Talha APAK
Yeminli Mali Müşavir
E. Öğretim Görevlisi
Alomaliye.com Yayın Kurulu Başkanı
t.apak@apakymm.com
2020 yılında uygulamasına başlanan, yapay zekâ desteğiyle daha etkin hale getirilen izaha davet uygulaması günümüzde daha yaygın ve etkin kullanılmaktadır. İzaha davet uygulaması, verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesidir.
Vergiye gönüllü uyumun artırılması, vergiye uyum maliyetinin azaltılması ve kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmesi amaçlarıyla, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinde “izaha davet” uygulaması düzenlenmiştir. Son olarak, izaha davet uygulaması hakkında açıklamaların yer aldığı “infografik” kılavuz 28.07.2025 tarihinde GİB’ in resmi internet sitesinde kamuoyu ile paylaşılarak kullanıma sunulmuştur.
Bu uygulama; izaha davet edilen mükelleflerle ilgili yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi zıyaına sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk edilmesini önlemekte veya vergi zıyaına sebebiyet verildiği durumlarda mükellefleri belirli şartlar dahilinde indirimli ceza uygulanmak suretiyle daha ağır müeyyidelerden korumaktadır.
Uygulamanın mükellefe faydası var
Bu uygulama ön tespit konusuyla ilgili olarak; yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi ziyama sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdire sevk edilmesini önlemekte. Vergi ziyama sebebiyet verildiği durumlarda ise belirli şartlar dâhilinde indirimli ceza uygulanmak suretiyle mükellefleri daha ağır cezalardan korumakta. İzaha davet uygulaması; idarenin bilgisi dâhilinde olması nedeniyle pişmanlık yolunun kapandığı durumlar için mükellef lehine getirilen bir düzenlemedir.
İzaha davetten önce ön tespit yapılır
İzaha tespit davetinden önce yapılacak ön tespitle ilgili olarak;
– İhbarda bulunulmamış,
– Vergi incelemesine başlanılmamış,
– Takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmamış olması gerekir.
Haklarında ön tespit konusuyla ilgili ihbar bulunan mükelleflere izaha yazısı ya da sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge (SMİYB) kullanılmasına ilişkin ön tespit yazısı (SMİYB ön tespit yazısı) tebliğ edilmeyecek, ön tespit konusu ile ilgisi bulunmayan ihbarlar ise izaha davete veya SMİYB ön tespit yazısının tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir. Dolayısıyla, ön tespitin yapılacağı tarih itibarıyla haklarında ön tespit konusu ile ilgili olarak; ihbar bulunan ya da vergi incelemesi başlatılan veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılan mükelleflere ilişkin olarak ön tespit yapılmaz ve bu mükellefler izaha davet edilmezler.
Ön tespit ve izaha davette yetkili merci
VUK’un 370. maddesinin (c) fıkrasında, Hazine ve Maliye Bakanlığı ön tespiti ve/veya izaha daveti yapacak mercii belirlemeye yetkili kılınmıştır. Bu yetkiye istinaden, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı yetkili kılınmıştır. Buna göre oluşturulan ön tespit ve izah değerlendirme komisyonu;
-Kendisine intikal ettirilen bilgi, bulgu veya verilerden hareketle verginin zıyaa uğramış olabileceğine ilişkin, VUK’un 370. maddesinde belirtilen ön tespiti yapar.
– İzaha davet veya SMİYB ön tespit yazısının, tebliğ edilmek üzere, haklarında ön tespit yapılanlara gönderilmesini sağlar.
– Kendisine yapılacak izahları değerlendirerek, değerlendirme sonucunu içeren yazının, tebliğ edilmek üzere, ilgili mükelleflere gönderilmesini sağlar.
