Çağatay YARAR
Vakıflar Genel Müdürlüğü Başmüfettişi
cagatayyarar@hotmail.com
1- Giriş
Vakıflar ticari işletmeler gibi kâr amacı ile faaliyet göstermeyip vakfedenin iradesi ile belirlenen amaçlar doğrultusunda faaliyette bulunurlar. Vakfın iktisadi işletmeye sahip olması dahi bu durumu değiştirmez. Ticari şirketlerin verimliliği ya da performansı cirosu ya da karı ile ölçülürken vakıflarda ise bu performans amacına yönelik olarak yaptığı harcamaların boyutu ile ölçülebilmektedir. Bu noktada gerek kamu otoriteleri, gerekse bağışçılar veya diğer paydaşların vakfın faaliyetlerinin mali hacmini görebilmesi için amaca yönelik giderlerin doğru ve net bir şekilde mali tablolara yansıtılması büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada vakıfların yaptığı amaca yönelik harcamaların muhasebe kayıt sistemindeki yeri irdelenmiş ve örnek kayıtlara yer verilmiştir.
2- Amaca Yönelik Gider Kavramı
Vakıf bir amaca hizmet etmek üzere varlık kazanır, amaçsız bir vakıf olamayacağı gibi amacı belirlenme imkanı olamayan bir vakfın da meşru bir şekilde kurulması mümkün değildir. (Çilingir,2018)
Türk Medeni Kanununun 101. maddesinde; “Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır.” denilmektedir. Bu madde hükmünden vakfın amacının iki şarta bağlandığı görülmektedir. Bunlar amacın belirli ve sürekli olması olarak belirlenmiştir. Aynı madde kapsamında Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasanın temel ilkelerine, hukuka, ahlâka, millî birliğe ve millî menfaatlere aykırı veya belli bir ırk ya da cemaat mensuplarını desteklemek amacıyla vakıf kurulamayacağı da belirtilmiştir.
Kanunun 106. maddesinde de vakıf senedinde vakfın adı, amacı, bu amaca özgülenen mal ve haklar, vakfın örgütlenme ve yönetim şekli ile yerleşim yerinin gösterileceği belirtilmiştir. 113. madde göre ise durum ve koşullardaki değişmeler yüzünden vakıf senedinde yazılı amaca bağlı kalınması vakfedenin arzusuna açıkça uymayacak hâle gelmiş ise mahkeme, vakfın yönetim organı veya denetim makamının başvurusu üzerine diğerinin yazılı görüşünü aldıktan sonra vakfın amacını değiştirebilir. Buradan da anlaşılacağı üzere vakfın amacının değiştirilmesi ancak mahkeme kararına bağlanmıştır.
İşte yukarıda açıklandığı üzere vakıf kurucusunun belirlediği amaca uygun ve doğrudan bu amacın gerçekleşmesi için yapılan harcamalar amaca yönelik gider olarak kabul edilmektedir. Aslında vakfın idamesi için gereken günlük harcamalar dışında kalan diğer tüm harcamalar bu kapsama girebilmektedir. Genel olarak bir çok vakıf senedinde vakıf yöneticilerinin hangi tür harcamalar yapabilecekleri açıkça belirtilmektedir. Yine amaca yönelik harcamaların gelirin belli bir oranın üzerinde yapılması gerektiği de vakıf senedinde açıkça belirtilmiş olabilir. Genel olarak bir çok vakıf senedinde ki özellikle vergi muafiyeti tanınmış olan vakıfların zorunlu olarak gelirlerinin en az 2/3’ünün amaca yönelik olarak harcanması gerektiği yazılıdır. Kısacası amaca yönelik giderler vakıf senedinde vakfın amacının yazılı olduğu bölümde yer alan amaç doğrultusunda doğrudan bu amacın gerçekleştirilmesine yönelik harcamalardır.
