Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
Mansur YAVAŞ’ın Özel Danışmanı
mahmutesen@gmail.com
I-Giriş/Genel Durum
1-Merkezi yönetim tarafından değişik kurum ve kuruluşlar aracılığıyla dar gelirli/ihtiyaç sahibi kişilere yapılan sosyal yardım ve hizmetler; 2012 yılından itibaren Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASHB) çatısı altında verilmeye başlanmıştır.
Yapılmakta olan sosyal yardımların mali boyutu her yıl artmaktadır.
Nitekim 2017 yılında ASHB ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDTF) tarafından 2017 yılında yapılmış olan 36 milyar TL tutarındaki toplam sosyal yardım giderleri, 2023 yılında 192,6 milyar TL ulaşmıştır.
Belediyeler başta olmak üzere diğer kamu kurum/kuruluşlarıyla birlikte 2023 yılında ülkemizdeki sosyal yardım giderlerinin toplamının 305,9 milyar TL olduğu tahmin edilmektedir.
Yardım tutarlarındaki artış oranı merkezi yönetim bütçesi giderlerindeki artışların da üzerinde seyir etmiştir.
Yapılan sosyal yardımların tür/sayıları da her yıl artmakta olup 2023 yılında sayıları 52’ye ulaşmıştır.
2-Yardımların niteliği ve yararlanmakta olanlar hakkında fikir edinilmesi bakımından 2023 yılında yapılmış belli başlı yardım konuları ve bunlardan yararlanan hane veya kişi sayıları aşağıya çıkarılmıştır.
2023 Yılında Sosyal Yardım Alan Hanelere Yapılmış Belli Başlı Yardımların Türü, Yararlanan Hane/Kişi Sayıları
| Sıra No | Yardım Türü/Programı | Yararlananların Sayısı | |
| Hane | Kişi | ||
| 1- | Genel Sağlık Sigortası (GSS) Prim Ödemeleri
(Yeşilkartlılar vb. için yapılan) |
9.021.162 | |
| 2- | Yaşlı ve Engellilere Aylık Ödemeleri | 1.520.902 | |
| 3- | Evde Bakım Hizmeti Yapanlara Aylık Ödemeleri | 130.582 | |
| 4- | Eğitim Yardımları
(Burs, kırtasiye, ulaşım, öğle yemeği vb.) |
2.506.701 | |
| 5- | Sağlık Yardımları (Çocukları sağlık kontrolüne götürmek koşulu ile yapılanlar vb.) | 1.066.956 | |
| 6- | Sosyal Yardımlardan Yararlanan Hane Sayısı | 4.989.456 | |
| 7- | Aile Yardımları | ||
| -Gıda | 957.164 | 3.509.427 | |
| -Yakacak kömür | 1.895.622 | ||
| -Doğal gaz | 162.666 | ||
| -Elektrik Tüketim | 4.378.839 | ||
| -Doğum yardımı | 610.080 | ||
| -Ailelere aylık gelir, çocuklar için aylık destekleri | 4.000.000 | ||
Kaynak: ASHB 2023 Yılı Faaliyet Raporu.
Yardımların türünün bir ailenin gereksinim duyabileceği tüm alanları kapsadığı, ailelere yalnız olmadıklarını gösteren duyarlı konulara öncelikle el atıldığı görülmektedir. Son yıllarda başlatılmış olan (yakını vefat edenlere vefat; kronik hastalara kesintisiz güç kaynağı ve elektrik tüketimi ile birikmiş elektrik borçları, çocuklara glikoz ölçüm cihazı için yardım programları, hane halkı ziyaretleri, hane içindeki kişi başı gelir durumu ve çocuk sayısına göre aylık ve çocuklar için ayrıca destek ödemesi, yılın son aylarında başlatılmış olan 4-6 yaş Kur’an Kursu Destek Programı vb.) yardım programlarında da bu incelikleri/duyarlılıkları görmek olanaklıdır.