İzaha davet yazısının içeriği ve kapsamı
Mükellefe tebliğ edilen izaha davet yazısında asgari olarak aşağıdaki hususlar yer alır:
– İzaha davet yazısının tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde ön tespitle ilgili olarak gerekli izahın yapılması halinde izahın komisyonca değerlendirileceği,
– Komisyonca yapılan değerlendirme sonucunda vergi zıyaına sebebiyet verilmediğinin ve beyanname verilmesini gerektirir bir durum bulunmadığının anlaşılması halinde, söz konusu ön tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ve takdir komisyonuna sevk işleminin yapılmayacağı,
– Ön tespite ilişkin olarak yapılan izahın; izaha davet yazısında yer verilen zıyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması halinde, bu yöndeki değerlendirme sonucunu içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde, hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51. maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla (izah zammı) aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi zıyaı cezasının zıyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında (indirimli olarak) kesileceği,
– VUK’un 370. maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi zıyaı cezası kesilmesi halinde bu ceza için, uzlaşma talep edilebileceği veya cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceği,
– SMİYB kullanımı ön tespiti yazısında VUK’un 370. maddesinin (b) fıkrası kapsamında %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin tebliği üzerine tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunulamayacağı ancak cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceği,
– Mükellefin, yapacağı izahı desteklemek amacıyla, başta defter ve belgeler olmak üzere VUK’un 3. maddesi kapsamında her türlü delili sunabileceği,
– Yapılan izahın; zıyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması ve bu duruma uygun olarak beyanname verilmemiş olması halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemlerinin yapılacağı,
– Davet konusu ön tespitle ilgili olarak VUK’un 371. maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanılamayacağı.
– Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilenlerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yetkili komisyona izahta bulunmaları gerekmektedir. Süresinde yapılan izah, komisyonca en geç 45 gün içinde değerlendirilerek sonuca bağlanır.
İzah nasıl yapılır?
İzah işlemi, yazılı olabileceği gibi sözlü de olabilir. Sözlü izah, izahı yapan ile komisyon tarafından karşılıklı olarak imzalanacak bir tutanakla kayıt altına alınır. Yazılı izah, izaha davet yazısını gönderen mercie; elden verilmişse bu tarihte, postayla taahhütlü veya acele posta servisi ile gönderilmişse zarfın üzerindeki damga tarihinde, adi postayla veya özel dağıtım şirketleri aracılığıyla gönderilmişse izaha davet yazısını gönderen merciin kayıtlarına girdiği tarihte verilmiş sayılır. İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde izah vermemekle birlikte zıyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte beyanname veren mükellefler izahta bulunmuş kabul edilir.
Vergi zıyaı olduğu tespit edilirse;
a) Beyanname verilmesine karar verilmiş olması; kararın tebliğ tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan beyannamenin verilmesi veya eksik ya da hatalı beyanın düzeltilmesi gerekir. Beyan üzerine tahakkuk edecek vergilerin de ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, gecikme zammı oranındaki izah zammıyla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi zıyaı cezası, %20 oranında kesilir. Bu durum vergi incelemesi yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline engel teşkil etmez. Mükellefin izahta bulunmama durumunda veya ödeme yapılmamış olması halinde; %20 kesilmiş olan indirimli ceza %50 oranı esas alınarak uygulanır, izah zammı gecikme faizine dönüştürülür.
b) Yapılan izahın ziya uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması ve mükellef tarafından da ön tespit konusuyla ilgili olarak beyanname verilmemiş olması; Vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır.
Vergi zıyaı olmadığı tespit edilirse;
Ön tespite ilişkin vergi zıyaına neden olunmadığı yönünde mükellefçe izahta bulunulması üzerine, mükellefin izahının komisyonca yeterli bulunması ve beyanname verilmesini veya vergi beyanının tamamlanmasını gerektirir bir durumun olmadığının değerlendirilmesi halinde, değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir ve mükellef hakkında söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ve takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmaz.
Sahte belge kullanılması durumunda izaha davet edilir mi?
VUK’un 359. maddesinde yer alan kaçakçılık fiilleriyle verginin zıyaa uğratılmış olabileceği hallerde haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmezler. Ancak, SMİYB kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında (2025 yılı için) 700 bin TL geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir.
Netice itibarıyla; vergi idaresi tarafından mükelleflerin gönüllü uyumunu artırmaya yönelik olarak hayata geçirilen izaha davet uygulaması, geliştirilen yapay zekâ desteğiyle her geçen gün daha yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Bu uygulama sayesinde mükelleflere, vergi incelemesine sevk edilmeden önce açıklama yapma fırsatı tanınmakta ve olası cezai yaptırımlara karşı bir güvence sunulmaktadır.
İktibas Dünya Gazetesi