Türkiye Bankacılık Sisteminde Seçilmiş Göstergelerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı[1],[2]
I.Genel Değerlendirme
Hizmet ağı: Şube dışı alternatif hizmet kanallarında büyüme devam etmiştir. 2019 yılında her şubenin hizmet verdiği kişi sayısı artmıştır. 2018 yılında her şubenin hizmet verdiği kişi sayısı Türkiye genelinde 7.897 kişi iken, 2019 yılında söz konusu sayı 8.210 kişi olmuştur. Her personelin hizmet verdiği kişi sayısı 2019 yılında bir önceki yıla göre 14 kişi artarak 442 olmuştur.
Türkiye genelinde 2018 yılında her ATM 1.769 kişiye hizmet verirken, söz konusu oran 2019 yılı itibariyle 1.779 kişiye yükselmiştir. Her ATM’nin hizmet verdiği kişi sayısının Türkiye ortalamasının altında olduğu il sayısı 22’dir. Bu iller, yoğun turizm faaliyetinin görüldüğü ve bu nedenle bireysel işlem daha ihtiyacının yüksek olduğu bölgelerdedir. Nitekim, bu oranın en yüksek olduğu iki il, Muğla ve Antalya olmuştur.
Kişi başına kredi ve mevduat artmıştır. Kişi başına yurtiçi mevduat 2019 yılında bir önceki yıl sonuna göre 23.992 TL’den 29.032 TL’ye, kişi başına yurtiçi kredi ise 27.037 TL’den 29.284 TL’ye yükselmiştir. Kişi başına mevduat 2019 yılında yüzde 21, kişi başına kredi ise yüzde 8 artmıştır. Mevduattaki artışta TL’deki değer kaybının da etkisiyle YP mevduatlardaki artış etkili olmuştur.
Kişi başına kredi ve mevduatın en yüksek olduğu il İstanbul’dur. Aynı zamanda İstanbul toplam mevduatın yüzde 49’unu ve toplam kredilerin yüzde 43’ünü sağlamaktadır. Ankara için bu oranlar yüzde 13 olarak gerçekleşmiştir.
II.İller ve Bölgeler Bazında Gelişmeler
1.Banka, şube ve personel sayısı
Türkiye’de 2019 yıl sonu itibariyle 47 mevduat, kalkınma ve yatırım bankası ve bu bankalara ait 10.128 şube (yurtiçinde) bulunmaktadır. Bankaların yurtiçi birimlerinde 188.044 kişi istihdam edilmektedir.
Mevduat bankalarının sayısı 34’tür. Bu bankaların 3 tanesi kamu, 1 tanesi Fon, 9 tanesi özel ve 21 tanesi yabancı sermayeli bankadır.
Altı banka 81 ilin tamamında faaliyet göstermektedir. Bu bankalardan üçü kamu bankası, biri özel, ikisi ise yurtdışında yerleşiklere ait bankadır. Bir banka 959 ilçede faaliyet gösterirken, iki banka sırasıyla 532 ve 476 ilçede faaliyet göstermektedir. 50’den fazla ilde faaliyet gösteren banka sayısı 12’dir. Toplam 47 bankadan 18’i ise sadece bir ilde/ilçede faaliyet göstermektedir. (Ek Tablo 1)
İstanbul 2.684 şube ve yüzde 27 pay ile en çok şubeye sahip olan bölgedir. İstanbul’u 1.514 şube ve yüzde 15 pay ile Ege, 1.198 şube ve yüzde 12 pay ile Batı Anadolu bölgeleri izlemektedir. (Ek Tablo 2)
Türkiye’de 2019 sonunda en fazla banka şubesinin bulunduğu ilçe, 424 şube ile Ankara Çankaya olmuştur. Daha sonra 269 şube ile İstanbul Kadıköy ve 219 şube ile İstanbul Şişli ilçeleri gelmektedir. Toplam 345 ilçede tek bir banka şubesi faaliyet göstermektedir. İstanbul, Ankara ve İzmir’de 4.333 adet şube, toplam yurtiçi şubelerin yüzde 43’ünü oluşturmaktadır.
Türkiye’de 2019 sonunda en fazla banka personelinin çalıştığı il, 82.315 kişi ile genel müdürlüklerin tamamına yakınının bulunduğu İstanbul olmuştur. Ankara ve İzmir’de sırasıyla 16.888 ve 10.513 personel görev yapmaktadır.
