Asgari Ücrete Vergi İstisnası
Ferit TAŞ
Yeminli Mali Müşavir
VDK Başkan Yardımcısı (E)
Maliye Müfettişi (E)
ftas@isik-ymm.com.tr
Yazar Hakkında
Bilindiği üzere Cumhurbaşkanı’nca asgari ücrete 50% zam geldiği ve ayrıca işveren maliyetlerinin 450 TL. aşağı çekildiği açıklanmıştı. İlk taslakta sadece asgari ücretliye istisna getirilmiş, vergiler nedeniyle asgari ücretin altına düşen diğer ücretliler için ise asgari geçim indirimi (AGİ) kullanılmak suretiyle bir formül geliştirilmişti. Ancak Resmi Gazetede yayımlanan 22.12.2021 tarihli ve 7349 sayılı Kanun ile ücretlerde vergi istisnası sadece asgari ücretliyi değil, tüm ücretlileri kapsayacak şekilde genişletilerek daha adil bir düzenleme yapıldı. Konuya ilişkin açıklamalarımız aşağıdadır.
Süreçteki Kaosun Nedeni Nedir? Taslak ile Yasalaşan Metin Neden Farklı Oldu?
Cumhurbaşkanınca asgari ücretlilerin vergi ödemeyeceğine ilişkin bir açıklama yapılmıştı. Ancak içinde bulunulan ekonomik dalgalanmalar ve ivedi olması nedeniyle, muhtemelen yeterince tartışılmadan hazırlanan birkaç farklı taslak sunulmuştur. Zamana yayılmış bir kanun tasarısı olsa tüm paydaşların ortak görüşüyle hazırlıklar yapılabilirdi. Ancak yıl sonunda duyurulan ve bir gün içerisinde hazırlanması gereken bir düzenlemede, bürokrasinin inisiyatif almayarak kendi açısından en ihtiyatlı yöntemi seçmesi doğaldır. Muhtemelen Gelir İdaresi tarafından birden fazla taslak hazırlanarak sunulmuştur. Ancak gerek Cumhurbaşkanının açıklamalarının tüm ücretlileri kapsamaması, gerekse sıkı Maliye Politikası uygulanması nedeniyle en ihtiyatlı yöntem seçilmiş olunabilir. İlk taslak sürecinde inisiyatif alınma ihtimalinin düşük olduğuna ilişkin görüşlerimizi Asgari Ücret İşveren Maliyet Değişimi ve Asgari Ücret Üzerindeki Gelirlerde Vergileme – Ferit TAŞ, YMM – Alomaliye.com linkindeki yazımızda dile getirmiştik. Ancak meclis sürecine tüm STK’lar ve paydaşlar dahil olabildiği için daha adil olan bir yöntem tercih edilebilmiştir. Toplumum çoğunluğunu ilgilendiren süreçlerin, ortak akılla yürütüldüğü zaman daha doğru neticeleneceğiniz güzel bir örneği oluşmuştur.
AGİ Devam Ediyor mu? Eş ve Çocuk Sayısına Göre Ücret Farkları Var mı?
7349 sayılı Kanunun 3’üncü maddesiyle Gelir Vergisi Kanununun 32. maddesi yani Asgari Geçim İndirimi (AGİ) yürürlükten kaldırılmıştır. Dolayısıyla Devlet bir eliyle verdiği vergi istisnasının önemli bir kısmını diğer eliyle geri almıştır. Eş ve çocuk sayısına göre ücret farklılaştırılması da AGİ’nin bir unsuru idi, bu nedenle artık çocuk sayısına göre farklı ücret uygulaması olmayacaktır. AGİ’nin tamamen kaldırılması yerine, sadece mükellefin kendisi için hesaplanan 50%’lik kısım kaldırılabilirdi. Böylece eş ve çocuk durumuna göre küçük de olsa ücret farkları bırakılarak daha adil bir uygulama yapılmış olurdu. AGİ zaten vergiden indirim olduğu için, istisna edilen vergiden indirim mekanizması mümkün olmayacağı ileri sürülmektedir. Ancak vergi indirimi yerine destek veya alternatif başka çözümler üretilebilirdi.
Gelir Vergisi Dışında İstisna Var mıdır? Toplam Vergi Desteği Tutarı Nedir?
