Yeni Asgari Ücretin Maaşlara Etkisi ve Öneriler
Faruk TAŞYÜREK
Vergi Müfettişi
erkbilgif@gmail.com
Ücretlerin vergilendirilmesinde ücretin asgari ücrete tekabül eden kısmının vergiden istisna tutulmasını sağlayan 7349 sayılı Kanun 25.12.2021 tarih ve 31700 sayılı resmi gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, içinde bulunduğumuz takvim yılından (2022) itibaren uygulanmaya başlanmıştı. Tarafımızca konuya ilişkin olarak hazırlanan “Vergiden Muaf Asgari Ücretin Maaşlara Etkisi” başlıklı çalışma bu köşeden siz değerli okurlarımızla buluşmuştu.
Bu çalışmamızda ise 01.07.2022 tarih ve 31883 sayılı resmi gazete de (mükerrer) yayımlanan “Asgari Ücret Tespit Komisyonu Kararı” sonucunda ücretlerin vergilendirilmesindeki değişiklikler ele alınacak ve öneriler sunulacaktır.
1. Ücretin Tanımı ve Ücret Sayılan Haller
Ücret tanımı GVK’nın 61. maddesinde yapılmıştır. Mezkûr maddeye göre; ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.
Bir ödemin ücret sayılabilmesi için hizmetin işverene tabi olarak yapılması, iş yerine bağlı olarak çalışılması ve yapılan ödemenin para ya da parayla temsil kabiliyetinin olması gerekmektedir.
Bunun yanı sıra ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında yapılmış olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması bu ödemelerin ücret olma mahiyetini değiştirmemektedir.
Aşağıda yazılan ödemeler ise GVK 61. maddesinin lafzında doğrudan ücret olarak sayılmıştır.
1. GVK 23’üncü maddenin 11 numaralı bendine göre istisna hadleri dışında kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıkları
2. Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan diğer menfaatler
3. TBMM, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler
4. Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler
5. Bilirkişilere, resmî arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler
6. Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler
7. Hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra; karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi çeşitli adlar altında yapılan ödemeler ve yardımlar.
Ücret, bu şekillerde tanımlanmış olmakla birlikte bura da özellikle dikkat çekilmesini istediğimiz husus ücretin evvelce yapılmış yâda gelecekte yapılacak olan bir hizmet karşılığında yapılıyor olmasının mahiyetini değiştirmemesidir. Diğer bir ifadeyle de ücretin vergilendirilmesinde tahakkuk esasının değil, tahsilat esasının geçerli olduğuna açıkça işaret edilmiş olmasıdır. Bu durum asgari ücret istisnasının uygulanmasında önemli bir faktör olarak ayrıca karşımıza çıkmaktadır.
2. Ücretlerde Asgari Ücret İstisnası
Hatırlanacağı üzere 5615 sayılı Kanunun 2’nci maddesiyle 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 32. maddesi ihdas edilmiş ve bununla birlikte asgari geçim indirimi (AGİ) hayatımıza girmişti. AGİ ile birlikte çalışanların fiş, fatura gibi giderlerini yansıtan belgeleri toplama zorunluluğu ortadan kalkmış, asgari ücretin brüt tutarı referanslı, maaşlarının vergilendirilmesinde vergi indirimleri uygulanmıştı.
2007 yılında yapılan düzenleme ile 2008 yılında hayatımıza giren AGİ uygulaması 2021/Aralık ayı ücret ödemelerinde son kez uygulanmış, 7349 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 25.12.2021 tarih ve 31700 sayılı Resmi Gazete yayımlanmasıyla birlikte de serüvenini tamamlamıştı.
7349 sayılı Kanunun 2. maddesiyle 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 23. maddesine 18. bent eklenmiş ve anılan bentte “Hizmet erbabının, ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarından işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonra kalan tutarına isabet eden ücretleri (Şu kadar ki, istisnayı aşan ücret gelirinin vergilendirilmesinde verginin hesaplanacağı gelir dilim tutarları ve oranları, istisna kapsamındaki tutarlar da dikkate alınarak belirlenir. Ödenecek vergi tutarı, bu suretle bulunan vergi tutarının içinde istisna tutara isabet eden kısım düşülmek suretiyle hesaplanır. İstisna nedeniyle alınmayacak olan vergi ilgili ayda aylık asgari ücret üzerinden hesaplanması gereken vergiyi aşamaz. Birden fazla işverenden ücret alanlarda bu istisna sadece en yüksek olan ücrete uygulanır.)” ifadeleri yer almıştı. Böylelikle asgari ücrete isabet eden tutar, ücretlerde gelir vergisinden istisna tutulmuştu.
