Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Şemsettin ESER
Vergi Dairesi Müdürü
esersemsettin@outlook.com
I. Giriş – Tanımlar
Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu ile genel olarak muristen varislere intikal eden mallar ile ivazsız intikal eden mallar vergilendirilmektedir.
Muris: Yaşamını yitiren, mirasçılarına miras bırakan kişi.
Miras: Yaşamını yitiren kişiden varislere/mirasçılara kalan mal (Menkul, gayrimenkul, ticari işletme vb.), borç ve haklar.
Varis/Mirasçı: Yaşamını yitiren kişiden kendisine miras düşen kişi (Çocuklar (altsoy) ve eş, çocuk yoksa üstsoy ve üstsoyun çocukları varsa eş.
İvazsız: Karşılıksız (Hibe, bağış vb. yollarla) edinme, iktisap etme.
II. Ölüm Olayının Vukuu Bulması ile Yaşanan Süreç
Giriş bölümünde de belirtildiği üzere Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu ile; ölüm olayı ile birlikte muristen varislere intikal eden mallar ile ivazsız/karşılıksız intikal eden malların nakdi değerleri üzerinden vergi alınması amaçlanmıştır.
İvazsız/karşılıksız tarzda intikal eden malların nakdi değerleri üzerinden vergi beyanında uygulamada fazlaca bir sorunla karşılaşılmamaktadır.
Ancak yaşamını yitirenin mirasçıları, muristen kendilerine kalan malları miras hisseleri nispetince paylaşıp kendi adlarına almak ya da satmak istediklerinde, tapu, trafik tescil kuruluşları, noter gibi kurumlar Vergi Dairesinden İlişiği Yoktur yazısı istemektedirler.
Varisler ise Veraset ve İntikal Vergisi Kanununu bilmediklerinden bu yazının Vergi Dairesinden kolayca ve hemen alınabileceği düşüncesi ile Vergi Dairelerine gelmekte;
Vergi Daireleri de bu yazının verilebilmesi için Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin ekleri ile birlikte verilmesi gerektiğini belirtmektedirler.
Bunun üzerine varisler için Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesini verebilmek için gerekli olan ekleri temin etmek süreci başlamaktadır.
III. Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin Ekinde Olması Gereken Belgeler ve Bu Belgelerin Temininde Yaşanan Sorunlar
1- Veraset İlamı: Varislerden birinin veya birkaçının müracaatı üzerine mahkeme ya da noterden alınır. Bu belgenin alınmasında genelde herhangi bir problem yaşanmamaktadır.
2- Tapu: Muristen varislere intikal eden gayrimenkullerin Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi ile beyanı sırasında tapu örneği gereklidir. Genellikle varislerin ellerindeki tapu belgeleri ile tapu kayıtları (çoğunlukla arsa ve arazilere uygulama yapılmış olması ya da gayrimenkul sayısının net olarak bilinememesi vb. nedenlerle ) uyumsuz olmaktadır. Bu nedenle Vergi Daireleri; varislerinden gayrimenkullerin son ada, pafta veya sayılarını gösterir tapudan belge istemektedirler. Bu nedenle varisler tapu ile Vergi Daireleri arasında birkaç defa gidip gelme sorunu yaşamaktadır.
3- Belediyelerden Alınan Ölüm Yılına Ait Emlak Vergi Değeri: Varisler, muristen intikal eden gayrimenkullerin ölüm yılı itibariyle emlak vergi değerini gösterir belgeyi gayrimenkulün bulunduğu yer belediyesinden almaları gerekmektedir. Gayrimenkuller farklı illerde ise veya emlak vergi borcu varsa bu belgelerin temininde güçlük yaşanmaktadır.
4- Araçlar İçin Ruhsat: Temininde genellikle güçlük yaşanmamaktadır.
5- Para İçin Bankadan Yazı: Varisler Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinde ilgili tutarı beyan edebilmek için bankadan yazı getirmeleri gerekir. Bankadan yazı almakta çok sıkıntı olmamakla birlikte birden fazla bankada hesap olması durumunda veya kiralık kasa olduğunda kiralık kasa vergi dairesi personeli ile birlikte açılacağından, vergi dairesi personelinin oraya gitmesi, varislerin bir araya gelmesi, gelememesi vb. sıkıntılar yaşanmaktadır.