2.İllere Göre ATM, POS ve Üye İşyeri Sayısı
Bankacılık sektöründe Aralık 2019 itibariyle yurtiçinde 46.749 ATM, 2.900.220 POS cihazı ve 3.153.308 üye işyeri bulunmaktadır. En çok ATM sayısına sahip il, 11.933 tane ile İstanbul’dur. Ankara ve İzmir’de sırasıyla 4.193 ve 3.279 ATM bulunmaktadır. En çok POS cihazı sayısına sahip il, 962.117 tane ile İstanbul’dur. Ankara ve İzmir’de sırasıyla 233.517 ve 177.416 tane POS cihazı bulunmaktadır.
En çok üye işyerinin bulunduğu il, 1.076.750 tane ile İstanbul’dur. Ankara ve İzmir’de sırasıyla 247.347 ve 199.799 üye işyeri bulunmaktadır. Muğla’da her ATM 840 kişiye hizmet vermektedir. Bu sayı Antalya için 1.239, Edirne için ise 1.293’tür.
3.Nüfusa göre bankacılık hizmetleri
Artvin’de her şube 5.178 kişiye hizmet vermektedir. Bu sayı Muğla ve İstanbul için 5.432 ve 5.782’dir. Türkiye ortalaması itibariyle her şube 8.210 kişiye hizmet vermektedir. (Ek Tablo 4)
Türkiye nüfusunun[3] yüzde 30’una sahip olan üç büyük ilde, toplam mevduatın yüzde 67’si ve toplam kredilerin yüzde 61’i bulunmaktadır. (Ek Tablo 5 ve 6)
Her Şubenin Hizmet Verdiği Kişi Sayısı*
| 2014 | 2019 | Yüzde Değ. | |
| Artvin | 4.848 | 5.178 | 7 |
| Muğla | 4.708 | 5.432 | 15 |
| İstanbul | 4.582 | 5.782 | 26 |
| Türkiye ortalaması | 6.973 | 7.897 | 18 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
Kişi başına en yüksek mevduat ortalama 75.437 TL ile İstanbul’dadır. Bu ili 56.783 TL ile Ankara ve 31.371 TL ile İzmir izlemektedir. Türkiye genelinde kişi başına 29.032 TL mevduat bulunmaktadır. (Ek Tablo 7)
Kişi Başına Mevduat* (TL)
| 2014 | 2019 | Yüzde Değ.** | |
| İstanbul | 34.115 | 75.437 | 121 |
| Ankara | 28.929 | 56.783 | 96 |
| İzmir | 13.309 | 31.371 | 136 |
| Türkiye ort. | 12.795 | 29.032 | 126,9 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
** 2014-2019 yılları arası TÜFE yüzde 78 olarak gerçekleşmiştir.
Kişi başına en yüksek kredi ortalama 66.482 TL ile İstanbul’dadır. Bu ili 57.860 TL ile Ankara ve 47.324 TL ile Denizli izlemektedir. Kişi başına kredi düzeyinin Türkiye ortalaması 29.284 seviyesindedir. Söz konusu tutar 2014-2019 döneminde yüzde 98’lik bir artışa işaret etmektedir. (Ek Tablo 8)
Kişi Başına Kredi* (TL)
| 2014 | 2019 | Yüzde değ.** | |
| İstanbul | 34.042 | 66.482 | 95 |
| Ankara | 25.497 | 57.860 | 127 |
| Denizli | 17.421 | 47.324 | 172 |
| Türkiye ort. | 14.828 | 29.284 | 98 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
