Aliekber KARTAL
SMMM
[email protected]
Yıl Sonu Fotoğrafı
Yıl sonuna yaklaşırken mükelleflerin ve mali müşavirlik ofislerinin gündemindeki malum konuya değinmeden olmaz. Seneye bilanço muyuz, işletme miyiz? TÜRMOB sirküleri geldi mi, Resmî Tebliğ ne zaman çıkar? Zihinlerde dönen aynı şeyler. E-defter, e-fatura, Defter-Beyan, e-envanter…
Takvim genelde şöyle işliyor:
- TÜRMOB ve odalar çoğu zaman Aralık ayının ilk yarısında hadlerle ilgili sirküler yayımlıyor,
- Resmî ve bağlayıcı olan VUK Genel Tebliği ise ayın sonuna doğru, çoğunlukla 30 Aralık civarında çıkıyor.
Bu tablo, sahada çalışanlar açısından önemli. Çünkü:
İşletmeden bilançoya geçmesi muhtemel olanlar için; Envanter defteri tasdiki, e-defter, mali mühür, e-imza, ileride zorunlu olabilecek e-envanter hazırlıkları,
Bilançodan işletmeye dönmesi muhtemel olanlar için; Defter-Beyan’a geçiş planı, Tasdik süreçlerinin buna göre ayarlanması yıl bitmeden önce planlanmak zorunda.
Bu nedenle meslek mensupları, yıl sonuna yaklaşırken resmî 2025 hadlerine ve açıklanan yeniden değerleme oranına bakarak, 2026 için de makul bir çalışma varsayımı oluşturma ihtiyacı duyuyor.
Bu yazının amacı da bu ihtiyaca naçizane destek olmak. VUK 177–179–180 maddelerinin bizden tam olarak ne istediğini, mal, hizmet ve karma işletmelerde iş hacminin nasıl okunması gerektiğini,e-fatura, e-defter ve e-ticaret hadleriyle bu alanın nerede kesiştiğini irdelemeye çalışacağız.
2025 İçin Resmî Hadler: VUK 177
577 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile 2025 yılı için bilanço esasına göre defter tutma hadleri şu şekilde belirlendi:
Sadece mal alıp satanlar (VUK 177/1)
- Yıllık alış tutarı: 2.000.000 TL
- Yıllık satış tutarı: 2.800.000 TL
Sadece hizmet işi yapanlar (VUK 177/2)
- Yıllık gayrisafi iş hasılatı (GİH): 990.000 TL
Hem mal hem hizmet yapanlar (karma – VUK 177/3)
- İş hasılatının 5 katı ile yıllık satış tutarının toplamı: 2.000.000 TL
Bu rakamlar, 2025 hesap dönemi için bir mükellefin birinci sınıf (bilanço esası) veya ikinci sınıf (işletme hesabı) kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği konusunda temel başvuru noktasıdır.
2026 İçin Tahmini Çerçeve
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 585) ile 2025 yılı için yeniden değerleme oranı yüzde 25,49 olarak ilan edildi.
Basit çarpma ile:
- 2.000.000 × 1,2549 ≈ 2.509.800
- 2.800.000 × 1,2549 ≈ 3.513.720
- 990.000 × 1,2549 ≈ 1.242.351
Uygulamada bu rakamlar genellikle daha yuvarlak değerlere çekilerek Tebliğ metnine giriyor. Bu nedenle, sadece planlama amaçlı bir varsayım olarak:
- Alış haddi için yaklaşık 2.500.000 TL,
- Satış haddi için yaklaşık 3.500.000 TL,
- Hizmet haddi için yaklaşık 1.240.000 TL,
- Karma had için yaklaşık 2.500.000 TL
bandını dikkate almak, 2026 yılı için geçiş planlamasında makul bir başlangıç noktası olabilir.
Önemli hatırlatma: Bunlar resmî rakam değildir; yeniden değerleme oranı ve geçmiş yıllardaki yuvarlama pratiğine göre yapılan bir projeksiyondur. Bağlayıcı olan, 2026 yılı için yayımlanacak yeni VUK Genel Tebliği olacaktır.