3- Amaca Yönelik Giderlerin Çeşitleri
Vakıfların amaca yönelik giderleri çeşitli alt başlıklar altında değerlendirilebilecektir. Ancak genel bir çerçeve çizmek adına vakıfların her yıl Vakıflar Genel Müdürlüğüne vermek zorunda oldukları yıllık beyannamelerinde yer alan alt başlıklar dikkate alınmıştır.
Bu beyannamenin Mali Bilgiler başlıklı 8. bölümünde amaca yönelik giderlerin aşağıdaki şekilde sınıflandırılarak tutarlarının belirtilmesi istenmektedir.
- Sağlık
- Sosyal Hizmetler
- Hayır İşleri ve Gönüllü Faaliyetler
- Eğitim ve Araştırma
- Kültür, Sanat, Spor
- Ekonomik Sosyal ve Toplumsal Kalkınma
- Hukuk İnsan Hakları ve Politika
- Çevre (Doğa ve Hayvanları Koruma)
- Uluslararası Faaliyetler
- Diğer
Diğer yandan aynı beyannamenin 2. bölümünde de vakfın ana faaliyet alanının gider büyüklüğüne göre aşağıdaki şekilde sıralanması istenmiştir.
- Eğitim
- Sağlık
- Sosyal yardım
- Çevre
- Sosyal hizmet
- Bilim-Teknoloji
- Sosyo-kültürel, tarih
- Sanat
- Tarım hayvancılık
- Hukuk, insan hakları, demokrasi
- Kalkınma
- Mesleki eğitim
- Personele yardım
- Spor
- Diğer
Kanımızca bu sınıflandırmadan biri tercih edilerek alt hesap kalemlerine uyarlanıp muhasebe kayıtlarında kullanılması uygun olacaktır. Bu sayede Vakıflar Genel Müdürlüğüne verilecek yıllık beyannameler düzenlenirken hesap bilgileri muhasebe kayıtlarından kolayca alınabilecek ve beyannamenin düzenlenmesi de kolaylaşacaktır.
Ancak amaca yönelik giderler kayıt altına alınırken esas olarak amaca yönelik gider olmasına rağmen genel yönetim gideri gibi algılanan çok sayıda hatalı kayıt yapılmaktadır. Örneğin; çoğu kişi tarafından genel yönetim gideri olarak değerlendirilen kütüphanesi olan vakfın kütüphanecisi, ücretsiz sağlık hizmeti veren bir vakıfta görev alan doktor veya diğer sağlık çalışanlarının ücretlerinin, doğrudan amaca yönelik gider olarak değerlendirilmesi gerekecektir. İlki eğitim ya da kültür alanında değerlendirilirken ikincisi ise sağlık gideri olarak ele alınıp bu alt başlıktaki amaca yönelik giderler arasına alınmalıdır. Dolayısıyla yapılan kayıtlar bir ticari işletme mantığı ile değil, vakıf senedinde yazılı amaçlarda aldığı yere göre dikkate alınmalıdır. Yine örneğin yoksul öğrenciler için ücretsiz olarak okul taşımacılığı yapan bir vakfın kendine ait servis aracına ait yakıt gideri de amaca yönelik gider olarak değerlendirilecektir.
4- Vakıflar Tek Düzen Hesap Planında Amaca Yönelik Gider Hesapları
Vakıflar Kanununun 31. maddesi uyarınca vakıflar, muhasebe kayıtlarını Vakıflar Genel Müdürlüğünce belirlenecek usûl ve esaslar dahilinde tutmak zorundadırlar. Vakıflar Yönetmeliğinin 50. maddesine göre de muhasebe kayıtlarını Genel Müdürlüğün resmi internet sitesinde yayımlanan Vakıflar Tek Düzen Hesap Planına uygun olarak tutarlar, bilânço ve gelir tablolarını da bu plan ekindeki örnek tablolara göre düzenlerler. (https://cdn.vgm.gov.tr/mevzuat/vakiflar-tek-duzen-hesap-plani.pdf)
Vakıflar Tekdüzen Hesap Planında 7/B seçeneğinin esas alınmış olduğu görülmektedir. 7/B seçeneği uygulamasında yapılan amaca yönelik harcamalar için tam olarak uygun hesap yoktur ancak 794- Çeşitli Giderler Hesabı kullanılmaktadır.
