Murat DÜZGÜN-Veznedar
Belediye Başkan Yardımcısı (E),
Mali Hizmetler Müdürü (E)
mrt.duzgunn@gmail.com
| Belediyelerde Gelir Artış ve Mali Disiplin Çalışmaları – 1 İçin Tıklayınız |
Kent sakinlerinin mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan belediyeler, vatandaşa en yakın hizmet birimi olmasının yanında onlarca farklı alanda vatandaşa hizmet verirler. Belediyeler kent sakinlerine; imar uygulamalarından kültür sanat faaliyetlerine, kreş hizmetinden evde bakım hizmetlerine, yol ve park yapımından sosyal yardımlara, eğitim hizmetlerinden veterinerlik hizmetlerine kadar geniş bir yelpazede ve adeta doğumdan ölüme kadar hizmet etmektedir. Kentin sakinlerinin müşterek ihtiyaçları, sosyoekonomik durumu, kentin demografik yapısına göre; hizmetlerin içeriği, sunumu, miktarı ve maliyetleri değişkenlik gösterse de temel belediyecilik hizmetleri genellikle aynı şekilde icra edilir.
Yazı dizimizin bu bölümünde belediyelerin kent sakinlerine hizmet sunmak için yaptıkları harcama türleriyle birlikte belediyelerin kendi ihtiyaçlarını karşılamak için yaptıkları harcamalar da analiz edilecektir.
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”success”] Öz bilgi: Belediyelerce yapılan harcamaları (büyük yatırım harcamaları hariç tutularak) türüne göre, büyükten küçüğe oranlayacak olursak, ilk beşte genellikle; personel maaş harcamaları, kent-çevre temizliği harcamaları, yol-park yapıp-bakım harcamaları, araç kiralama harcamaları, mal-malzeme alımı harcamaları şeklinde sıralandığını görürüz. [/vc_message][vc_column_text]
Seçimle gelen belediye başkanları ve atanmış belediye bürokratları; halkın parasını, halk adına ve yine o halka hizmet etmek için kullanırlar. Nobel ödüllü ABD’li ekonomist Milton Friedman bireylerin harcama davranışlarını dörde ayırmakta ve bu harcama davranışlarını şu şekilde kategorize etmektedir.
| FRİEDMAN HARCAMA MATRİSİ | ||
| KENDİNİZİN PARASINI | 1 – KENDİNİZ İÇİN HARCADIĞINIZDA | FİYAT ve KALİTE BİRLİKTE DİKKATE ALINIR |
| 2- BAŞKALARI İÇİN HARCADIĞINIZDA | FİYATIN DÜŞÜK OLMASI ÖNEMSENİR, KALİTE ÖNEMSENMEZ | |
| BAŞKASININ PARASINI | 1- KENDİNİZ İÇİN HARCADIĞINIZDA | FİYAT ÖNEMSENMEZ, EN KALİTELİSİ İSTENİR |
| 2- BAŞKALARI İÇİN HARCADIĞINIZDA | FİYAT DA KALİTE DE ÖNEMSENMEZ | |
Friedman’ın bu analizine göre, belediye harcamalarını düşündüğümüzde işte o kırmızı alan karşımıza çıkıyor. “Başkalarının parasını başkaları için harcayanlara en iyi örnektir belediyeler.” Maalesef ki birçok belediye de harcama sürecinde görev alanlar; en uygun fiyata en kaliteli ürün veya hizmeti alma çabası içinde olmazlar. Belediye harcamalarında verimsizlik ve israfın en aza indirilmesi için; kamu ihale sisteminde hakkaniyetli değişiklikler yapılmasına, kamu alımlarının sıkı denetimine, kamu idarecilerinin daha hesap verebilir bir sistemde görev yapacakları bir zemin oluşturulmasına ihtiyaç vardır.
Konumuzun sosyopolitik kısmını bırakıp, şimdi meri mevzuat çerçevesinde belediye giderlerinin analizini yapalım.
BELEDİYE GİDERLERİ NELERDİR?
Belediye giderlerinin yapılmasına cevaz veren temel dayanaklar 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunudur.
Temel olarak belediye giderleri mevzuatında şu şekilde sınıflandırılır;
√ Personel giderleri,
√ SGK giderleri,
√ Mal ve hizmet alım giderleri,
√ Faiz giderleri,
√ Cari transferler,
√ Sermaye giderleri,
√ Sermaye transferleri,
√ Borç verme kalemlerinden oluşmaktadır.
Gider kalemlerini ana başlıklar halinde açıklayıp, Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan veriler ışığında yorumlayalım. Ana başlıklar halinde ele aldığımız bu giderlerin alt başlıklarına ilerleyen yazılarımızda detaylı olarak yer verip, yapılan ihalelere dair analizler yapacağız.
