T.C.
Danıştay
İdari Dava Daireleri Kurulu
Esas No: 2024/2809
Karar No: 2025/539
TEMYİZ EDENLER : 1-(DAVACI): Yemek Kartı Hizmetleri Derneği
VEKİLİ : Av. Nursel Karaaslan
UETS Kodu: 16096-90651-43734 (E-Tebligat)
2-(DAVALI) : Sosyal Güvenlik Kurumu
UETS Kodu: 35773-73770-62988 (E-Tebligat)
VEKİLİ : Av. Elif Görgü
İSTEMİN KONUSU : Danıştay Onuncu Dairesinin 08/05/2024 tarih ve E:2023/170, K:2024/1853 sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.
YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: 12/05/2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği‘nin, 11/11/2022 tarih ve 32010 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik’in 1. maddesi ile değiştirilen 97. maddesinin 7. fıkrasının (a) bendi ve bu düzenlemeye dayanılarak Sosyal Güvenlik Kurumu Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 02/12/2022 tarih ve 2022/22 sayılı, “Yemek Bedeli” konulu Genelge’nin 2.1.2 ve 2.1.4. maddelerinin iptali istenilmiştir.
Daire kararının özeti: Danıştay Onuncu Dairesinin 08/05/2024 tarih ve E:2023/170, K:2024/1853 sayılı kararıyla;
Davalı idarenin usule ilişkin itirazları yerinde görülmemiş,
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu‘nun, dava konusu düzenlemelerin yayımlandığı tarihte yürürlükte bulunan haliyle “Sigortalı sayılanlar” başlıklı 4. maddesi, “Prime esas kazançlar” başlıklı 80. maddesinin 1. ve son fıkrası, “Yönetmelikler” başlıklı 107. maddesi, 12/05/2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları” başlıklı 97. maddesinin 7. fıkrası, Sosyal Güvenlik Kurumu Sigorta Primleri Genel Müdürlüğünün 02/12/2022 tarih ve 2022/2 sayılı, “Yemel Bedeli” konulu Genelgesi’nin “2.1.2” ve “2.1.4” alt başlıklı maddelerine yer verilerek,
Uyuşmazlığın, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olanlara işveren tarafından yapılan ayni ve nakdi yemek yardımlarının, sigorta primine esas kazanca dahil edilip edilmeyeceğine ilişkin olduğu,
5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinden de görüleceği üzere; 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olan, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlara işveren tarafından yapılan ayni yardımların bütünüyle prime esas kazançtan hariç tutulurken, nakden yapılan yemek yardımlarının yalnızca davalı Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek kısmının (Kurum Yönetim Kurulunun 17/11/2022 tarih ve 2022/323 sayılı kararıyla günlük brüt asgari ücretin % 23,65’i) sigorta priminden istisna tutulduğu,
Dolayısıyla, ayni yardım kavramının tanımının, uyuşmazlığın çözümü bakımından önem arz ettiği,
Doktrinde ve Yargıtay kararlarında belirtildiği üzere, “ayni yardım”, sosyal veya kişisel bir ihtiyacın karşılanması için yapılmakta olup, işçinin işverene sunduğu emeğin karşılığı olan ücret ya da sair yan ödemeler kapsamında yer almayan sosyal amaçlı ödemeler olduğu, bu nedenle, işçi tarafından ayni yardımın, verilme amacı dışında, nakit ya da nakit yerine geçmek üzere bir ödeme aracı olarak kullanılamaması, bu koşulları sağlamayan yardımların “nakdi yardım veya ödeme” kapsamında değerlendirilmesi gerektiği,
Buna göre, yalnızca “ayni ya da nakdi yapılmış olması” ayrımını esas alarak yemek yardımını prime esas kazanç bakımından farklı sonuçlara tabi tutan 5510 sayılı Kanun hükmünün, yapılan açıklamalarla birlikte değerlendirilmesinden; yardımın ayni ya da nakdi olarak tespitinde işçi-işveren ilişkisinin esas alınması gerektiği, bir başka ifadeyle işverenin yemek yardımını işçiye fiilen “yemek vermek” şeklinde sunması halinde, yemeğin işyeri ve müştemilatı içinde ya da dışında verilmesi fark etmeksizin yardımın “ayni yardım” kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, işverenin söz konusu yemek bedelini 3. kişilere nakden ödemesinin de bu durumu