İhtiyati Haciz – İhtiyati Tahakkuk
Serhat ERDEN
Vergi Dairesi Müdür Yardımcısı
Yazar Hakkında
Alacaklı amme idarelerinin, kamu alacaklarının[1] takibi ve tahsili sürecinde oluşabilecek zorlukları minimize etmesi ve bu alacakların takibi ve tahsilini kolaylaştırması amacıyla 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun II. Bölümünde “Amme Alacaklarının Korunması” başlığı altında düzenlenen İhtiyati Haciz ve İhtiyati Tahakkuk konularını ele alacağız.
İhtiyati Haciz & İhtiyati Tahakkuk:
√ Nedir?
√ Hangi hallerde uygulanabilir?
√ Kararı kim verir?
√ Yapılacak işlemler nelerdir?
√ Karara itiraz edilebilir mi?
√ Hangi hallerde kaldırılabilir?
ve bunun gibi bir çok sorunun cevabını makalemizde bulabilirsiniz.
İHTİYATİ HACİZ
- İleride tahakkuk edecek olan veya
- Tahakkuk etmiş henüz vadesi geçmemiş bulunan ya da
- Vadesi geçtiği halde ödeme emri tebliğ edilmemiş veya
- Ödeme emri tebliğ edilmiş ancak 15 günlük itiraz süresi geçmemiş olan
amme alacağını güvence altına almak için yapılan haciz türüdür.
Aşağıdaki hallerden herhangi birinin mevcudiyeti takdirinde, hiçbir süreye bağlı olmaksızın haciz varakasına müsteniden derhal uygulanır.
1- 9 uncu madde[2] gereğince teminat istenmesini mucip haller mevcut ise,
2- Borçlunun belli ikametgahı yoksa,
3- Borçlu kaçmışsa veya kaçması, mallarını kaçırması ve hileli yollara sapması ihtimalleri varsa,
4- Borçludan teminat gösterilmesi istendiği halde belli müddette teminat veya kefil göstermemiş yahut şahsi kefalet teklifi veya gösterdiği kefil kabul edilmemişse,
5- Mal bildirimine çağrılan borçlu belli müddet içinde mal bildiriminde bulunmamış veya noksan bildirimde bulunmuşsa,
6- Para cezasını gerektiren fiil sebebiyle kamu davası açılmışsa(Hüküm verilmiş olsun veya olmasın),
7- İptali istenen muamele ve tasarrufların konusunu teşkil eden mallar ile bu malların elden çıkarılması durumunda ise elden çıkaranın diğer malları hakkında uygulanmak üzere, bu kanunun 27, 29, 30 uncu maddelerinin tatbikini icabettiren haller varsa.
İhtiyati haciz kararı, alacaklı amme idaresinin mahalli en büyük memurunun kararıyla, haczin ne suretle yapılacağına dair olan hükümlere göre, derhal tatbik olunur.
4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile getirilen özel düzenlemelere göre mahalli en büyük memuru:
√ Vergi Dairesi Başkanlığının bulunduğu 29 ilde; Vergi Dairesi Başkanı
√ Vergi Dairesi Başkanlığının bulunmadığı 52 ilde; Vergi Dairesi Müdürü
√ İl Özel İdarelerinde; Vali
√ Belediyelerde; Belediye Başkanıdır.
Amme alacağını koruma altına alma yollarından birisi olan İhtiyati Haciz, amme borçlusunun yedinde bulunan menkul ve gayrimenkul mallar ile diğer hak ve alacaklarının kaçırılmasına engel teşkil etmesi ve ilgili koruma yolundan maksimum faydanın sağlanabilmesi açısından, ihtiyati haciz kararının ivedilik ve gizlilik içerisinde uygulanmasının ehemmiyeti çok büyüktür. Bu bağlamda ihtiyati haciz kararı verilmesi halinde, amme borçlusunun teminat göstermesi beklenmeksizin ihtiyati haciz işlemlerine derhal başlanılması gerekmektedir.
Ayrıca amme borçlusunun hesap ve işlemleri üzerinde inceleme yapan vergi incelemesine yetkililerce, 6183 sayılı Kanunun 9 ve 13 üncü maddeleri uyarınca işlem yapılması gerektiği hususu hasıl olursa, inceleme elemanlarınca yapılacak ilk hesaplamalara göre belirlenecek tutarın yanı sıra inceleme sırasında tespit olunan amme borçlusuna ait mallar, alacaklar ve hakların da vergi dairesine bildirilmesi gerekmektedir.