Son 1 Yıl, Son 2 Yıl, Son 3 Yıl Kuralı
Vergi Usul Kanunu’nun 179 ve 180’inci maddeleri, iş hacmindeki artış veya azalışa bağlı olarak sınıf değiştirme kurallarını düzenler:
- İş hacmi büyüdüğünde, işletmeden bilançoya ne zaman geçileceği,
- İş hacmi küçüldüğünde, bilançodan işletmeye ne zaman dönülebileceği bu maddelerde açıklanır.
Yukarı çıkış – işletmeden bilançoya (VUK 180)
- Bir hesap döneminde iş hacmi, ilgili haddi yüzde 20’den fazla aşarsa izleyen yıldan itibaren bilanço esasına geçmek zorunludur.
- İki hesap döneminde üst üste, iş hacmi hadlere göre yüzde 0–20 arasında bir fazlalık gösterirse bu durumun gerçekleştiği ikinci yılı izleyen yıldan itibaren bilanço esasına geçmek zorunludur.
Aşağı iniş – bilançodan işletmeye (VUK 179)
- Bir hesap döneminde iş hacmi, ilgili haddin yüzde 20’den fazla altında kalırsa (yani had ×0,80’in altı) izleyen yıldan itibaren işletme hesabına geçme hakkı doğar. Bu bir zorunluluk değil, tercihtir.
- Üç hesap döneminde üst üste, iş hacmi hadlere göre yüzde 0–20 arasında bir düşüklük gösterirse bu durumun gerçekleştiği üçüncü yılı izleyen yıldan itibaren yine işletme hesabına geçme hakkı doğar.
Buradaki temel kavram iş hacmidir. Hangi rakamın iş hacmi sayılacağı, mükellefin türüne göre değişir:
- Sadece mal ticareti yapanlar için alış ve satış,
- Sadece hizmet işi yapanlar için gayrisafi iş hasılatı,
- Hem mal hem hizmet yapanlar için 5 × GİH + satış toplamı dikkate alınır.
Son 1 yıl – son 2 yıl – son 3 yıl kuralı basit anlatım
VUK 179 ve 180’in mantığı yukarıda özetledik. Karışan yer; tek yıl mı, iki yıl mı, üç yıl mı bakacağız sorusu. Bunu basit bir ezberle toparlayalım.
Yukarı çıkışta kural: 1 yılda sert artış da bilançoya geçiş, 2 yılda hafif artış da yine bilançoya geçiş.
Aşağı inişte kural: 1 yılda sert düşüş geçebilirsin, 3 yılda hafif düşüş yine geçebilirsin.
Alış haddi üzerinden giderek bunu örneklendirelim. 2026 için tahmini alış haddini 2.500.000 TL kabul edeceğim.
İşletmeden bilançoya geçiş yukarı çıkış da;
Tek yılda sert artış:
- 2025 yılı alış toplamın: 3.200.000 TL
- Had: 2.500.000 TL
- 3.200.000 TL, 2.500.000 TL’den en az %20 fazla (2.500.000 × 1,20 = 3.000.000 TL).
Bu durumda 2026’dan itibaren bilanço esasına geçmek zorundasın.
İki yılda kademeli artış:
Bu sefer tek seferde büyük bir artış yok ama iki yıl üst üste sınırı biraz aşıyorsun:
- 2024 alışın: 2.550.000 TL
- 2025 alışın: 2.650.000 TL
- Had: 2.500.000 TL
Her iki yılda da:
- Haddin biraz üstündesin,
- Ama 3.000.000 TL’nin altında kalıyorsun (yani orta karar bir artış var).
Kanuna göre; iki yıl üst üste böyle haddin üstünde, ama %20’den fazla olmayan bir fazlalık varsa, ikinci yılı takip eden yıldan itibaren bilanço zorundasın.