Yasa koyucu kanun teklifinin ilk hali ile son hali yani TBMM’de yasalaşmış halinde değişikliğe gitmiştir. Değişiklikler sonucunda yasa koyucu istisna edilecek olan tutarda net asgari ücret ifadesini kullanmamış olmakla birlikte işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonraki tutarın istisna kapsamında olduğunu belirtilmiştir ki bu da gelir ve damga vergisi istisnasının uygulandığı asgari ücrette net asgari ücrete tekabül etmektedir. Diğer bir ifadeyle de yasa koyucu net asgari ücret ifadesini kullanmadan istisna tutarın belirlenmesinde net asgari ücreti işaret etmiştir.
3.Yeni Asgari Ücret
Asgari Ücret Tespit Komisyonunun 16.12.2021 tarih ve 2021/1 sayılı kararı 17.12.2021 tarih ve 31692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 2022 yılı için uygulanacak bir günlük asgari ücret tutarı 166,80-TL olarak belirlenmişti.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu 01/07/2022 tarih ve 2022/1 sayılı kararı ile 16.12.2021 tarih ve 2021/1 sayılı kararında revizyona gitmiş, 01.07.2022 tarihinden itibaren uygulanacak olan asgari ücreti yeniden belirlemiştir.
Söz konusu karar ve gerekçesi şu şekildedir: “22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39 uncu maddesi ile Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 522 nci maddesi gereğince, iş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin asgari ücretini tespit etmekle görevli Asgari Ücret Tespit Komisyonu, 29/06/2022 tarihinde başladığı çalışmalarını 01/07/2022 tarihine kadar sürdürmüş ve yaptığı iki toplantı sonucunda;
1) Milli seviyede tek asgari ücret tespitine, oybirliğiyle,
2) İşçinin bir günlük normal çalışma karşılığı asgari ücretinin; 1/7/2022-31/12/2022 tarihleri arasında (215,70) ikiyüzonbeş lira yetmiş kuruş olarak tespitine, oybirliğiyle,
3) İş bu Kararın, 01/07/2022 tarihinde yürürlüğe girmek üzere Resmî Gazete’de yayımlanmasına, oybirliğiyle, karar verilmiştir.
Gerekçe
Asgari ücret, bilindiği gibi ödenmesi zorunlu olan en az ücrettir.
Asgari ücretin belirlenmesini düzenleyen Asgari Ücret Yönetmeliği uyarınca, asgari ücret, pazarlık ücreti değildir.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu önceden belirlenmiş bulunan asgari ücreti süresinden önce değiştirmek üzere toplanmış ve önümüzdeki 6 ay için uygulanacak ücrette işçilerimizin gelir kayıplarını telafi etmek üzere iyileştirme kararı almıştır.
Alınan karar uyarınca; işçinin günlük asgari ücreti; 1/7/2022-31/12/2022 tarihleri arasında (215,70) ikiyüzonbeş lira yetmiş kuruş olarak belirlenmiştir.”
Karardan da görüleceği üzere bir günlük asgari ücret tutarı 166,80-TL’den 215,70-TL’ye yükseltilmiştir. Diğer bir ifadeyle de kararla aylık brüt asgari ücret tutarı (166,80*30=)5.004-TL’den (215,70*30=) 6.471-TL’ye çıkartılmıştır.
4. Asgari Ücret İstisnasının Uygulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Asgari ücretin brüt tutarının 01.07.2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 6.471-TL’ye çıkartılmasının sonucunda asgari ücretin net tutarı da değişmiştir. Hizmet erbabının, ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarından işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonra kalan tutar (damga vergisi istisnası da dikkate alındığında net asgari ücret) 5.500,35-TL şeklinde belirlenmiştir. Buna göre aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi tarafların yararına olacaktır.
1- Asgari ücret istisnası belirlenirken kanun koyucu açıkça ifade etmemiş olmakla birlikte dolaylı ifadelerle ücretten istisna tutulacak tutarda asgari ücretin net tutarını işaret emiştir. Vergilendirme de asgari ücret istisnası dikkate alınırken asgari ücretin net tutarının dikkate alınması gerekmektedir.
2- Asgari ücret istisnası belirlenirken öncelikle ödenmesi planlanan net ücretin belirlenmesi, vergi hariç belirlenen net ücret tutarının vergi dilimi içerisindeki yerinin belirlenmesi, vergi dilimlerine göre belirlenen oranlar üzerinden verginin hesaplanması ve hesaplanan tutardan asgari ücrete isabet eden tutarın vergisinin düşülmesi gerekmektedir.