değiştirmeyeceği, zira 3. kişilere yapılan ödemenin işçi tarafından başka amaçlarla kullanmasının mümkün olmadığı, bu nedenle işçinin işverene sunduğu emeğin karşılığı olan ücret ya da sair yan ödemeler kapsamında değerlendirilemeyeceği, aynı şekilde işverenin yemek yardımını işçiye yalnızca yemek bedelini ödemede kullanılmak üzere “yemek kartı/çeki/kuponu gibi araçlarla ödemesi” halinde de, işçinin söz konusu ödeme aracını nakit ya da nakit yerine geçecek şekilde başka amaçlarla kullanmasının mümkün olmaması nedeniyle ayni yardımın söz konusu olacağı, bununla birlikte işverenin yemek yardımını işçiye “nakit ya da yemek bedeli ödeme dışında da kullanılabilecek yemek kartı/çeki/kuponu gibi araçlarla ödemesi” halinde ayni yardımdan bahsedilemeyeceği ve bu halde yapılan nakdi ödemenin yalnızca davalı Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek kısmının (Kurum Yönetim Kurulunun 17/11/2022 tarih ve 2022/323 sayılı kararıyla günlük brüt asgari ücretin % 23,65’inin) prime esas kazanca tabi tutulmayacağı, bu tutarı aşan kısmının sigorta primine tabi olduğu sonucuna varıldığı,
Oysa, dava konusu Yönetmelik kuralı ile Genelge maddelerinde, belirlenen yasal ayrımlar dikkate alınmaksızın; ayni yemek yardımları, salt işyeri veya müştemilatı dışında verilmesi nedeniyle ayni yardım olarak kabul edilmediği, aynı şekilde işçilere ayni yardım olarak sunulan yemekler karşılığı 3. kişilere nakden ödeme yapılması nedeniyle ayni yardım niteliğinin değiştiğinin varsayıldığı, ayrıca Genelge’nin 2.1.5.1 maddesinde; Genelge’de geçen yemek kartı/çeki/kuponu ibarelerinden “yalnızca yemek bedellerini ödeme aracı olarak kullanılanların” kastedildiği açıkça belirtilmesine rağmen, sigortalılara, bu şekilde yapılan ödemelerin de ayni yardım değil nakdi yardım/ödeme olarak kabul edildiği ve söz konusu yardımların hepsinin Kurumca belirlenen tutarı aşan kısmının prime esas kazanca dahil edildiği,
Daha açık bir şekilde ve maddeler halinde ifade etmek gerekirse;
İşverenin sigortalıya işyeri veya müştemilatında kendi imkanlarıyla (kendi aldığı malzemelerle kendi mutfağında yemek yapması suretiyle) yemek vermesi veya işverenin sigortalıya işyeri veya müştemilatında ve fakat 3. kişiden (yemek firmaları vb.) hizmet alımı suretiyle yemek vermesi halinde, söz konusu yemek yardımlarının “ayni yardım” kapsamında değerlendirileceği ve prime esas kazanca dahil edilmeyeceği, dava konusu Yönetmelik kuralının da bu yönde olduğu, ayrıca aynı hususlar Genelge’nin 2.1.1 maddesinde düzenlenmiş olup, dava konusu edilmediği, dolayısıyla taraflar arasında bu konuda ihtilaf bulunmadığı,
İşverenin sigortalıya işyeri veya müştemilatı dışında, 3. kişilere ait restoran ve bunun gibi yerlerde yemek vermesi ve söz konusu yemek bedelini 3. kişilere nakden ödemesi halinde, söz konusu yemek yardımının “ayni yardım” kapsamında değerlendirilmesi ve prime esas kazanca dahil edilmemesi gerektiği, zira 5510 sayılı Kanun’un 80/1-b hükmünde, yardımın ayni verilmesinin, prime esas kazançtan muaf tutulması için yeterli görüldüğü ve yemeğin verileceği yer bakımından mekansal bir ayrıma (işyeri veya müştemilatı içi ya da dışı ayrımına) gidilmediği, her ne kadar, bu halde işveren tarafından yemek bedelinin 3. kişilere nakden ödenmesi söz konusu ise de, yardımın ayni olup olmadığının tespitinde işveren ile 3. kişi arasındaki ilişkinin değil, işveren ile yardımın yapıldığı işçi arasındaki ilişkinin esas alınmasının zorunlu olduğu, esasen, 3. kişilere yapılan bu ödeme, işçi tarafından başka amaçlarla kullanılamayacağından, işçinin işverene sunduğu emeğin karşılığı olan ücret ya da sair yan ödemeler kapsamında değerlendirilemeyeceği, bu nedenle de prime esas kazanca dahil edilemeyecek bir sosyal yardım niteliğinde kalacağı,