6- Ticari İşletme: Muristen varislere intikal eden ticari işletmenin faaliyetine devam edip etmeyeceği, edecekse tüm varisler mi yoksa bir veya birkaçı tarafından mı devam edileceği, bir veya birkaçı tarafından devam edilecekse diğer varislerin feragatname vermesi, ticari işletmenin değerlemesi, bilanço ve işletme hesap özetinin temini vb. sıkıntılar yaşanmaktadır.
7- Şirket Ortaklığı, Hisse Senedi, Tahvil: Murislerin bir şirkette ortaklığı ya da yöneticiliği varsa ortaklık nispeti ile şirketin ölüm tarihindeki bilançosu, hisse senedi veya tahvil benzeri şeyler varsa ilgili kurum veya kuruluşlardan yazı alınması gerekir. Bazen bu süreçte de çok sıkıntılı durumlar yaşanabilmektedir.
Bu belgeler tamamlandıktan sonra Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin doldurulup tüm varisler tarafından imzalanarak Vergi Dairelerini verilmesi gerekir.
IV. Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin Verilmesi Aşamasında Yaşanan Sorunlar
1- Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi, ölüm tarihinden itibaren 4-8 ay (1) içinde verilmesi gerekir. Varisler böyle bir beyanname verileceğini bilmediklerinden bu sürede beyanname verilmediği için varisler usulsüzlük cezasına muhatap olmaktadırlar.
2- Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi, murisin en son ikametgahının olduğu yer Vergi Dairesine (2) verilmesi gerekmektedir.
Bu durum uygulamada çok sıkıntı yaratmaktadır. Şöyle ki murisin son ikametgâh adresi ile varislerin bulunduğu yerler, intikal eden gayrimenkul ya da menkul malların farklı farklı yerlerde olması gibi. Her ne kadar İnteraktif Vergi Dairesinden bu beyannamenin verilmesi mümkün olsa da mirasçılar çoğunlukla İnteraktif Vergi Dairesini kullanmayı tercih etmemekte işlemlerini Vergi Dairesinden halletmek istemektedirler.
Mirasçılar bulundukları yer Vergi Dairesinden ya da malların olduğu yer Vergi Dairesinden beyannamelerini vererek işlemlerini halletmek istemektedirler. İlgili Vergi Dairesine yönlendirildiklerinde ise “vereceğinin bir yazı, oradan oraya oradan oraya yolluyorsunuz” serzenişleri olmaktadır.
3- Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin doldurulması; Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi aslında herkes tarafından çok kolay doldurulabilecek şekilde dizayn edilmiş olmasına rağmen birçok mirasçı bu beyannameyi “yanlış yaparım” düşüncesi ile dolduramamakta Vergi Dairesi personelinden yardım istemektedir. Vergi Dairesi personeli de iş yoğunluğu, mükellefin özel işlerini yapma yasağı (3) vb. nedenlerle bu talepler karşılanmayınca, Vergi Dairesi personeli ile mirasçılar arasında olmaması gereken tartışmalar yaşanmaktadır.
4- Anne ya da baba öldüğünde, onların anne veya babasının yada daha üst soyun ölümünden sonra Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi verilmemişse; öncelikle onlar için varis ya da varislerin alt soyları (Bazen alt soyların sayıları 50, 100, hatta 200’lü rakamları bile bulabilmektedir. Bu varislere ulaşılması, anlaşılması ve Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin imzalatılması aşamasında ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır.) yukarıda belirtilen işlemleri yaparak üst soylara ait Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi verdikten sonra kendi anne ve/veya babasından intikal eden mallar için Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesini verebilmektedir.