Yardımlardan yararlanan hane/kişi sayıları her yıl TÜİK ve yıllık nüfus artışı oranlarının da çok üzerinde artmaktadır.
Bu bağlamda 2018 yılında 3.494.932 olan sosyal yardımlardan yararlanan hane sayısı 2023 yılında (%43 oranında) artışla 4.989.456’ya ulaşmıştır.
Ankara ilinde bile sadece 2023 yılında bir önceki yıla göre yardımdan yararlanan hane sayısında %15 oranında artış olmuştur.
Görüldüğü üzere ülkemizdeki beş haneden biri sosyal yardım alır hale gelmiştir.
3-Yapılacak yardımların türü/miktarları yasal düzenlemeler yerine, büyük ölçüde yönetsel işlemlerle (Cumhurbaşkanı onayı ile) belirlenmektedir.
Yardımların yasal dayanak olmadan sadece idari kararlarla yapılabiliyor olması olgusu yardımların siyasal iktidarla/iktidarın başı ile özdeşleşmesine yol açmaktadır.
Sözü edilen koşullar altında yapılmakta olan sosyal yardımların; yardımlardan yararlanan dar gelirli ve ihtiyaç sahibi kişilerin siyasal tercihlerini doğrudan etkileyeceği tartışmasız/kesin bir gerçektir. Bu durumda olan asgari 15, 8 milyon seçmen bulunmaktadır. Sosyal yardım alan seçmen sayısının çokluğu nedeniyle sosyal yardımlardan yararlananların genel seçim sonuçlarını belirledikleri/belirleyecekleri, bu yüzden siyasal iktidarın seçim yarışına önde başladığı/başlayacağı açıktır.
II- Yardımların İller İtibarıyla Dağılımları
4-ASHB aracılığıyla illere yapılan yardım tutarları, illerde bu yardımlardan yararlanan hane sayılarına ilişkin kamuoyuna açıklanması gereken veriler yıllardır açıklanmamıştır.
(Bu konulara ilişkin Bilgi Edinme Kanunu kapsamında yaptığım başvurular, ASHB ve Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu tarafından ayrı/özel bir çalışma, inceleme ve analiz gerektirdiği gerekçesiyle reddedilmiştir. Kamu Denetçiliği Kurumuna yaptığı başvuru ise henüz sonuçlanmamıştır.)
Ancak bu kez ilk defa 31 Mart Mahalli İdareler Seçimleri nedeniyle illerde yapılmış hizmetlerin tanıtımı/ propaganda çalışmaları bağlamında sözü edilen verileri de içeren bilgiler; “81 İl Bilgilendirme Kitapçığı” başlığı ile iller bazında önce AKP resmi internet sitesinde daha sonra da yeni bir versiyon ile ASHB sitesinde de yayınlanmıştır.
https://www.aile.gov.tr/sgbd/arge-raporlar/
5-Bu kitapçıklardan yararlanılarak; yapılmış ayrıntılı bir çalışma sonunda 2023 yılında ASHB aracılığıyla 81 ilimize yapılmış olan (gıda, eğitim, sağlık, şartlı nakit transferi ile proje desteklerini içine alan) sosyal yardım ödeneklerinin tümünü kapsayan bir Tablo hazırlanmıştır.
ASHB aracılığıyla 2023 yılında illere gönderilmiş sosyal yardım ödenekleri; yardımlardan yararlanan hane sayıları ve ildeki toplam hanelere oranı (ildeki yoğunluk durumu) ve hanelere yapılmış ortalama yardım tutarlarına ilişkin toplu bilgileri içeren Tablo 1 ekte sunulmuştur.
6-Tablo incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, 2023 yılında ASHB tarafından illere 172,1 milyar TL sosyal yardımı ödeneği gönderilmiştir.
4.890.239 haneye yıl içinde ortalama 35.520 TL sosyal yardım ödemesi yapılmıştır.
Ülkemizdeki her 5 haneden birine sosyal yardım yapılmıştır.