Buna göre vakfın amaca yönelik giderleri yıl içerisinde 794 Çeşitli Giderler hesabının vakfın amaçlarına göre oluşturulmuş alt kırılımlarına uygun olarak kaydedilecektir. Örneğin burs ödemeleri için ayrı bir alt kırılım, ücretsiz sağlık hizmetleri için ayrı bir alt kırılım oluşturulabilir.
Bunun dışında diğer bir alternatif olarak Prof. Dr. Ahmet Hayri DURMUŞ tarafından vakfılar tek düzen hesap planı için örnek detaylı bir alt hesapları da içeren çalışma yapılmış ve bu çalışmada yukarıda yer alan hesap kalemleri öncelikle amaca yönelik olanlar ve amaca yönelik olmayanlar şeklinde alt hesaplara ayrılmıştır. Buna göre örneğin doğrudan vakfın amacına yönelik olarak çalıştırılan işçilerin ücretleri için 791.01. Amaca Yönelik İşçi Ücretleri (İşçi Ücretlerinden Amaca Yönelik Olanlar) 791.02 Amaca Yönelik Olmayan İşçi Ücret ve Giderleri (İşçi Ücretlerinden Amaca Yönelik Olmayanlar) şeklinde temel alt kırılımlar oluşturmuştur. Bu alt kırılımları benzer şekilde aşağıda yer alan tüm hesaplar için örneklendirmiştir. (Durmuş,2011)
79 GİDER ÇEŞİTLERİ
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
792 MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
793 DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HĠZMETLER
794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
795 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR
796 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
797 FİNANSMAN GİDERLERİ
798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI
799 ÜRETİM MALİYET HESABI
5- Kayıt Örnekleri
Vakıf senedine göre amacı burs vermek, muhtaç vatandaşlara yardım etmek ve kültürel etkinlikler gerçekleştirmek olan Eğitim Kültür ve Yardım Vakfı tarafından 07.08.2023 tarihinde bir öğreniciye 1.000,00 TL burs ödemesi yapıldığı, 08.09.2023 tarihinde ise yoksul bir aileye 3.000,00 TL nakdi yardım gerçekleştirildiği, 11.10.2023 tarihinde ise halka açık tiyatro organizasyonu yapıldığı ve bu organizasyon için organizatör firmaya 2.000,00 TL ödendiği, tüm bu ödemelerin banka kanalı ile yapıldığı görülmüştür.
Bu işlemlerin muhasebe kaydı aşağıdaki şekilde gerçekleşecektir.
| 9 | 07.08.2023 | |||
| 794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
794.01. Burs Giderleri |
1.000,00 TL | |||
| 102-Bankalar | 1.000,00 TL | |||
| 10 | 08.09.2023 | |||
| 794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
794.02. Sosyal Yardım Giderleri |
3.000,00 TL | |||
| 102-Bankalar | 3.000,00 TL | |||
| 11 | 11.10.2023 | |||
| 794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
794.03. Kültürel Giderler |
2.000,00 TL | |||
| 102-Bankalar | 2.000,00 TL | |||
Bu suretle yıl içinde amaca yönelik olarak gerçekleşen toplam 6.000,00 TL harcamanın dönem sonu kayıtları da şöyle olacaktır.