** 2014-2019 yılları arası TÜFE yüzde 78 olarak gerçekleşmiştir.
4.Banka ve şube sayısına göre bankacılık hizmetleri
Şube başına en yüksek mevduat 436 milyon TL ile İstanbul’dadır. Bu ilimizi 339 milyon TL ile Ankara ve 222 milyon TL ile Aksaray izlemektedir. Şube başına mevduatın Türkiye ortalaması 238 milyon TL’dir. (Ek Tablo 9)
Şube başına ortalama mevduatın en yüksek olduğu bölge 436 milyon TL ile İstanbul’dur. Bu bölgeyi 293 milyon TL ile Batı Anadolu ve 168 milyon TL ile Ege bölgeleri izlemektedir. (Ek Tablo 11)
Şube Başına Mevduat* (Milyon TL)
| 2014 | 2019 | Yüzde değ.** | |
| İstanbul | 156 | 436 | 179 |
| Ankara | 136 | 339 | 149 |
| Aksaray | 80 | 222 | 179 |
| Türkiye ort. | 89 | 238 | 167 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
** 2014-2019 yılları arası TÜFE yüzde 78 olarak gerçekleşmiştir.
Ticari mevduatta ilk üç sırayı ise İstanbul, Batı Anadolu ve Ege bölgeleri paylaşmaktadır. (Ek Tablo 11) Şube başına ortalama mevduatın dağılımına göre, en yüksek TL mevduatı sırasıyla İstanbul, Batı Anadolu ve Ege bölgelerindedir. Döviz tevdiat hesabı (DTH) için bu sıralama ise İstanbul, Batı Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri şeklindedir. (Ek Tablo 11)
Şube Başına Kredi* (Milyon TL)
| 2014 | 2019 | Yüzde değ.** | |
| İstanbul | 156 | 384 | 146 |
| Denizli | 115 | 358 | 211 |
| Gaziantep | 150 | 348 | 132 |
| Türkiye ort. | 103 | 240 | 133 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
** 2014-2019 yılları arası TÜFE yüzde 78 olarak gerçekleşmiştir.
İl bazında, şube başına en yüksek kredi 384 milyon TL ile İstanbul’dadır. Bu ilimizi 358 milyon TL ile Denizli ve 348 milyon TL ile Gaziantep izlemektedir. (Ek Tablo 12)
Bölge bazında, şube başına en yüksek kredi 384 milyon TL ile İstanbul’dadır. Bu bölgeyi 314 milyon TL ile Batı Anadolu ve 195 milyon TL ile Güneydoğu Anadolu bölgeleri izlemektedir. (Ek Tablo 14)
Türkiye genelinde 2019 yılsonu itibariyle ortalama olarak şube başına 240 milyon TL kredi bulunmaktadır.
5.Mevduatın Seyri
Yurtiçi şubelere ait mevduat, 2019 yıl sonu itibariyle 2.414 milyar TL (406 milyar dolar) düzeyinde gerçekleşmiştir. Toplam mevduatın gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 56 düzeyindedir.
Tasarruf mevduatı 703 milyar TL olmuştur. Ticari mevduat 326 milyar TL, döviz tevdiat hesaplarının (DTH) TL karşılıkları ise 1.085 milyar TL düzeyindedir. Toplam yurtiçi mevduatın yüzde 45’ini DTH, yüzde 55’ini ise TL kalemler oluşturmaktadır. (Ek Tablo 10)
Toplam yurtiçi mevduatın yüzde 29’unu tasarruf, yüzde 14’ünü ticari kuruluşlar, yüzde 3’ünü resmi mevduat, yüzde 3’ünü diğer kuruluşlar, yüzde 4’ünü bankalararası mevduat ve yüzde 45’ini DTH oluşturmaktadır. Kıymetli madenler depo hesaplarının payı yüzde 3 düzeyindedir. (Ek Tablo 10)
Yurtiçi Şubelere Ait Mevduatın Bölgelere Göre Dağılımı* (yüzde pay)
| 2002 | 2018 | 2019 | |
| İstanbul | 44,2 | 49,6 | 48,5 |
| Batı Anadolu | 19,1 | 14,7 | 14,6 |
| Ege | 10,6 | 10,4 | 10,6 |
| Akdeniz | 7,0 | 7,2 | 7,6 |
| Doğu Marmara | 6,4 | 5,7 | 6,1 |
| Batı Marmara | 2,6 | 2,6 | 2,6 |
| Orta Anadolu | 2,6 | 2,5 | 2,5 |
| Batı Karadeniz | 2,7 | 2,3 | 2,3 |
| Güneydoğu Anadolu | 1,6 | 2,1 | 2,3 |
| Doğu Karadeniz | 1,7 | 1,4 | 1,4 |
| Ortadoğu Anadolu | 1,0 | 0,9 | 1,0 |
| Kuzeydoğu Anadolu | 0,6 | 0,5 | 0,5 |
| Toplam | 100 | 100 | 100 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
Bölgeler itibariyle, toplam mevduat içinde en yüksek payı yüzde 49 ile İstanbul almıştır. Bu bölgeyi yüzde 15 ile Batı Anadolu izlemektedir.
