutarının maliyete dahil edilmesi halinde ise giderleştirilebilecek amortisman toplamı ise 250.000.-TL’yi geçemeyecek.
Binek Otomobil Satışında Gider Olarak Kabul Edilmeyen Amortismanların Satış Kazancına Etkisi Nasıl Olacak?
Uygulamada karşılaşılabilecek bir durum ise gider olarak kabul edilmeyen amortisman tutarlarının nasıl dikkate alınacağı ve özellikle binek otomobilin satışı halinde satış kazancının nasıl hesaplanacağına hususu önem arz edecektir.
Bir örnek ile durumu açıklarsak konu daha net anlaşılacak;
İlk iktisap olarak satın alınan binek otomobile ilişkin fatura bilgileri aşağıdaki gibi olsun;
Binek otomobil bedeli 500.000.-TL
Özel Tüketim Vergisi (% 160) 800.000.-TL
Katma Değer Vergisi (% 18) 234.000.-TL
Toplam 1.534.000.-TL
(Binek otomobilin Ocak 2020 de alındığını ve takip eden yıllarda da toplam amortisman ayrımına ilişkin 250.000.-TL üst sınırının aynı olduğunu varsayalım).
Burada mükellefe sunulan bir seçenek olarak ÖTV ve KDV’nin doğrudan ilk yıl gider yazılması mümkün, ancak yeni getirilecek düzenlemeler ile bu tutar 115.000.- TL’yi aşamaz.
Diğer bir seçenek ise KDV ve ÖTV dahil toplam tutarın tamamının maliyet olarak kayda alınması ve binek otomobil bedeli ile birlikte 5 yıl faydalı ömür süresince her yıl % 20 oranında amortisman ayrılması suretiyle vergi matrahından indirim konusu yapılmasıdır.
Örnekte mükellefin ikinci seçeneği uygulamaya karar verdiğini düşünelim. Toplam 5 yıllık sürede gider yazabileceği amortisman tutar toplamı 250.000.-TL olacak. Geri kalan (1.534.000 – 250.000=) 1.284.000.-TL ayrılan amortismanın kanun gereği gider olarak indirimi mümkün olmadığı için KKEG olarak dikkate alınacak.
Böylece 5 yıllık süreçte hesaplanan 1.534.000.-TL toplam amortismanın 250.000.-TL’si gider olarak dikkate alınırken geri kalan 1.284.000.-TL’lik amortisman ise KKEG olarak dikkate alınması gerekebilir.
Bu uygulama ile binek otomobilin ileride satışı halinde giderleştirilemeyen amortisman tutarlarının satış anında gelir hesaplarına alınması gibi bir sonuç ortaya çıkacaktır. Örneğin binek otomobilin 6. Yılda 1,3 milyon TL’ye satıldığını düşünelim. Satışın yapıldığı yıla kadar binek otomobilin tamamı amortisman ile itfa edildiği için net değeri sıfır görünecek ve satış bedelinin tamamı vergi matrahına dahil edilecektir. Oysa ilgili aracın mali anlamda giderlere katkısı 250.000.-TL iken satış anındaki satış gelirin tamamı vergi matrahına yansımış olacaktır. Yani 1.300.000.-TL satış bedeli ile net değer olan 0 arasındaki farkın tamamı yani 1.300.000.- TL’lik tutarın tamamı vergi matrahına ilave edilecektir.
Bu problemi yaşamamak için;
– Genel Tebliğ hükümlerine göre her yıl ayrılan ve ancak gider hesaplarına intikal ettirilmeyen ve ilgili dönem beyannamelerinde KKEG olarak dikkate alınan tutar satışın gerçekleştiği yıl bu sefer vergi matrahından indirilecek gelir olarak dikkate alınacaktır. Örneğimizde 6. Yılda 1.300.000.-TL satış bedelinin tamamı gelir hesaplarına yansırken aynı dönem beyannamede vergi matrahından indirim konusu yapılamayan ve KKEG yapılan toplam 1.284.000.-TL’lik tutar vergi matrahından beyanname üzerinden bu defa indirim konusu yapılacaktır. Sonuçta 6. Yılda 1.300.000.-TL vergi matrahına ilave edilecek olan binek otomobil kazancı olarak ortaya çıkarken diğer taraftan beyanname üzerinden indirim konusu gelir tutarı 1.284.000.-TL olacaktır. Nihayetinde binek otomobil satışı ile 6. Yılda ortaya çıkacak net vergi matrahına etkisi ise (1.300.000 – 1.284.000=) 16.000.-TL olacaktır. Ancak bu değerlendirmeye ilişkin olarak daha sonra Bakanlığın bir Genel Tebliğ yayımlamasında fayda bulunmakta.
-İkinci yöntem olarak ise; iktisap tarihinden itibaren 5 yıllık dönemde toplam 250.000.-TL lik tutarı aşmayacak şekilde amortisman ayrılacak ve böylece satış anında binek otomobilin net değeri (1.534.000 – 250.000)=1.284.000.-TL olacaktır. Yani ayrılması gereken amortisman tutarının tamamına amortisman ayrılmayacak sadece kanunun izin verdiği tutar dikkate alınarak amortisman hesaplanacak ve vergi matrahından indirim konusu yapılacaktır. Bu durumda 6. yıldaki satış anında satış bedeli ile net değer arasındaki fark olan (1.300.000 – 1.284.000)= 16.000.-TL binek otomobil satış kazancı olarak ortaya çıkacaktır.