7349 sayılı Kanunun 2. maddesiyle Gelir Vergisi İstisnası ve 4. maddesi ile damga vergisi istisnası getirilmiştir. Buna karşın 3. madde ile de zaten bir çeşit istisna olan Asgari Geçim İndirimi (AGİ) kaldırılmıştır. AGİ, hesaplanan verginin belirli bir oranının mükellefe geri verilmesi şeklinde bir destek idi. AGİ asgari ücretin %15’i ile mükellefin kendisi, eşi ve çocukları için belirli bir oran çarpılarak hesaplanmakta idi. Bu oranlar mükellefin kendisi için 50%, eşi için 10%, ilk iki çocuk için 7,5%, üçüncü çocuk için 10%, sonraki çocuklar için 5% idi. Bu nedenle eşi ve iki çocuğu olan bir personele zaten verginin %75’i oranında destek verilmekte idi. 7349 sayılı Kanunun 2. Maddesi ile AGİ kaldırıldığı için, Devletin verdiği vergi desteği iki çocuklu bir personel için 100% – 75% = %25 oranda etki yapmaktadır. Zira bir taraftan 638,01 TLgelir vergisi istisnası verirken, diğer taraftan 638,01*75% = 478,51 TL AGİ’yi geri alınmaktadır. Damga vergisi istisnasını da hesaba katarsak, Devletin verdiği gerçek destek 638,01 + 37,98 – 478,51 = 197,48 TL’dir. Eğer personelin bekar olduğunu varsayarsak, bu destek 638,01 + 37,98 – 319,01= 356,99 TL olmaktadır.
İstisna Nasıl Uygulanacak?
7349 sayılı Kanunun 2. maddesiyle Gelir Vergisi Kanunun Ücret İstisnalarına ilişkin 23. maddesinin birinci fıkrasına 18. bent eklenmiştir. Bu bentle asgari ücrete isabet eden vergi, tüm ücretlerde istisna kapsamına alınmıştır. Asgari ücret günlük brüt 166.80 TL yani aylık 166,80*30 = 5.004 TL’dir.
SGK kesintileri vergi matrahına dahil olmadığı için, brüt ücretten SGK kesintileri çıkarılarak 5.004-750.60 = 4.253.40 TL aylık vergi matrahına ulaşılır. Bu tutar kümülatif olarak toplandığı zaman Ağustos ayında 8*4.253,40= 34.027,20 TL kümülatif vergi matrahına ulaşılır. Yani Ağustos ayında ikinci vergi dilimi olan 32.000 TL aşılmaktadır. İstisna nedeniyle alınmayacak olan vergi ilgili ayda aylık asgari ücret üzerinden hesaplanması gereken vergiyi aşamaz. Bu nedenle hem asgari ücret hem de diğer tüm ücretler için hesaplanacak Gelir Vergisi İstisnası Ocak – Temmuz 2022 dönemleri için %15’den 638.01 TL, Ağustos 2022 dönemi için 32.000 TL altına %15 üstüne 20%’den 739,37 TL, Eylül – Aralık 2022 dönemleri için ise %20’den 850,68 TL’dir.
Aşağıdaki tablolarda iki farklı örneğe yer verilmiştir. Birinci tablo asgari ücret alan personele, ikinci tablo ise brüt ücreti 20.000 TL olan personele ilişkindir. Bu iki personelin Temmuz, Ağustos, Eylül ayı maaş hesaplamaları aşağıdaki gibidir.
