Faaliyet Kiralamalarının Nakit Akış Tablosuna Etkisi
Doç. Dr. Ahmet GÖKGÖZ
İstanbul Business Academy
ahmetgokgoz83@gmail.com
İşletmeler, faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan varlıklarını, “satın alma” veya “kiralama” olmak üzere iki yolla elde edebilmektedirler. Varlığı satın almak için gerekli fona sahip olmayan veya sahip oldukları fonları bir varlığa bağlamak istemeyen işletmeler, varlığı satın alma yerine kiralama yoluyla elde etme yoluna gitmektedirler. Bazı durumlarda da varlığı kiralamak, satın almaktan daha cazip olmaktadır.
Kiralama; bir bedel karşılığında, bir varlığın (dayanak varlık) kullanım hakkını, belirli bir süre için devreden bir sözleşme veya sözleşmenin bir parçasını ifade etmektedir. Kiralamalar, temel olarak “finansal kiralama” ve “faaliyet kiralaması” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Finansal Kiralama: Dayanak varlığın mülkiyetinden kaynaklanan tüm risk ve getirilerin önemli ölçüde devredildiği kiralamalardır.
Faaliyet Kiralaması: Dayanak varlığın mülkiyetinden kaynaklanan tüm risk ve getirilerin önemli ölçüde devredilmediği kiralamalardır.
Halîhazırda kiralama işlemleri TFRS 16 Kiralamalar Standardı çerçevesinde muhasebeleştirilmektedir. TFRS 16 Kiralamalar Standardı, 31.12.2018 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerinde uygulanmak üzere 16 Nisan 2018 tarihli ve 29826 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. TMS 17 Kiralama İşlemleri Standardı ile TMS 17’ye ilişkin yorumların yerine geçen TFRS 16 Standardı 1 Ocak 2019 tarihi itibariyle uygulanmaya başlamıştır.
Kiralama işlemlerini düzenleyen TMS 17 Kiralama İşlemleri Standardı ile buna bağlı yorumlar çerçevesinde finansal kiralamadan kaynaklanan varlıklar ile finansal kiralama borçlarının finansal durum tablosunda sunumu mümkündü. Ancak faaliyet kiralaması sonucu edinilen varlıklar ile buna bağlı faaliyet kiralaması borçlarının finansal durum tablosunda sunumu mümkün değildi. Özellikle varlıkları arasında önemli miktarda sabit kıymetleri bulunan imalat sektörü ile havayolu taşımacılığı yapan işletmelerde ciddi miktarda faaliyet kiralaması hacimlerine ulaşılmasına rağmen, faaliyet kiralamasından kaynaklanan varlık ve borçların bilanço dışında bırakılması finansal tablo kullanıcıları açısından önemli bir borç riskinin gözden kaçmasına neden olmaktaydı. Bu durum muhasebe literatürü ve uygulamacıları arasında uzun süredir eleştiri konusu yapılmaktaydı. Söz konusu eleştirileri dikkate alan standart yapıcı kurumlar faaliyet kiralamalarının da bilançoda sunumunu mümkün kılan TFRS 16 Kiralamalar standardını yayınladılar.
TFRS 16 Standardı “kiracı” açısından “finansal kiralama” ve “faaliyet kiralaması” ayrımına son vermekte, tek bir kiralama modeli sunmaktadır. Kiracı konumundaki işletmeler faaliyet kiralaması ve finansal kiralama ayrımı yapmadan, bütün kiralamalarını finansal durum tablosunda sunması gerekmektedir. Kiralama sonucu elinde bulundurduğu varlıklarını “kullanım hakkı varlıkları” olarak bilançonun aktifinde, kiralamadan kaynaklanan borçlarını “kiralama yükümlülüğü” olarak bilançonun pasifinde raporlaması gerekmektedir. Kiralama sözleşmesi sonucu ortaya çıkan kira ödemelerinin bugünkü değerini “kullanım hakkı varlıkları” olarak aktifleştirilmesi ve aynı tutardaki borcun da “sözleşme yükümlülüğü” olarak pasif tarafta sunulması gerekmektedir.
Kira ödemelerinin bugünkü değeri hesaplanırken sözleşmede belirtilen bir iskonto oranı varsa bu oran kullanılır. Sözleşmede belirtilen bir oran yoksa işletmenin alternatif borçlanmalarda ortaya çıkan oran kullanılır. İşletme 12 aydan kısa kiralamalar ile düşük değerli varlıkların (kişisel bilgisayarlar gibi) kiralamalarını bilançoda sunmayıp doğrudan kira giderlerini dönemler itibariyle kâr veya zarar tablosuna yansıtarak giderleştirme yolunu tercih edebilir. TMS 17 Standardı’na göre kiralama giderleri kâr veya zarar tablosuna “faaliyet gideri” olarak yansıtılırken, TFRS 16 Standardı çerçevesinde kira ödemeleri faiz gideri ve kullanım hakkı varlıklarına ilişkin amortisman gideri olarak ayrıştırılıp “faiz gideri” ve “amortisman gideri” olarak kâr veya zarar tablosunda raporlanması gerekmektedir.
