Engin GÜL
SMMM
[email protected]
Bankaların enflasyon düzeltmesi dışında tutulması, kamuoyunda ağırlıklı olarak vergi gelirlerinde kayba yol açtığı gerekçesiyle eleştirilmektedir. Ancak ekonomi yönetiminin bankalar üzerinden başlattığı vefa hakkı mekanizması dikkate alındığında, bu tercihin finans kuruluşlarına borçlu olan şirketleri korumaya yönelik sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır.
Diğer bir ifadeyle; düşük amortisman oranları nedeniyle taşınmazlar üzerinden oluşan enflasyon düzeltme kârı, bankaların enflasyon düzeltmesi dışında bırakılması ve vefa hakkı uygulamasının birlikte kullanılması suretiyle fiilen bertaraf edilmiştir.
Uygulamanın bu yönü bugüne kadar kamuoyunda yeterince tartışılmamıştır.
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, bilançoların reel hale getirilmesi amacıyla ihdas edilmiş teknik bir düzenleme olmakla birlikte; özellikle taşınmaz karşılığı finans kuruluşlarına borcu bulunan, taşınmaz ağırlıklı bilanço yapısına sahip şirketler açısından ciddi vergisel sonuçlar doğurmaktadır. Bu sonuçların başında ise, düşük amortisman oranları nedeniyle taşınmazlar üzerinde ortaya çıkan enflasyon kârı gelmektedir.
Bankaların enflasyon düzeltmesi dışında tutulması ise çoğunlukla vergi gelirleri yönüyle ele alınmış; ancak bu durumun şirketler tarafından nasıl ve hangi alanlarda kullanıldığı üzerinde yeterince durulmamıştır. Oysa bankalara tanınan bu muafiyet, vefa hakkı uygulaması yoluyla, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan şirketler lehine fiilen kullanılmıştır.
Taşınmazlarda Enflasyon Kârının Ortaya Çıkışı
Şirket aktiflerinde yer alan taşınmazların amortisman oranları, ekonomik ömürleriyle karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Bu durum, taşınmazların defter değerlerinin uzun yıllar yüksek kalmasına neden olmaktadır.
Yüksek enflasyon ortamında enflasyon düzeltmesi uygulandığında;
- Taşınmazların düzeltilmiş değeri önemli ölçüde artmakta,
- Amortisman yoluyla telafi edilemeyen bu artış,
- Şirket bilançolarında enflasyon kârı olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu kâr, nakit yaratmayan; ancak vergisel sonuç doğuran bir unsur haline gelmektedir. Özellikle taşınmaz ağırlıklı şirketlerde, enflasyon düzeltmesi kaynaklı bu kâr kalemi ciddi bir vergi baskısı oluşturmaktadır.
Bankaların Enflasyon Düzeltmesi Dışında Tutulması ve Yeni Bir Alan Açılması
Bankaların enflasyon düzeltmesi zorunluluğu dışında bırakılması, bankacılık bilançolarını enflasyon kaynaklı vergisel sonuçlardan arındırmıştır. Bu durum bankalar açısından bilanço istikrarı sağlarken, reel sektör açısından da yeni bir uygulama alanı oluşturmuştur.
Şirketler, aktiflerinde yer alan ve enflasyon düzeltmesi nedeniyle sürekli enflasyon kârı üreten taşınmazların, enflasyon düzeltmesi yapılmayan bilançolara taşınması halinde bu vergisel baskının ortadan kalkacağını fark etmişlerdir.
Bu noktada devreye vefa hakkı uygulaması girmiştir.
Vefa Hakkı Yoluyla Finansal Borçlardan ve Enflasyon Düzeltmesinden Kurtulma
Vefa hakkı kapsamında şirketler;
- Aktiflerinde yer alan taşınmazları bankalara satmakta,
- Mülkiyet bankaya geçerken,
- Bankalara olan kredi borcu, varlığın geri alım hakkının geldiği tarihe kadar tamamen kapatılmakta; varlığın geri alınmaması halinde ise taşınmaz bankada kalmak suretiyle borç yükünden tamamen kurtulunmaktadır,
- Kullanım ve gelir hakkını ise ellerinde tutmaya devam etmektedir.
Bu işlemler sonucunda taşınmaz;
- Ekonomik olarak şirket faaliyetinde kalmakta,
- Ancak muhasebe ve mülkiyet açısından bankanın bilançosuna geçmektedir.
Kritik nokta şudur:
Bankalar enflasyon düzeltmesi yapmadıkları için, bu taşınmazlara artık enflasyon düzeltmesi uygulanmamaktadır.
Böylece şirketin aktifinde kaldığı sürece her dönem enflasyon kârı üretecek olan taşınmaz, enflasyon düzeltmesi yapılmayan bir bilanço içine taşınarak bu vergisel sonuçtan kurtulmaktadır.
Ortaya Çıkan Sonuç
Bu süreçte fiilen;
- Şirket, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olduğu bir varlıktan kurtulmakta,
- Taşınmaz, bankanın bilançosuna geçerek enflasyon düzeltmesi kapsamı dışına çıkmakta,
- Enflasyon düzeltmesiyle vergilendirilmesi hedeflenen değer, sistem içinde kalmakla birlikte vergisel etki alanı dışına alınmaktadır.
Bu durum, bankalara tanınan enflasyon düzeltmesi muafiyetinin, vefa hakkı yoluyla şirketler tarafından kendi lehlerine kullanılması sonucunu doğurmuştur.
Değerlendirme
Burada söz konusu olan husus;
- Mevzuata aykırı bir işlem,
- Açık bir vergi istisnası,
- Ya da hukuka aykırı bir kaçınma yöntemi değildir.
Ancak uygulamanın ortaya çıkardığı sonuçlar itibarıyla, enflasyon düzeltmesinin amaç ve etkilerinin yeniden değerlendirilmesini gerekli kıldığı açıktır.