Akılda kalıcı söz: İki yıl üst üste haddin biraz üstündeysem yine bilançoya geçmeliyim.
Bilançodan işletmeye dönüş aşağı iniş de;
Burada da yine iki ihtimal var:
Tek yılda sert düşüş (1 yılda ciddi küçülme)
- 2025 yılı alış toplamın: 1.800.000 TL
- Had: 2.500.000 TL
- 2.500.000 TL’nin %80’i: 2.000.000 TL
Yani sen 1.800.000 TL ile sınırın epey altına düşmüşsün (2.000.000 TL’nin de altında). Bu durumda 2026’dan itibaren işletme hesabına geçme hakkın var. Ama zorunlu değilsin, istersen bilançoda kalabilirsin.
Akılda kalıcı söz: Bir yıl sınırın çok altına düşersem ertesi yıl istersem işletmeye dönerim.
Üç yılda kademeli düşüş (3 yıl üst üste hafif küçülme) Bu sefer işler yavaş yavaş küçülüyor:
- 2023 alış: 2.350.000 TL
- 2024 alış: 2.200.000 TL
- 2025 alış: 2.150.000 TL
- Had: 2.500.000 TL
- Alt sınır: 2.000.000 TL (haddin %80’i)
Üç yılda da: 2.500.000 TL’nin altındasın, ama 2.000.000 TL’nin üzerindesin hafif düşüş bölgesi.
Kanuna göre; üç yıl üst üste böyle haddin biraz altında kalırsan, üçüncü yılı izleyen yıldan itibaren işletme defterine dönebilme hakkın doğuyor. Bu örnekte 2026’dan itibaren işletmeye geçebilirsin (yine tercih senin).
Akılda kalıcı söz: Üç yıl üst üste sınırın biraz altındaysam istersem işletmeye dönerim.
Alış ve Satış Ayrı Ayrı Önemli
Bu grupta iki ayrı eşik vardır. Yıllık alış için bir sınır, yıllık satış için ayrı bir sınır. Maddede alış veya satış ifadesinin kullanılmış olması önemlidir. Yani:
- Yıllık alışın haddi aşması tek başına dikkate alınır,
- Yıllık satışın haddi aşması da tek başına dikkate alınır,
- İkisinin aynı anda aşılması gibi ilave bir şart yoktur.
Yukarı çıkışta ve aşağı inişte, önceki bölümde özetlenen yüzde 20’lik belirgin hareket ve yüzde 0–20’lik kademeli hareket bantları, bu alış ve satış rakamları üzerinden uygulanır. Uygulamada sağlıklı bir analiz için, son 3–4 yılın alış ve satış tutarlarını yıllara göre yazıp, ilgili yılın hadleriyle yan yana görmek faydalıdır.
Sadece Hizmet İşletmelerinde İş Hacmi
Bu grupta alış ve satış hadlerinden bağımsız olarak, yıllık gayrisafi iş hasılatı esas alınır.
2025 için bu sınır 990.000 TL’dir. Yeniden değerleme oranı dikkate alındığında, 2026 için yaklaşık 1.240.000 TL civarında bir sınır öngörülebilir.
Burada da aynı mantık geçerlidir:
- Bir yılda GİH, ilgili haddi yüzde 20’den fazla aşarsa ertesi yıl bilanço zorunluluğu,
- İki yıl üst üste GİH, hadlere göre yüzde 0–20 aralığında fazlalık gösterirse ikinci yılı izleyen yıl bilanço zorunluluğu,
- Bir yılda GİH, haddin yüzde 80’inin altına düşerse ertesi yıl işletme hesabına geçme hakkı,
- Üç yıl üst üste GİH, hadlerin biraz altında kalırsa (yüzde 0–20 arası) üçüncü yılı izleyen yıl yine işletme hesabına geçme hakkı doğar.
Mal ve hizmet satışını yapan karma işletmeler
Günümüzde pek çok işletme hem mal satmakta hem de hizmet sunmaktadır:
- Oto servisleri (işçilik ve yedek parça satışı),
- Pastaneler (üretim, perakende satış, salon hizmeti),
- E-ticaret yanında danışmanlık veya lojistik hizmeti veren firmalar gibi.