Daha açık ifadelerle anlatmak gerekirse asgari ücrete isabet eden tutarın istisnası belirlenirken asgari ücretin matrahtan düşülmemesi gerekir. Asgari ücretin doğrudan matrahtan düşülmesi halinde mükellefin olması gereken vergi dilimi hatalı belirlenmiş olabilecektir. Bu durum verginin noksan veya geç tahakkuku ile sonuçlanabileceği için vergi zıyaına kapı aralayabilecektir.
3- Ücretin vergilendirilmesinde tahsilat esası geçerlidir. Bu esasa göre maddi menfaat oluşturan ayni ve/veya nakdi ödeme yapıldığında vergiyi doğuran olay gerçekleşmektedir. Buna göre hizmetin önce yapılması veya daha sonra yapılacak olması halleri dâhil olmak üzere ücretin ödendiği dönemlerde vergiyi doğuran olay meydana gelmektedir.
Asgari ücret istisnası uygulamasında ise AGİ’ye göre farklılığa gidilmiş ve ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin istisna kapsamında kabul edileceği belirtilmiştir. Buna göre 01.07.2022 tarihinden (bu tarih dâhil) itibaren yapılan ücret ödemelerinde dikkate alınması gereken istisna tutarı 5.500,35-TL olmalıdır.
4- Bilindiği üzere kamuda genellikle hizmet ifa edilmeden önce, özel sektörde ise hizmet ifa edildikten sonra çalışanlara ücret ödemesi yapılmaktadır. Buna göre 2022/Haziran ayı için 2022/Temmuz ayında ödeme yapılırken istisna edilecek tutar 5.500,35-TL olarak dikkate alınırken, sözleşmeye göre ödenecek olan asgari ücret tutarı 4.253,40-TL olarak dikkate alınabilecektir. Bu durumda olanlarda istisnadan kaynaklı olan fazlalık tutar dikkate alınmayacaktır.
5- GVK 89/13 ve KVK 10/ğ kapsamında yurt dışına hizmet veren işletmelerde münhasıran bu hizmetler için çalışanlara yapılan ödemelerdeki istisna tutarı belirlenirken dönem başındaki asgari ücretin dikkate alınması gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle de 01.07.2022 tarihinden itibaren geçerli olan yeni asgari ücretin belirtilen kapsamda olanlara uygulanmaması gerekmektedir.
6- Ücretli olarak çalışanların belirtmiş olduğumuz hususları da dikkate alarak, maaş bordrolarını kontrol etmeleri, adlarına ödenen vergiden haberdar olmaları; vergi bilinci oluşturacağı gibi noksan veya fazla vergi ödemenin de önüne geçebilecektir.
Sonuç ve Öneriler
Asgari ücret tutarının yeniden belirlenmiş olması başta ücret geliri elde edenler olmak üzere çok sayıda kişiyi etkilemiştir.
Anayasamızın 73. maddesi herkesi ödeme gücüne göre kamu harcamalarına katılmakla yükümlü tutmuştur. Bu yükümlülüğün sonucu olarak gerçek ve tüzel kişiler ile kamu otoritesinden oluşan taraflarca; mükellef, muafiyet, istisna gibi terim ve haller neticesinde vergi sistemi oluşmuştur.
Vergi sistemimize göre gelir vergisi mükellefleri vergi dilimlerine göre %15, 20, 27, 35 ve 40 oranında gelirleri üzerinden vergi ödemektedirler. Gelir vergisi dilimleri ise yeniden değerleme oranları gibi verilerde dikkate alınarak her yıl yeniden belirlenmektedir.
21 Aralık 2021 Tarih ve 31696 Sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan 317 Sıra No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği 2021 yılı için uygulanacak olan gelir vergisi dilimleri yeniden belirlenmiş; 32 bin, 70 bin, 170 bin, 250 bin ve 880 bin arasındaki tutarlar için ayrı ayrı oranlar belirlenmiştir.
Aralık/2021 ilâ Temmuz/2022 arasında beklenenin çok üstünde enflasyon artışları meydana gelmiş, farkı enflasyona bağlı olan ücretlerin de nominal değerleri artmıştır. Ancak enflasyondaki olağan üstü bu artışa rağmen gelir vergisi dilimlerinde güncelleme yapılmamış, enflasyondan kaynaklı olarak çalışanların vergi yükü daha da ağırlaşmıştır. Kanaatimizce vergi ödeme sadakati çok yüksek olan bu kesimin (ücretlilerin) vergi dilimlerinde güncelleme yapılması Anayasamızın 73. maddesinin ruhuna daha uygun olacaktır.
Kaynakça:
– 1982 Anayasası
– 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
– 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu
– 488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu
– 7349 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