V. Değerlendirme
Ölüm olayı ile birlikte yukarıda özetle belirtilen türden sıkıntılar yaşanmaktadır. Yaşanan bunca sıkıntının karşılığında devletin elde ettiği Veraset ve İntikal Vergisi geliri vergi gelirleri içinde binde 1,2 ile 1,7 arasında (4) değişen bir paya sahiptir. Bu payın da büyük bir çoğunluğunu şans ve talih oyunları ya da çekilişle ya da yarışma ve benzerlerinden kazanılan (ve beyan dışı bırakılma ihtimali az olan) ikramiyeler üzerinden ödenen %20 lik (5) vergi oluşturmaktadır. Diğer bir ifade ile veraset yoluyla alınan verginin Veraset ve İntikal Vergisi tutarı içindeki payı çok azdır.
Avrupa Ülkelerindeki Veraset Ve İntikal Vergisi Uygulaması;
Avrupa Birliği üyesi ülkelerde yapılan bir çalışmada Veraset ve İntikal Vergisi sistemleri incelenmiş ve söz konusu verginin tarihsel geçmişi ile toplam vergi hasılatı içindeki payı oranında pozitif bir ilişki tespit edilmiştir. Yani incelenen ülkelerde Veraset ve İntikal Vergisi ne kadar eskiye dayanıyorsa Veraset ve İntikal Vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki payı da o kadar yükselmektedir. (6)
İngiltere’deki Uygulama: Veraset ve İntikal Vergisi, Tereke Vergisi şeklinde uygulanmaktadır. Yani mirasçıların payları yerine ölen kişinin geride bıraktığı tüm mal varlığı (tereke) üzerinden vergi hesaplanmaktadır. Terekenin 300.000 sterline kadar olan kısmı %20, aşan kısmı %40 vergi oranı ile vergilendirilmektedir. (7)
Almanya’daki Uygulama: Vergi oranı %7 ilâ %50 arasında uygulanmakta olup, eş için 500.000 Euro, çocuklar için 400.000 Euro istisna uygulanmaktadır.(8)
Türkiye’deki Uygulama:
Cumhuriyet Öncesi: Yani Osmanlı Devletinde arazilerin veraset veya satışı nedeniyle el değiştirmesi durumunda görülen tapu hizmetlerinin bir karşılığı olarak bir harç ödemesi söz konusu olmaktaydı. Bu harçlar; taşınmaz mal mülkiyetinin satışı durumunda intikal harcı, veraset yoluyla intikallerde ise ferağ harcı adı altında ödenirdi. (9)
Cumhuriyet Sonrası: Veraset ve İntikal Vergisi, 1926 yılında 797 Sayılı Kanunla karşılıksız intikallerle ilgili olarak Osmanlı Devletinden kalan harçların yerine uygulanmaya başlamıştır. (10) Bu kanun ile ilk kez açık bir şekilde verasetin vergilenmesi yoluna gidildiği söylenebilir. Kanunun uygulanmasında ortaya çıkan aksaklıkların giderilmesi ve Medeni Kanuna uygun hale getirilmesi amacıyla Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu önemli ölçüde değiştirilmiştir. (11)
1959 yılında değiştirilen ve günümüzde hala meriyette olan Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu (12) ile veraset yoluyla olan intikaller ile ivazsız intikaller vergilendirilmektedir.
Veraset yolu ile intikallere yönelik olarak Kanunun 4. maddesinde yer alan istisna hükmü ile eş ve çocukların her birine ayrı ayrı 2022 yılı için 400.000,00 TL’lık istisna uygulanmaktadır.
Yine Kanunun nispetlerin yer aldığı 16. maddesinde veraset yoluyla intikaller ile ivazsız intikaller için çok yüksek matrahlı ayrı ayrı artan oranlı vergi tarifesi belirlenmiştir.
| Matrah | Veraset Yoluyla İntikal % | İvazsız İntikal % |
| 500.000,00 | 1 | 10 |
| 1200.000,00 | 3 | 15 |
| 2.500.000,00 | 5 | 20 |
| 4.900.000,00 | 7 | 25 |
| 9.100.000,00 | 10 | 30 |
Mirasçı başına istisna tutarının çok yüksek olması, vergi tarifesindeki matrahların çok yüksek vergi oranlarının düşük olması, ayrıca ülkemizde kayıtlı ekonomide yaşanın sıkıntılar, özellikle gayrimenkullerin gerçek değeri ile Veraset ve İntikal Vergisine esas olan değeri arasında çok ciddi fark bulunmaktadır.
Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde yukarıda belirtildiği şekilde mirasçıların çok uğraş vererek doldurup verdikleri Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamelerinin çok büyük bir çoğunluğunda vergi tahakkuk etmemekte, beyanname süresinde verilmemişse usulsüzlük cezası kesilerek ilişiği yoktur yazıları verilmektedir.
Verginin tahakkuk etmemesi mirasçılar açısından olumlu değerlendirilse bile yukarıda belirtilen süreç nedeniyle mirasçıların yaşadığı sıkıntı, zaman kaybı ve uğraş ile idarenin katlandığı fayda-maliyet analizi dikkate alındığında Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu maliye litaratüründe tartışılır hale gelmiştir.
Siyasi irade tarafından 2008 yılında TBMM’ne sevk edilen kanun tasarısı ile Veraset ve İntikal Vergisi Kanununu tamamen kaldırmayı, ivazsız intikalleri de Gelir Vergisi Kanunu içinde vergilendirmeyi düşündüğü bu kanun tasarısının gerekçesinde; “…ülkemizde, veraset yoluyla intikal eden malların vergiye esas alınacak değerinin tespitinde yaşanan güçlükler nedeniyle mükellefle idare arasında sıklıkla uyuşmazlıklar çıkmakta, bu durum hem mükellefler hem de idare için önemli zorluklar, maliyetler ve zaman kaybına neden olmaktadır. Yine mükelleflerin bu vergiye uyumda karşılaştıkları güçlükler nedeniyle fiilen intikal eden malların hukuki tescil işlemleri uzun yıllar boyunca yapılamamaktadır. Bu durum, veraset yoluyla intikal eden malların fiili sahipliği (zilyetliği) ile hukuki sahiplerinin farklı kişiler olması sonucunu doğurmakta, resmi kayıtların güncellenmesindeki gecikmeler, ekonomik faaliyetlerin kayıtlılık düzeyinin artırılmasının önünde engel teşkil etmektedir.
Tasarıyla uyum maliyetinin yüksekliğine, kayıt ve tescil süreçlerinin doğurduğu çarpıklıklara rağmen mali açıdan getirisi son derece az olan veraset yoluyla intikallerden alınan verginin kaldırılması, ivazsız surette intikallerin ise Gelir Vergisi içinde değerlendirilerek Gelir Vergisine tabi tutulması amaçlanmaktadır. Böylece başta kayıtlı ekonomiye geçiş süreci olmak üzere, vergi sisteminin basitleştirilerek uygulamasının kolaylaştırılması, mükellefler tarafından kolaylıkla anlaşılması, genel olarak vergiye gönüllü uyumun artırılması yolunda atılacak önemli bir adım olacaktır.” şeklinde açıklama yapılmıştır.
VI. Öneri
Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu sil baştan ele alınarak yeniden yazılmalı ve;
– İngiltere’deki uygulama benzeri yani mirasçıların payları yerine murisin bıraktığı toplam tereke üzerinden vergileme yapılmalı,
– Meriyetteki Veraset ve İntikal Vergisi Kanunundan eş ve her bir çocuğa ayrı ayrı uygulanan yüksek tutarlı istisna yerine terekenin toplam tutarına (gayrimenkuller Emlak Vergisi değeri üzerinden beyan ya da kayıt ve tescil edilmişse 100.000,00 TL, gerçek değeri (Ekspertiz ya da gayrimenkul değerleme şirketleri raporu gibi belgelere istinaden) üzerinden beyan ya da kayıt ve tescil edilmişse 200.000,00 TL, terekeye dahil diğer mallar için 100.00,00 TL toplamda da 300.000,00 TL yi geçmeyecek.) tek bir istisna uygulanmalı,
– Kayıtlı ekonomiye geçiş ve gayrimenkullerin, araçların fiili sahipliği ile hukuki sahipliğinin farklı kişiler olmamasını sağlamak için terekeye dahil malların beyanı ya da kayıt ve tescilinin 4 ay içinde yapılması, 4 ay içinde yapılmaması halinde uygulanacak vergi oranının gecikilen süreye göre %10, %20 gibi artırımlı uygulanması,
– Terekenin toplam tutarı 10.000.000,00 TL ve üzeri ise, varisler tarafından murisin son ikametgahının, varislerin ikametgahının ya da malların bulunduğu yer Vergi Dairesine 4 ay içinde beyan edilmeli,