Amme alacaklarının en etkili tahsil yöntemlerinden birisi olan bankalarda bulunan hak ve alacaklara yönelik e-haciz uygulaması, bankalara yapılacak haciz ve ihtiyati haciz tebliğlerinin sadece tebliğ tarihi itibariyle amme borçlusunun mevcut olan varlıklarını konu alabilmektedir.
Ancak POS cihazı kullanan banka müşterilerinin hesapları, her an alacak doğmasına müsait olmasından mütevellit, ileriye matuf olmak üzere haciz uygulanabilir olması bu durumun istisnasıdır.
İhtiyati veya kat’i haciz, amme borçlusunun her türlü mal, hak ve alacaklarına uygulanabilmektedir. İhtiyaten haczedilen malların satılarak paraya çevrilebilmesi için öncelikle ihtiyati haczin kat’i hacze dönüştürülmesi gerekmektedir(Bozulma, çürüme gibi değer kaybına uğratacak ıztırar halleri müstesnadır).
İhtiyati hacizlerde itirazın, haczin sebeplerine karşı yapılabileceği ve haczin tatbik edildiği (Gıyapta yapılan hacizlerde ise haczin tebliğ edildiği) tarihten itibaren 15 gün içinde ilgili vergi mahkemesinde dava açılabileceği belirtilmektedir.
İhtiyati Haciz;
√ 6183/10. maddeye göre teminat gösterilmesi (Menkul mallar hariç),
√ Kesin hacze dönüştürülmesi,
√ Yargı mercilerince ihtiyati haczin kaldırılmasına ilişkin karar verilmesi,
√ Yargı mercilerince ihtiyati hacze konu tarhiyatın terkinine karar verilmesi,
√ İhtiyati tahakkukun kaldırılması,
√ İhtiyati hacze konu borcun ödenmesi
hallerinde kaldırılacaktır.
Örnek Olay:
Beşiktaş Vergi Dairesi Müdürlüğünün mükellefi Bay (A)’ nın 19.03.2019 tarihi itibariyle vadesi geçmiş toplam 1.903.000.-TL tutarında borcu bulunmaktadır.
Ancak düzenlenen ödeme emirlerinin mükellefe tebliği yapılamamış olup, ilgili vergi dairesince kamu alacağını koruma altına almak adına mükellefe tebligat yapılamaması ve belli bir ikametgahının olmaması (6183/13-2) nedeniyle ihtiyati haciz kararı alınmasının uygun olacağı görüşüne varılmıştır.
Beşiktaş Vergi Dairesi Müdürlüğünce ivedilik ve gizlilik arz edecek şekilde hazırlanan ihtiyati haciz işlem kontrol formu, Vergi Dairesi Başkanının oluruna sunulmak üzere Gelir Kanunları Tahsilat Grup Müdürlüğüne yazı ekinde gönderilmiştir.
20.03.2019 tarihinde vergi dairesinin ıttılaına giren Olur yazısına istinaden derhal 6183 Sayılı Kanunun 13/2 nci maddesi gereğince haciz varakaları düzenlenmiştir. Yine ilgili Kanun gereği 15 gün içerisinde teminat gösterilmesi gerektiği ibaresini içeren teminat isteme yazısı mükellefe gönderilmiş ve mükellefin bu süre içerisinde teminat göstermesi beklenilmeksizin yedinde bulunan mal, hak ve alacaklara ihtiyati haciz işlemi uygulanmıştır.
Bahse konu mükellefin ihtiyati hacze konu borcunun tamamına veya bir kısmına yetecek miktarda teminat göstermesi halinde ise ihtiyati haciz kararının tamamen veya kısmen kaldırılacağı tabiidir.
Farkındalık Notu:
Ödeme emri tebliği, icranın başlangıcıdır ve bu başlangıcın ilk işlemi haciz varakalarının üretilmesidir. Örneğimizde görüldüğü üzere ödeme emri tebliğ edilememiş olup, icra takibine başlanılamamıştır. Bu sebeple ihtiyati haciz kararı alınmış, ihtiyati haciz kararına binaen haciz varakaları üretilmiş ve icra takibine başlanılmıştır.