7-Sosyal yardım ödeneklerinden en fazla ve en az yararlanmış olan 5 il ve bu illere verilmiş ödenek tutarları aşağıdaki Grafik 1 de yer almıştır.
Yardımlardan 12,1 milyar TL ile en çok yararlanan İstanbul ilini; 11,2 milyar TL ile Şanlıurfa, 9 milyar TL ile Diyarbakır, 6,7 milyar TL ile Van ve 6,4 milyar TL ile Adana illeri izlemiştir.
Yardımlardan en az yararlanmış iller ise Bayburt, Bilecik, Gümüşhane, Çankırı ve Yalova’dır. Bu illerin sosyal yardım ödenekleri 322 milyon TL altındadır.
Yardımların illerin nüfusuna göre değil, haklı olarak, ildeki ihtiyaç sahibi yurttaşlarımızın sayısına göre gönderildiği görülmektedir.
Bu yüzden Bilecik ilinde nüfus başına 1000 TL gönderilirken, Şırnak iline 5.764 TL gönderilmiştir.
8-Sosyal yardımların mevzuata, kamu yararına göre ve rasyonel biçimde yapılıp yapılmadığının belirlenmesi; ülkemizin içinde sosyal ve ekonomik durumunun tam olarak kavranması, ülkemizin bir tür “yoksulluk haritasının” çıkarılması bakımından illerdeki yardımlardan yararlanan hane sayılarının toplam hanelere oranının bilinmesi, diğer illerle karşılaştırılmasında yarar vardır.
Bu oranlar üzerinden yapılan karşılaştırmada yardımlardan en fazla ve en az yararlanmış 5 il ve bu illerin yoğunluk oranları aşağıdaki Grafik 2’de yer almıştır.
Bu bağlamda, yoğunluk oranına göre yapılan kıyaslamada Şırnak ili ilk sırada yer almıştır. Şırnak’taki mevcut hanelerin % 69’u sosyal yardım almaktadır. Bu ili %63,6 oranı ile Hakkari, %62 oranı ile Şanlıurfa, 61,9 oranı ile Ağrı ve 60,2 oranı ile Van ili takip etmiştir.
Bu illerdeki mevcut üç haneden ikisinin yardımlardan yararlandığı anlaşılmaktadır.
Türkiye’de ise beş haneden biri yardımlardan yararlanmakta olup, oranı Grafikte’ de gösterildiği gibi %18,8 dir.
Yoğunluk itibarıyla yardımlardan en az yararlanan 5 il ise %8-9 oranı ile Bilecik; Antalya, Bolu; İstanbul ve Muğla illeridir.
9-2023 yılında illerde hane başına yapılmış yardım tutarlarına göre en fazla ve en az yardım yapan ilk 5 il ve yardım tutarları Grafik 3’ de yer almaktadır.
Türkiye’de yardımlardan yararlanmış hane başına ortalama 35.520 ödeme yapılmıştır.
Hane başına yapılmış en fazla yardım yönünden ilk 5 il içinde Ardahan 57.481 TL ile ilk sırada yer almıştır. İkinci sırada 53.230 TL ile Kars, üçüncü sırada 52.987 TL ile Iğdır ili gelmektedir. Iğdır ilini 52.676 TL ile Tunceli, 50 865 TL ile Ağrı ili izlemektedir.
Hane başına en az yardım yapan ilk beş il ise sırası ile, Kocaeli, Ankara, Hatay, Kastamonu ve Eskişehir ilidir. Bu illerde yapılmış yardımların Türkiye ortalamasının da altında 25.000- 26.000 TL arasında kaldığı görülmektedir.
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”juicy_pink”]
Bu makalenin tüm hakları www.alomaliye.com’a aittir. İktibas belirtilmeden ve linkimiz verilmeden (kaynak belirtilmeden) tamamı ya da bir kısmı herhangi bir ortamda (yazılı-görsel-işitsel-sanal-bulut-eğitim vb. ortamlar) kullanılamaz. Aksi kullanımlarda gerekli yasal işlemler yapılır.
[/vc_message][vc_column_text]