Bu işletmeler için VUK 177/3, iş hacmini ayrı bir formülle tanımlar: İş hacmi = yıllık iş hasılatının 5 katı + yıllık satış tutarı
İş hasılatı, hizmet gelirini (işçilik, danışmanlık, kiralama, komisyon, taşıma vb.) ifade eder, Satış tutarı ise mal satışını (emtia, ürün, yedek parça vb.) ifade eder.
Karma işletmeler için izlenen yol özetle şöyledir: Her yıl için hizmet geliri ve mal satış tutarları belirlenir. İş hacmi, 5 × hizmet geliri + mal satış tutarı formülüyle hesaplanır. VUK 179 ve 180’deki bir yıl, iki yıl ve üç yıl kuralları bu tek iş hacmi rakamı üzerinden uygulanır.
Bu yaklaşım, karma iş yapan işletmelerin hem mal hem hizmet tarafını birlikte değerlendirerek daha gerçekçi bir büyüklük ortaya koyar.
Mali İdarenin Mal, Hizmet ve Karma Ayrımına Bakışı
Kanun metinlerinde NACE kodu doğrudan yer almaz. VUK, genel çerçevede:
- Mal alım satımı yapanları VUK 177/1 kapsamında,
- Bunun dışındaki işleri yapanları VUK 177/2 kapsamında,
- Her iki faaliyeti birlikte yapanları VUK 177/3 kapsamında değerlendirir.
Uygulamada ayrım yapılırken genellikle:
- Fatura içerikleri (mal teslimi mi, hizmet sunumu mu),
- Muhasebe kayıtları (600 hesap alt kırılımları, stok hesapları, hizmet gelirleri),
- Faaliyetin mahiyeti (lokanta, pastane, oto servis gibi karma örnekler) hep birlikte ele alınmaktadır.
NACE kodu ise risk analizi, sektörel sınıflandırma gibi alanlarda önemli bir araçtır. Ancak sınıf değiştirme hadleri yorumlanırken, fiilî faaliyetin ve kayıtların da birlikte değerlendirilmesi, hem mükellef hem meslek mensubu açısından daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır.
Defter Hadleri ve E-Belge Hadlerini Birlikte Okumak
Yıl sonu itibarıyla aslında iki ayrı tabloyu birlikte değerlendirmek gerekir:
- Defter hadleri ve sınıf değiştirme VUK 176–181, 2025 yılı için 577 Sıra No.lu Tebliğ’de belirlenen hadler.
- E-fatura, e-arşiv ve e-defter hadleri 509 Sıra No.lu Tebliğ ve değişiklikleri, Gelir İdaresi Başkanlığının ciro limitleri ve geçiş takvimine ilişkin açıklamaları.
Her iki tabloda da brüt satış hasılatı, satışlar ile gayrisafi iş hasılatı toplamı gibi benzer kavramlar kullanıldığı için, yıl sonu planlamasında hem defter türü (bilanço/işletme) hem de e-belge türü (kağıt fatura/e-fatura, kağıt defter/e-defter) aynı veri seti üzerinden birlikte değerlendirilirse, ileride ortaya çıkabilecek tereddüt ve risklerin önemli ölçüde azaltılması mümkün olabilir.
KAYNAKÇA
- 213 sayılı Vergi Usul Kanunu
- Madde 176–181: Tüccar sınıfları, defter hadleri, sınıf değiştirme.
- Mükerrer 298: Yeniden değerleme oranı.
- VUK Genel Tebliği (Sıra No: 577) – 2025 defter tutma hadleri.
- VUK Genel Tebliği (Sıra No: 585) – 2025 yılı yeniden değerleme oranı (yüzde 25,49).
- VUK Genel Tebliği (Sıra No: 509) ve değişiklikleri – e-fatura, e-arşiv, e-defter, ciro ve sektör limitleri.