| Temmuz 22 | Ağustos 22 | Eylül 22 | |
| Asgari Ü. Kümülatif G.V. Matrah | 29.773,80 | 34.027,20 | 38.280,60 |
| İşveren Maliyeti | 5.879,70 | 5.879,70 | 5.879,70 |
| SGK Primi İşveren (15,5%) | 775,62 | 775,62 | 775,62 |
| İşsizlik Sig. İşveren (2%) | 100,08 | 100,08 | 100,08 |
| Brüt Asgari Ücret | 5.004,00 | 5.004,00 | 5.004,00 |
| Prim ve Kesintiler | 750,60 | 750,60 | 750,60 |
| SGK Primi (14%) | 700,56 | 700,56 | 700,56 |
| İşsizlik Sigorta Primi (1%) | 50,04 | 50,04 | 50,04 |
| Ödenecek Vergi | – | – | – |
| Gelir Vergisi (Matrah*15%) | 638,01 | 739,37 | 850,68 |
| İstisna Gelir Gergisi | 638,01 | 739,37 | 850,68 |
| Ödenecek Gelir Vergisi | – | – | – |
| Damga Vergisi (0,759%) | 37,98 | 37,98 | 37,98 |
| İstisna Damga Gergisi | 37,98 | 37,98 | 37,98 |
| Ödenecek Damga Vergisi | – | – | – |
| Net Asgari Ücret | 4.253,40 | 4.253,40 | 4.253,40 |
| Temmuz 22 | Ağustos 22 | Eylül 22 | |
| 20.000 TL Kümülatif G.V. Matrahı | 119.000,00 | 136.000,00 | 153.000,00 |
| İşveren Maliyeti | 23.500,00 | 23.500,00 | 23.500,00 |
| SGK Primi İşveren (15,5%) | 3.100,00 | 3.100,00 | 3.100,00 |
| İşs.Sig İşveren (2%) | 400,00 | 400,00 | 400,00 |
| Brüt Ücret | 20.000,00 | 20.000,00 | 20.000,00 |
| Prim ve Kesintiler | 3.000,00 | 3.000,00 | 3.000,00 |
| SGK Primi (14%) | 2.800,00 | 2.800,00 | 2.800,00 |
| İşsizlik Sigorta Primi (1%) | 200,00 | 200,00 | 200,00 |
| Ödenecek Vergi | 4.065,81 | 3.964,45 | 3.853,14 |
| Gelir Vergisi (Matrah*27%) | 4.590,00 | 4.590,00 | 4.590,00 |
| İstisna Gelir Gergisi | 638,01 | 739,37 | 850,68 |
| Ödenecek Gelir Vergisi | 3.951,99 | 3.850,63 | 3.739,32 |
| Damga Vergisi (0,759%) | 151,80 | 151,80 | 151,80 |
| İstisna Damga Gergisi | 37,98 | 37,98 | 37,98 |
| Ödenecek Damga Vergisi | 113,82 | 113,82 | 113,82 |
| Net Ücret | 12.934,19 | 13.035,55 | 13.146,86 |
İstisna Edilen Tutar Neden Vergi Dilimi Maddesinde Gösterilmemiştir?
Söz konusu istisna Gelir Vergisi Kanunun 103. maddesine ilk dilim olarak %0 vergi oranı belirlenerek de getirilebilirdi. Ancak yukarıda da anlattığımız üzere, girdiğimiz süreci sıkı maliye politikasıyla yönetmesi gereken Bakanlığın böyle bir insiyatif alması muhtemel değildi. Zira bu istisna vergi dilimine %0 oran olarak eklense idi, vergilemenin kümülatif matrah üzerinden yapılması dolayısıyla, yüksek ücretliler için vergi etkisi vergi dilime göre %35-%40 olurdu. Bu alternatifte istisna hesabı çok kolay yapılabilirdi. Ayrıca asgari ücretlinin çalışanlar içerisindeki oranının yüksekliği göz önünde bulundurulursa Devletin vergi kaybı çok yüksek olmazdı. Potansiyel vergi kaybı ise üst dilimlere isabet eden tutarlar biraz az yükseltilerek sağlanabilirdi. Örneğin, üçüncü ve dördüncü dilimlere isabet eden tutarlar %36 değil %33-35 oranında yeniden değerlenebilirdi.
İşveren Yükü Değişim Oranı
Daha önceki yazımızda da bu oranlar yazılmış olmakla birlikte, kesinleşen Kanuna göre yeniden tekrar etmekte fayda bulunmaktadır. Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, işveren maliyeti 5.879,70 TL olacaktır. SGK borcu bulunanlar için işveren sigorta primi 15,5% değil 20,5% hesaplanacağı için, toplam işveren maliyeti 6.129.90 TL olur. Asgari ücretin net tutarına %50,5 oranında zam gelmiş olmasına rağmen, işveren maliyeti ise 5.879,70 / 4.203,56 = 40% artmıştır. Oranın asgari ücret artış oranı olan 50%’den düşük olma nedeni gelir vergisi ve damga vergisi istisnalarıdır.
İstisna Aralık 2021 Maaşlarını Etkiliyor mu?
İstisna maddelerinin yürürlük tarihi 1.1.2022 olup, ödenme tarihine bakılmaksızın, Aralık 2021 ücretlerinde her hangi bir değişiklik bulunmamaktadır. Yani Aralık maaşları 2021 yılında veya 2022 yılında ödendiğine bakılmaksızın, Aralık ayında yürürlükte olan mevzuata tabi olacak ve istisnadan faydalanamayacaktır.
Birden Fazla Ücret Alanların İstisnayı Kullanma Sınırı
7349 sayılı Kanunda birden fazla işverenden ücret alanlarda bu istisnanın sadece en yüksek olan ücrete uygulanacağı hükme bağlanmıştır.