| 2023 YILI TÜM BELEDİYELERİN BÜTÇE GİDERLERİNİN EKONOMİK SINIFLANDIRILMASI TABLOSU | ||
| GİDER TÜRÜ | TUTAR | ORAN |
| PERSONEL GİDERLERİ | 71.338.680.000 | 9,2% |
| SOSYAL GÜVENLİK GİDERLERİ | 8.556.868.000 | 1,1% |
| MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ | 353.410.751.000 | 46% |
| FAİZ GİDERLERİ | 16.870.057.000 | 2,2% |
| CARİ TRANSFERLER | 48.199.611.000 | 6,3% |
| SERMAYE GİDERLERİ | 245.131.412.000 | 31,9% |
| SERMAYE TRANSFERLERİ | 16.023.412.000 | 2,1% |
| BORÇ VERME | 9.298.185.000 | 1,1% |
| BÜTÇE GİDERLERİ TOPLAMI | 768.828.976.000 | 100% |
| Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Belediyeler Bütçe İstatistikleri https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri |
||
Personel ve SGK Giderleri: Belediyelerde istihdam edilen memur, sözleşmeli memur ve kadrolu işçilere ödenen maaş, ikramiye vs. tüm ödemeler ve yine bu personellere dair SGK primleri bu kalemlerden karşılanmaktadır. Belediyelerde memur ve kadrolu işçilere göre daha yüksek sayıda istihdam edilen ve şirket personellerinin (696 sayılı KHK kapsamında çalıştırılan) maaş ödemeleri Mal Hizmet Giderleri kaleminden ödenmektedir. Personel gider oranlarına dair mevzuatımızda iki farklı oran (5393 sayılı kanun gereği: %30, 696 sayılı KHK gereği: %40) bulunmakta olup ilerleyen yazılarımızda örnek hesaplama ve uygulamalara değineceğiz. Belediyelerce yapılan tüm giderler içinde personel ve SGK giderlerinin oranı değişkenlik gösterse de 2023 yılında bu oran %10 olarak gerçekleşmiştir.
Mal ve Hizmet Alım Giderleri: Belediyelerin vatandaşa hizmet sunumunda ihtiyaç duyduğu taşıt, mal, malzeme, bina, mefruşat, su, elektrik, akaryakıt, bakım-onarım, temizlik, güvenlik, kırtasiye malzemesi alımı kapsamında yapılan harcamalarla birlikte şirket personeline (696 sayılı KHK kapsamında çalıştırılan) dair yapılan harcamaları kapsar. Mal hizmet alımları içindeki en yüksek oran ise yine şirket personeli harcamalarıdır. Belediyelerin en büyük gider kalemini oluşturan bu harcamaların tüm giderler arasında oranı 2023 yılında %46 olarak gerçekleşmiştir.
Faiz Giderleri: Belediyeler gerek nakit akışını dengelemek gerek ise de bazı yatırım projelerinin finansmanı için ve maalesef bazen de borç ödemek için iç ya da dış borçlanmayı tercih ederler. Kullanılan krediler nedeniyle ödenen faizler bu gider kaleminde gösterilir. 2023 yılında tüm belediyelerde ödenen faizler, toplam giderler içinde %2’lik paya sahiptir.
Cari Transferler: Bu gider kalemi belediyelerce muhtaç ve yoksul vatandaşlara yapılan sosyal yardımlar, mahalli idareler ve genel bütçeye kanun gereği gelirlerden ayrılan paylardan oluşmaktadır. Diğer gider kalemlerden en önemli farkı karşılıksız yapılmasıdır. 2023 yılı tüm belediye giderleri içindeki payı %6 olarak gerçekleşmiştir.
Sermaye Giderleri: Belediyelerin genellikle yatırım niteliğindeki, bina, yol, köprü, park, taşıt yapımı/alımı gibi harcamalarının yapıldığı gider kalemidir. Bu harcamalar karşılığında edinilen varlıkların faydaları genellikle uzun ömürlüdür. Belediye giderlerinin tamamı ilgili gider kodu, muhasebe hesabı veya taşınır hesaplarında gözükürken sermaye giderleri halk tarafından da rahatça görülen ve direkt olarak faydalanılan türde harcamalardır. Belediye bütçeleri içinde sermaye harcamalarının oranının yüksek olması, o belediyenin cari giderleri karşılayıp, yüksek oranda da yatırım yaptığını gösterir. Sermaye gideri oranı yüksek olan belediye sınırlarında iş makineleri, kamyonlar eksik olmaz ve bu çalışmalarla kentin genel imarı ve genel görünüşüne ilişkin yatırımlar yapılır. 2023 yılı tüm belediye giderleri arasından %32’lik oranla ikinci sırada yer alır.
Sermaye Transferleri: Bütçe dışına sermaye birikimi amaçlayan veya sermaye nitelikli mal ve hizmetlerin finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemelerdir. Bu kalemdeki harcamalar kalkınma ajansına, bağlı idarelere, dernek, birlik, kurum, kuruluş, sandık vb. kuruluşlara transferler en belirgin olanlarıdır. 2023 yılı tüm belediye giderleri arasında %2’lik bir gerçeklemeye sahiptir.
Borç Verme: Mevzuatında öngörülen durumlarda bağlı idarelere kamu teşebbüslerine, döner sermayelere, fonlara ve mali kurumlara yapılan borç niteliğindeki ödemeler bu gider grubunda takip edilir. 2023 yılı tüm belediye giderleri arasından %1’lik oranla gider kalemleri arasında son sırada yer alır.
Yazı dizimizin ikinci yazısında, Belediye Giderleri Nelerdir başlığını detaylara girmeden işledik. Gelecek hafta yerel yönetimler maliyesi için öneli olan bazı tanımlamalara değinip, belediye gelir ve gider süreçlerine dair geniş bir mevcut durum analizini yapacak, devamı yazılarımızda çözüm önerileri ve Belediyelerde Gelir Artış, Mali Disiplin Çalışmalarıyla ilgili iyi uygulama örnekleriyle sizlerle olacağız.
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”success”] Sorumluluk Beyanı ve Hukuki Haklarımız [/vc_message][vc_column_text]