TFRS 16 Standardı “kiraya veren” açısından “finansal kiralama” ve “faaliyet kiralaması” ayrımına devam etmekte ve TMS 17 Kiralama İşlemleri Standardı’ndaki düzenlemelerden farklı bir uygulama getirmemektedir.
| TMS 17 ile TFRS 16 Karşılaştırması | TMS 17 | TFRS 16 | |
|---|---|---|---|
| Finansal Durum Tablosu (Bilanço) | Kullanım Hakkı Varlık | — | xxx |
| Kira Yükümlülüğü | — | xxx | |
| Kâr veya Zarar Tablosu
(Gelir Tablosu) |
Faaliyet Giderleri | xxx | — |
| Amortisman Giderleri | — | xxx | |
| Faiz Giderleri | — | xxx | |
| İlk Kayda Alma ve Sonraki Dönem Ölçümü | İlk Kayda Alma | Sonraki Ölçüm | |
|---|---|---|---|
| Finansal Durum Tablosu (Bilanço) | Kullanım Hakkı Varlık | Maliyet Bedeli | Maliyet bedelinden amortisman ve değer düşüklüğü zararlarının düşülmesi |
| Kira Yükümlülüğü | Kira Ödemelerinin Bugünkü Değeri | İtfa edilmiş maliyet | |
| Kâr veya Zarar Tablosu
(Gelir Tablosu) |
Amortisman Giderleri | — | Faaliyet gideri olarak sunulur |
| Faiz Giderleri | — | Finansman gideri olarak sunulur | |
Örnek: ABC Şirketi kozmetik ürünleri satışı yapmaktadır. Şirket satış mağazası olarak kullanmak amacıyla yıllık 30.000 TL bedel üzerinden 5 yıllık bir işyeri kiralama sözleşmesi yapmıştır. Kira sözleşmesine ilişkin ödemelerde saklı bir faiz oranı bulunmamaktadır. Ancak şirket benzer şartlarda piyasadan % 5 ile borçlanabilmektedir. Şirket söz konusu varlığı doğrusal amortisman yöntemi ile kira süresi boyunca amorti edecektir (Hesaplamalarda küçük yuvarlamalar yapılmıştır).
| TMS 17 ve TFRS 16 Karşılaştırması (Yıllık 30.000 TL kira % 5 iskonto oranı ile iskonto edilmiştir) | Finansal Durum Tablosu (Bilanço) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıllar | ||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
| TMS 17’ye Göre | Herhangi bir varlık veya yükümlülük raporlaması yapılmamaktadır. | |||||
| TFRS 16’ya Göre | ||||||
| Varlık Kullanım Hakları | 129.884,30 | 103.907,44 | 77.930,58 | 51.953,72 | 25.976,86 | – |
| Kira Yükümlülüğü | 129.884,30 | 106.378,52 | 81.697,44 | 55.782,31 | 28.571,43 | – |
| TMS 17 ve TFRS 16 Karşılaştırması | Kâr veya Zarar Tablosu (Gelir Tablosu) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıllar | ||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
| TMS 17’ye Göre | ||||||
| Faaliyet Gideri | – | 30.000,00 | 30.000,00 | 30.000,00 | 30.000,00 | 30.000,00 |
| TFRS 16’ya Göre | ||||||
| Amortisman Gideri | – | 25.976,86 | 25.976,86 | 25.976,86 | 25.976,86 | 25.976,86 |
| Faiz Gideri | – | 6.494,31 | 5.318,93 | 4.084,87 | 2.789,12 | 1.428,49 |
Faaliyet Kiralamalarının Nakit Akış Tablosunda Gösterimi
Bilindiği üzere ülkemizde şirketler MSGUT ve vergi mevzuatı çerçevesinde kayıtlarını tutmakta, belli şartları taşıyan şirketler de raporlama dönemlerinde yasal kayıtlarını TMS-TFRS çerçevesinde çevrimini yapmaktadırlar. Finansal tablo çevrimi sonucu yayınlanan finansal raporlar incelendiğinde faaliyet kiralamalarının nakit akış tablosunda gösterimi konusunda yanlışlıklar yapıldığı gözlenmiştir. Bu makale ile faaliyet kiralamalarının nakit akış tablosuna etkisinin açıklanması hedeflenmektedir. Bu bağlamda konu bir örnek üzerinde açıklanacaktır.