Dava konusu Yönetmelik kuralı ile Genelge’nin dava konusu 2.1.2 maddesinde, işverence sigortalılara işyeri ve müştemilatı dışındaki yerlerde verilecek ve bedeli 3. kişilere ödenecek yemekler için yapılan ödemenin, Kurumca belirlenen tutarı aşan kısmının prime esas kazanca tabi olacağı düzenlenmek suretiyle, esasen “ayni yardım” kapsamında yer alan söz konusu yemek yardımının bir kısmının Kanun’a aykırı olarak prime esas kazanca dahil edildiği görüldüğünden, anılan kapsamdaki ayni yemek yardımlarını, nakdi yardım olarak niteleyen dava konusu Yönetmelik kuralı ile Genelge’nin dava konusu 2.1.2 maddesinde hukuka uyarlık bulunmadığı,
İşverenin, sigortalıya işyeri veya müştemilatı dışında, 3. kişilere ait restoran ve bunun gibi yerlerde yemek vermesi ve söz konusu yemek bedelini sigortalıya yemek kartı/çeki/kuponu gibi araçlarla ödemesi halinde, ikili bir ayrıma gitmek gerektiği,
Buna göre, yemek kartı/çeki/kuponunun, yemek bedelinin ödenmesi dışında hiçbir mecrada ve -nakit ya da nakit yerine geçecek şekilde- başka hiçbir amaçla kullanılamaması halinde, bahse konu yemek yardımının sosyal yardım niteliğini koruması ve işçiye emeği karşılığı verilen ücret ya da yan ödemeler vasfını taşımaması nedeniyle “ayni yardım” kapsamında değerlendirilerek yemek kartı/çeki/kuponuna yüklenen tutarın prime esas kazanca dahil edilmemesi gerekeceği,
Ancak yemek kartı/çeki/kuponunun, yemek bedelinin ödenmesi dışında başka mecralarda ve yemek bedeli ödeme dışında -nakit ya da nakit yerine geçecek şekilde-başka amaçlarla kullanılması halinde, bahse konu yemek yardımının “nakdi yardım” kapsamında değerlendirilmesi ve davalı Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek kısmının, prime esas kazanca tabi tutulmaması, bu tutarı aşan kısmının ise sigorta primine tâbi olması gerekeceği,
Dava konusu Yönetmelik kuralında, işverenin sigortalıya işyeri veya müştemilatında yemek vermeyip 3. kişilere ait restoran ve bunun gibi yerlerde yemek vermesi halinde, bu yemek bedeli için sigortalıya yemek kartı/çeki/kuponu ile yapılan ödemenin nitelik ve koşulları bakımından herhangi bir ayrıma gidilmediği, böylelikle başka bir mecrada ve yemek bedeli ödeme dışında başka bir amaçla kullanılmayan yemek kartı/çeki/kuponu aracılığıyla sigortalıya yapılan yemek yardımının, ayni yardım niteliğini koruduğu göz ardı edilerek nakdi yardım kapsamına alındığı, dolayısıyla söz konusu yardımın tamamının prime esas kazançtan istisna tutulması gerekirken yalnızca davalı Kurumca belirlenen tutar kadarlık kısmının prime esas kazançtan muaf tutulduğu,
2022/22 sayılı Genelge’nin dava konusu 2.1.4 maddesine gelince; Genelge’nin 2.1.5.1 maddesiyle yemek kartı/çeki/kuponuna yüklenen bedellerin sigorta priminden istisna olması için yalnızca yemek bedeli ödemesi amacıyla kullanılması gerektiği açıkça düzenlenmiş olmasına, dolayısıyla dava konusu 2.1.4 maddesinde işverence sigortalıya işyeri veya müştemilatı dışında 3. kişilere ait restoran ve bunun gibi yerlerde verilen yemeklerin bedellerinin yüklendiği yemek kartı/çeki/kuponunun yalnızca yemek bedeli ödemede kullanılacağı kabul edilmiş olmasına rağmen, anılan şekilde yapılan yemek bedeli ödemesinin ayni yardım kapsamında ele alınması gerekirken nakdi yardım olarak değerlendirildiği ve bu ödemenin davalı Kurumca belirlenen tutarı aşan kısmının prime esas kazanca dahil edildiğinden, anılan kapsamdaki ayni yemek yardımlarını nakdi yardım olarak niteleyen dava konusu Yönetmelik kuralı ile Genelge’nin dava konusu 2.1.4 maddesinde de hukuka uyarlık görülmediği,
Sonuç itibarıyla, Kanun’a aykırı ayrımlara gidilmek suretiyle kurallar getirildiği açık olan dava konusu düzenlemelerde normlar hiyerarşisine ve hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle,
dava konusu düzenlemelerin iptaline karar verilmiştir.
Tamamı İçin Tıklayınız