– Terekenin toplam tutarı 10.000.000,00 TL nin altında ise, tevkif suretiyle vergilendirme asli vergileme şekli olmalı ve;
Gayrimenkuller;
1- Gayrimenkuller varis ya da varisler adına ya da üçüncü kişilere devrinde Emlak Vergisi değeri üzerinden kayıt ve tescil ettirilmek istenirse tapu harcı ile beraber % 5 oranında,
2- Gayrimenkuller varis ya da varisler adına ya da üçüncü kişilere devrinde gerçek değeri (Ekspertiz ya da gayrimenkul değerleme şirketleri raporu gibi belgelerle tevsik) üzerinden kayıt ve tescil ettirilmek istenirse tapu harcı ile beraber %2 oranında,
Araçların kasko değeri üzerinden varis ya da varisler adına ya da üçüncü kişilere devrinde tescilden önce tescil kuruluşunca %2 oranında,
Bankadaki para, banka tarafından ödeme yapılmadan önce %2 oranında,
Ticari işletme; ticari işletmeye tüm varisler ortaklık şeklinde devam edecekse vergilendirilmemeli, ancak bir ya da birkaç varis devam ediyorsa ya da üçüncü kişilere devir yapılırsa VUK’ na göre yapılacak değerleme üzerinden payını devreden varislere düşen pay üzerinden ivazsız intikal olarak %5 oranında,
Şirketlerdeki ortaklık payı; tüm varisler ortak olarak devam ederse vergilendirilmemeli, ancak bir ya da birkaç varis devam ediyorsa ya da üçüncü kişilere devredilirse VUK’ na göre yapılacak değerleme üzerinden payını devreden varislere düşen pay üzerinden ivazsız intikal olarak %5 oranında,
Yukarıda yazılı olmayan diğer mallar, varislere teslim edilmeden önce teslimi yapanlar tarafından %2 oranında,
Şans ve talih oyunlarından ya da çekiliş ve yarışmalardan kazanılan ikramiyeler; bu oyunları, yarışmaları tertip edenler tarafından %20 oranında,
İvazsız intikaller kayıt ve tescilden önce %20 oranında,
tevkifat yapılmalıdır.
VII. Sonuç
1959 yılında yürürlüğe giren ve günümüzde hala uygulanmakta olan Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun uygulanmasında;
Mirasçılar; muristen kendilerine intikal eden malları, kendi adlarına tescil ya da tasarruflarına alma ya da devir sırasında çok ciddi sıkıntılar yaşamakta, bununla birlikte Vergi Dairesi, Tapu, Belediye gibi kamu kurumları üzerinde yarattığı iş yükü ve maliyet ile binde bir, binde bir buçuk arasında olan bütçe payı ile getirisi ters orantılı durumdadır.
Bu nedenlerle Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu yeniden ele alınmalı ve;
– Günümüzün ekonomik şartlarına ve vergileme tekniğine uygun,
– Basit anlaşılabilir,
– Gönüllü uyumu yükseltecek,
– Asli vergileme şekli tevkif usulü,
olan bir kanun haline getirilmelidir.
Kaynakça:
1. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu, 9. maddesi, 15.06.1959 tarih ve 10231 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
2. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu, 6. maddesi, 15.06.1959 tarih ve 10231 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
3. Vergi Usul Kanunu, 363. maddesi, 10.01.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
4. 2018-2019-2020-2021 Bütçe Kanunları B Cetveli.
5. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu, 16. maddesi, 15.06.1959 tarih ve 10231 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
6. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Aydın, 2009:65-66).
7. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Çiçek ve Çiçek, 2008:150-153).
8. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Bitk,2008: 417-418).
9. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Kükrer, 1987:120).
10. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Öner, 2005:472).
11. Maliye Dergisi, Harun Kılıçaslan (Giray, 2010:247).
12. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu, 15.06.1959 tarih ve 10231 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.