İHTİYATİ TAHAKKUK
Amme alacağının daha önceden tahsil güvenliğinin sağlanması için borçlunun henüz tahakkuk etmemiş vergi ve resimlerinden Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilecek olanlarla[3] bunların zam ve cezalarının ihtiyaten (tedbiren) derhal tahakkuk ettirilmesidir.
Farkındalık Notu:
İhtiyati haciz tüm amme alacakları için geçerli iken ihtiyati tahakkuk sadece vergi ve resimler ile bunların zam ve cezaları hakkında uygulanabilmektedir.
Aşağıdaki hallerden herhangi birinin varlığı halinde ihtiyati tahakkuk kararı alınabilir:
1- İhtiyati haciz sebeplerinden 1, 2, 3 ve 5 inci sırada sayılanlardan herhangi birisi mevcut ise,
2- Amme alacağının tahsiline engel olunması halinde (6183/madde 110),
3- Teşebbüsün muvazaalı olduğu ve hakikatte başkasına aidiyeti hakkında deliller elde
edilmişse.
İhtiyati Tahakkuk kararı: 6183 sayılı Kanunun 17 nci maddesi gereği, ihtiyati tahakkuk sebeplerinden birinin bulunması takdirinde vergi dairesi müdürünün (Vergi Dairesi Başkanlıklarında ilgili grup müdürünün ve/veya müdürün) yazılı talebi üzerine defterdar ve/veya vergi dairesi başkanı derhal uygulanmak üzere yazılı emir ile ihtiyati tahakkuk kararı verebilir.
Vergi Dairesi Müdürü → → → (yazılı talebi ile) → → → Defterdar
(Grup Müdürü) ← ← ← (yazılı emir verir) ← ← ← (V.D. Başkanı)
6183 Sayılı Kanunun 20. Maddesi der ki: “Haklarında ihtiyati tahakkuk üzerine ihtiyati haciz tatbik olunanlar ihtiyati tahakkuk sebeplerine ve miktarına 15 inci madde gereğince itirazda bulunabilirler.” Bu doğrultuda ihtiyati tahakkuk sebeplerine ve miktarına 15 gün içinde ilgili vergi mahkemesinde dava açılabileceği belirtilmektedir.
İhtiyati tahakkuk tutarı, 6183/17 nci maddesi gereğince belirtilen[3] vergi, resim ve cezalarından
- Matrah belli ise; ilgili tutar üzerinden,
- Geçmiş yıllara ve cari yılın geçen aylarına ait olup da matrahı henüz belli değilse; geçici olarak ve harici karinelere göre takdir yolu ile (talep tarihinden itibaren azami bir hafta içinde) tespit ettirilen matrahlar üzerinden,
hesap edilen miktar derhal tahakkuk ettirilir.
Tahakkuk eden vergi ve resimler ile bunların zam ve cezaları, özel kanunlarında belirtilen ödeme zamanları gelmeden tahsil edilmez. Ancak bunlar için derhal ihtiyati haciz tatbik edilir.
Örnek Olay:
Gelibolu Vergi Dairesi Müdürlüğünün mükellefi SimSer Wedding Organizasyon Ltd. Şti. hakkında Vergi Müfettişi Bay (M) tarafından hesap ve işlemler üzerinde yapılan ilk incelemelerde; bahse konu mükellefin sahte belge düzenlemeye temas eden hallerin bulunduğu (VUK/359) ve 6183 sayılı Kanunun 9, 13 ve 17 nci maddeleri uyarınca işlem yapılması gerektiği kanaatine varıldığı, ilk hesaplamalara göre belirlenen tutarın 1.700.000.-TL (KDV + Vergi Ziyaı Cezası + Gecikme Faizi + Kurumlar Vergisi) olduğu tespit edilmiş olup, inceleme sırasında tespit olunan amme borçlusuna ait mallar, alacaklar ve haklar da ilgili vergi dairesine bildirilmiştir.