| 12 | 31.12.2023 | |||
| 798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI | 6.000,00 TL | |||
| 794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
794.01. Burs Giderleri 1.000,00 TL 794.02. Sosyal Y. Gid. 3.000,00 TL 794.03. Kültürel Gid. 2.000,00 TL |
6.000,00 TL | |||
| 13 | 31.12.2023 | |||
| 633 AMACA YÖNELİK GİDERLER | 6.000,00 TL | |||
| 798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI | 6.000,00 TL | |||
6- İktisadi İşletme Bünyesindeki Amaca Yönelik Harcamaların Vakıf Hesaplarına Yansıtılması
Vakıflar amaçları kapsamında mal/hizmet alımlarını başka kişilerden yapabileceği gibi kendi iktisadi işletmesinden de yapabilir. Bu giderlerini bütçesine koyduğu ödenekten karşılar. Bunun için iktisadi işletme vakıf yönetiminin kararına göre vakfa sattığı malı ve hizmeti vakıf üzerine fatura eder. Vakıf ta bunu amaca yönelik gider olarak kayıt altına alır. (Durmuş,2011)
Örneğin okul, hastane vb. gibi tesisleri olan vakıflar amacını iktisadi işletmesi olan okul veya hastaneden işletme tarafından vakfa fatura kesilerek vakıf tarafından muhtaç öğrencilerin eğitim veya hastaların tedavi bedellerini karşılanmak suretiyle sağlayabilmektedir.
Vakıf muhtaç bir vatandaşı kendi iktisadi işletmesi olan özel hastanede tedavi ettirmiş ve iktisadi işletmesi vakfa KDV dahil 4.320,00 TL fatura düzenlemiştir. Bu işlemin vakıf muhasebesindeki kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
| 17 | 01.10.2023 | |||
| 633 AMACA YÖNELİK GİDERLER | 4.320,00 TL | |||
| 333 BAĞLI ORTAKLIKLARA (İktisadi İşletmelere) BORÇLAR | 4.320,00 TL | |||
İktisadi işletme, vakfın talebi üzerine vakıf için bir hizmet gerçekleştirir ve bunu vakfa fatura ederse bu işlemin kaydı iktisadi işletme için ise diğer mal ve hizmet satışlarından farksızdır ve bu kayıt örneği aşağıda verilmiştir. (Durmuş,2011)
| 17 | 01.10.2023 | |||
| 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR | 4.320,00 TL | |||
| 600 YURTİÇİ SATIŞLAR | 4.000,00 TL | |||
| 391 HESAPLANAN KDV | 320,00 TL | |||
7- Sonuç
Muhasebenin temel ilkelerinden Parayla Ölçülme İlkesi gereği işletmelerin gelir ve giderleri ile tüm değerler para ile hesaplanır. Buna göre kâr amacı olmayan kurumlar arasında yer alan vakıfların da temel performansı amaca yönelik harcamaların parasal büyüklüğü ile ölçülebilmektedir.
Gerek şeffaflığın sağlanması, gerekse faaliyet hacminin ölçülebilmesi açısından amaca yönelik giderlerin diğer giderlerden farklılaştırılarak kayıt altına alınması ve gelir tablosuna yansıtılması büyük önem arz etmektedir. Öte yandan vakfın amaçlarının hangisine öncelik verildiği hangi tür amaca yönelik faaliyette hangi oranda kaynak ayrıldığının kıyaslanması için de bu harcamaların doğru alt hesaplarda detaylı bir sınıflandırmaya tabi tutularak muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar:
— Durmuş, Ahmet Hayri. Vakıflar muhasebesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2011.
— Çilingir, Hamdi. Vakıfta Amaç: Hanefi Vakıf Hukuku Çerçevesinde Bir Araştırma. İktisat Yayınları, 2018.
— www.vgm.gov.tr
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”juicy_pink”]
Bu makalenin tüm hakları www.alomaliye.com’a aittir. İktibas belirtilmeden ve linkimiz verilmeden (kaynak belirtilmeden) tamamı ya da bir kısmı herhangi bir ortamda (yazılı-görsel-işitsel-sanal-bulut-eğitim vb. ortamlar) kullanılamaz. Aksi kullanımlarda gerekli yasal işlemler yapılır.
[/vc_message][vc_column_text]