Örnek: KLM İşletmesinin faaliyet gösterdiği satış mağazasına ilişkin 5 yıllık kira sözleşmesi bulunmaktadır. KLM İşletmesi satış mağazası için fiili olarak 2020 yılı içinde brüt 100.000 TL kira ödemesi yapmıştır. Şirket TFRS’ye göre 5 yıllık faaliyet kiralamasını finansal tablolara almak için sözleşme boyunca ödeyeceği kiraların bugünkü değerini hesaplayarak “Kullanım Hakkı Varlık” ve “Kullanım Hakkı Yükümlülük” tutarlarını belirlemiştir. Kullanım hakkı varlıklarını da sözleşme süresi olan 5 yıl boyunca itfa edecektir. Kullanım hakkı varlıklarına ilişkin 2020 yılına isabet eden amortisman giderini 80.000 TL olarak hesaplamıştır. Kullanım hakkı yükümlülüklerine ilişkin 2020 yılına isabet eden faiz gideri de 40.000 TL’dir.
Özetle; şirket vergi mevzuatı açısından 100.000 TL kira gideri kaydetmiştir. Ancak TFRS’ye göre 80.000 TL amortisman gideri ve 40.000 TL faiz gideri yazması gerekmektedir. Yani 2020 yılında MSGUT açısından 100.000 TL gider yazılması gerekirken TFRS’ye göre 120.000 TL gider yazılması gerekecektir. Fazla yazılan 20.000 TL gider de (20.000 * 0,22) 4.400 TL ertelenmiş vergi varlığı doğuracaktır. Çalışmanın amacı faaliyet kiralamalarının nakit akış tablosuna etkisini açıklamak olduğu ve konuyu anlaşılır kılmak için ertelenmiş vergi konusu ihmal edilecektir.
Örnekte bahsedilen faaliyet kiralamalarının finansal tablolara alınmasının nakit akış tablosuna üç noktada etkisi olacaktır (ertelenmiş vergi ihmâl edilecektir);
1) Faaliyet kiralamalarına ilişkin amortisman tutarının, nakit akış tablosunun “Dönem Net Kârı (Zararı) Mutabakatı İle İlgili Düzeltmeler” bölümündeki “Amortisman ve İtfa Gideri İle İlgili Düzeltmeler” kısmına yazılarak kâr veya zarardan düzeltilmesi gerekmektedir.
2) Kiralama yükümlülüğüne tahakkuk ettirdiğimiz faiz giderinin, nakit akış tablosunun “Dönem Net Kârı (Zararı) Mutabakatı İle İlgili Düzeltmeler” bölümündeki “Faiz Giderleri İle İlgili Düzeltmeler” kısmına yazılarak kâr veya zarardan düzeltilmesi gerekmektedir.
3) Fiili ödenen ve kaydedilen kira giderinin, Nakit Akış Tablosunun “Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit” bölümünün “Kira Sözleşmelerinden Kaynaklanan Borç Ödemelerine İlişkin Nakit Çıkışları” kısmına eksi olarak girilerek fiili ödemenin nakit çıkış olarak gösterilmesi gerekmektedir.
Yukarıdaki örneğin nakit akış tablosu üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi olacaktır;
1) Amortisman ve İtfa Gideri İle İlgili Düzeltmeler 80.000
2) Faiz Giderleri İle İlgili Düzeltmeler 40.000
3) Kira Sözleşmelerinden Kaynaklanan Borç Ödemelerine İlişkin Nakit Çıkışları (100.000)
Nakit akış tablosu üzerindeki etkisi 20.000
Örnekte; yasal kayıtlara göre 100.000 TL kira gideri, TFRS’ye göre 80.000 TL amortisman + 40.000 TL faiz = 120.000 TL faaliyet gideri yazılacaktır. Yani TFRS’ye göre 20.000 TL daha fazla gider yazılmış olacaktır. Aslında ödenen 100.000 TL, ancak yazılan gider 120.000 TL’dir. Bu durumda nakit akış tablosuna 20.000 TL gider düzeltim etkisi olmalıdır. Basit bir örnekle konuyu açıklamaya çalıştım. Bir başka konuda görüşmek dileğiyle…
Kaynaklar
– Gökgöz, Ahmet (2019), “TFRS 16 Kiralamalar Standardı Çerçevesinde Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi”, Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, Vol.5, Issue 1: 318-332.
– TFRS 16 Kiralamalar Standardı
– TMS 17 Kiralama İşlemleri Standardı
– TMS Yorum 15 Faaliyet Kiralamaları – Teşvikler