Bölgeler itibariyle toplam mevduat içinde TL tasarruf mevduatının en yüksek olduğu bölge yüzde 66 ile Batı Marmara’dır. Bu bölgeyi yüzde 50 ile Doğu Karadeniz bölgesi izlemektedir. Öte yandan, toplam içinde döviz mevduatının en yüksek olduğu bölgeler ise yüzde 53 ile Orta Anadolu, yüzde 49 ile İstanbul olmuştur. (Ek Tablo 10)
6.Kredilerin Seyri
Yurtiçi şubelere ait krediler, 2019 sonu itibariyle 2.435 milyar TL (410 milyar dolar) olmuştur. Toplam kredi stokunun gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 57 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Yurtiçi Şubelere Ait Kredilerin Bölgelere Göre Dağılımı* (yüzde pay)
| 2002 | 2018 | 2019 | |
| İstanbul | 50,6 | 42,6 | 42,4 |
| Batı Anadolu | 17,6 | 15,3 | 15,5 |
| Ege | 7,6 | 10,9 | 11,2 |
| Akdeniz | 5,4 | 9,2 | 9,2 |
| Doğu Marmara | 6,7 | 6,9 | 6,8 |
| Güneydoğu Anadolu | 1,2 | 4,1 | 4,0 |
| Batı Marmara | 1,2 | 2,5 | 2,5 |
| Batı Karadeniz | 1,4 | 2,4 | 2,5 |
| Orta Anadolu | 1,3 | 2,3 | 2,3 |
| Doğu Karadeniz | 3,4 | 1,5 | 1,6 |
| Ortadoğu Anadolu | 0,4 | 1,2 | 1,2 |
| Kuzeydoğu Anadolu | 0,3 | 1,0 | 1,0 |
| Toplam | 100,0 | 100,0 | 100,0 |
* 2019 yılı verilerine göre sıralanmıştır.
Kredi stokunun yüzde 94’ü ihtisas dışı, yüzde 6’sı ise ihtisas kredileridir. İhtisas kredilerinin kendi içindeki dağılımlarına bakıldığında, yüzde 62’sinin tarım, yüzde 5’inin gayrimenkul ve kalanının turizm ve diğer krediler olduğu görülmektedir. (Ek Tablo 13)
Tarım ihtisas kredilerinde, Ege, Akdeniz ve Batı Anadolu bölgeleri en çok paya sahip bölgelerdir. Bu üç bölgenin tarım ihtisas kredilerinde toplam payı yüzde 44 düzeyindedir. (Ek Tablo 13)
Gayrimenkul kredilerinin yaklaşık üçte birlik ölümü, Akdeniz ve Ege bölgelerinde kullandırılmıştır. (Ek Tablo 13)
İstanbul’un kredilerdeki payı yüzde 42 düzeyindedir. Batı Anadolu ve Ege bölgelerinin payları sırasıyla yüzde 15 ve yüzde 11’dir. (Ek Tablo 13)
7.Mevduatın Krediye Dönüşmesi
Yurtiçi şubelere ait rakamlar dikkate alındığında, 2019 sonu itibariyle mevduatın krediye dönüşme oranı bir önceki yıla göre 12 puan azalarak yüzde 101 olmuştur. Ortadoğu Anadolu ve Doğu Marmara bölgeleri yüzde 186 ve yüzde 153 ile kredi/mevduat oranının en yüksek olduğu bölgelerdir. Bu oranın en düşük olduğu bölgeler ise, yüzde 106 ve yüzde 97 ile Ege ve Akdeniz’dir. (Ek Tablo 15)
Dip Notlar:
[1] Mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarını kapsamaktadır.
[2] Raporda, 22.9.2002 tarih ve 24884 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanan 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’ndaki İstatistiki Bölge Birimleri sınıflandırması kullanılmıştır. Buna göre İstanbul şehri, aynı zamanda tek başına bir bölgeyi de ifade etmektedir.
[3] Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2019 yılı için yapılan adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) verileri kullanılmıştır.
Kaynak: TBB