Vergi Müfettişi (M)’ nin yazısına istinaden mükelleften kanunun 9 uncu maddesi gereği teminat istenmiş olsa da mükellef belirtilen süre zarfında teminat göstermemiş olup vergi dairesince hazırlanan ihtiyati tahakkuk/ihtiyati haciz işlem kontrol formu, teminat isteme yazısı ve tebliğ alındısı ile müfettiş yazı ve ekleri, Vergi Dairesi Başkanının oluruna sunulmak üzere Gelir Kanunları Tahsilat Grup Müdürlüğüne yazı ekinde gönderilmiştir.
Vergi dairesine gönderilen cevabi yazı ekindeki Olur yazısında;
- 700.000.-TL tutarında ihtiyati tahakkuk verilmesi,
- Şirket ve şirket borcundan sorumlu olanlar hakkında (sorumlu olduğu dönem ve miktarla sınırlı olmak üzere) ihtiyati haciz yapılması,
uygun bulunmuştur.
Mükellef veya sorumlular adına ihtiyaten tahakkuk ettirilen vergi, resim ve bunların zam ve cezalarına ilişkin vergi dairesi başkanlığınca verilen ihtiyati tahakkuk emrinin alınması üzerine, ihtiyati hacze konu olan amme alacağı, ilgili vergi dairesince sistemde tahakkuk fişi düzenlenerek derhal tahakkuk ettirilmiştir.
İhtiyati olarak düzenlenen tahakkuk fişine bağlı olarak ihtiyati haciz varakaları üretilmiş olup, şirket ve şirket sorumlularının yedinde bulunan mal, hak ve alacaklara ihtiyati haciz işlemi uygulanmıştır.
Farkındalık Notu:
İhtiyati tahakkuk uygulamasındaki asıl amaç, ihtiyati hacze konu amme alacağının miktar olarak belirlenmesidir.
Amme alacağının özel kanunlarına göre tahakkuku neticesinde, önceden verilmiş bulunan ihtiyati tahakkuk ile arasında fark oluşması durumunda, özel kanunlarına dayanarak verilen tahakkuka göre düzeltilecektir. Ancak bu düzeltmenin yapılabilmesi için;
- Beyannameye dayanan tarhiyatta, beyannamenin tetkik edilerek kabul edilmiş olması (Tetkik süresi en fazla iki aydır),
- Dava açılmış olması halinde ise mahkemece nihai kararın verilmiş olması
şarttır. Bu durumda kesin tahakkuk verilmiş olacağından ihtiyati tahakkuk iptal edilmek suretiyle kaldırılacaktır.
Kaynaklar
- 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
- Tahsilat Genel Tebliğleri
- Vergi Daireleri İşlem Yönergesi
- Vergi İcra Kitabı – Muharrem ÖZDEMİR
Dipnotlar
[1] Vergi, resim, harç, mahkeme masrafları, vergi cezaları, para cezaları gibi asli alacaklar,
ii. Gecikme zammı, gecikme faizi, faiz, zam, pişmanlık zammı gibi asli alacaklar üzerinden hesaplanan fer’i alacaklar,
iii. Akit, Haksız fiil ve Haksız iktisaptan doğanlar dışında kalan ve kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinden kaynaklanan alacaklar,
iv. Özel kanunlarında 6183′ e göre tahsil edileceği belirtilen alacaklar,
v. Belirtilmiş olan bu amme alacaklarının takip masraflarından kaynaklanan alacaklar.
[2] 6183/Madde 9: 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 344 üncü maddesi uyarınca vergi ziyaı cezası kesilmesini gerektiren haller ile 359 uncu maddesinde sayılan hallere temas eden bir amme alacağının salınması için gerekli muamelelere başlanmış olduğu takdirde vergi incelemesine yetkili memurlarca yapılan ilk hesaplara göre belirtilen miktar üzerinden tahsil dairelerince teminat istenir.
Türkiye’de ikametgahı bulunmayan amme borçlusunun durumu amme alacağının tahsilinin tehlikede olduğunu gösteriyorsa, tahsil dairesi kendisinden teminat isteyebilir.
[3] a) Gelir Vergisi (geçici vergi dahil),
b) Kurumlar Vergisi (geçici vergi dahil),
c) Katma Değer Vergisi,
d) Damga Vergisi,
e) Özel Tüketim Vergisi,
f) Özel İletişim Vergisi,
g) Şans Oyunları Vergisi,
h) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi,
ı) Veraset ve İntikal Vergisi,
i) Bu vergilerin gecikme faizi ve vergi aslına bağlı vergi cezaları.