İnşaat Sektöründe Vergi Kayıp ve Kaçağına Yol Açan Faktörlerin Analizi: Denetim Kriterleri ve Risk Değerlendirmesi – Yüksel ŞARLAKKAYA, YMM

Yüksel ŞARLAKKAYA
Yeminli Mali Müşavir
[email protected]

1. GİRİŞ

Ekonomik yapının lokomotifi konumunda olan inşaat sektörü, gerek üretim süreçlerinin karmaşıklığı gerekse yüksek işlem hacmi nedeniyle vergi denetimlerinde en riskli grupların başında gelmektedir. “Özel İnşaat (Yap-Sat)” ve “Yıllara Sari İnşaat ve Onarım İşleri (Taahhüt)” olmak üzere iki ana faaliyet kolunda değerlendirilen sektör; yapısı gereği vergi matrahının aşındırılmasına müsait olması nedeniyle vergi idaresinin denetim mekanizmalarını yoğunlaştırdığı bir alandır.

Maliye Bakanlığı tarafından yürütülen risk analizlerinde ve vergi incelemelerinde esas alınan kayıt dışı satışlar, randıman analizleri, maliyet manipülasyonları, dönemsellik ilkesi, tevkifat uygulamaları ve net alan hesaplamaları gibi temel kriterleri incelemektir. İrdelenen usulsüzlükler ve denetim metodolojisi, inşaat denetimlerinde sadece mali tabloların değil, fiziki üretim süreçleri ile belge akışının uyumunun da vergi güvenliği açısından hayati önem taşıdığını göstermektedir. Bu makale; bizzat yürüttüğümüz fiili denetim süreçleri ve analiz ettiğimiz vergi inceleme raporlarından elde edilen tecrübeler ışığında, mükelleflere vergisel risk yönetiminde rehberlik etmesi amacıyla hazırlanmıştır.

2. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE VERGİSEL RİSK ALANLARI VE DENETİM KRİTERLERİ

2.1. Kayıt Dışı Hasılat ve Kârlılık (Randıman) Analizi

Vergi incelemelerinde mükelleflerin beyan ettikleri kâr oranlarının sektör ortalamaları ve ticari teamüllerle uyumlu olup olmadığı öncelikli inceleme konularından birini oluşturmaktadır. Gayrimenkul sektöründe sıkça karşılaşılan “Düşük Bedelli Satış” uygulamasında, mükellefler satış işlemlerini tapu harcı matrahı üzerinden beyan etmekte, gerçek satış bedeli ile beyan edilen tutar arasındaki farkı ise kayıt dışı olarak tahsil etmektedir.

Vergi denetim elemanları bu tür durumları tespit etmek amacıyla “Randıman İncelemesi” yöntemini uygulamaktadır. Bu yöntemde bölgedeki benzer nitelikteki projelerin kârlılık oranları ve daire satış fiyatları karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Özellikle lüks konut projelerinde %3-5 gibi düşük kârlılık oranlarının beyan edilmesi, “hayatın olağan akışına aykırı” bir durum olarak değerlendirilmektedir. Denetim sürecinde gerçek satış bedellerinin ortaya çıkarılması için banka kredi kayıtları ve ödeme belgeleri, internet platformlarındaki satış ilanları ve fiyat bilgileri ile alıcılardan alınan beyanlar ve ifadeler çapraz kontrol edilmektedir. Bu çok yönlü kontrol mekanizması sayesinde beyan dışı kalan gelirler tespit edilebilmektedir.

2.2. Gelirin Ertelenmesi ve Dönemsellik İlkesi

Hasılatın doğduğu dönemin hatalı belirlenmesi, verginin sonraki yıllara ötelenmesi sonucunu doğurmaktadır. Kurumlar Vergisi ve KDV mevzuatı açısından teslim, iskan alınmasa dahi inşaatın fiilen bitmesi veya alıcının kullanımına sunulması ile gerçekleşmiş sayılmaktadır. Ancak uygulamada, inşaat bitmesine rağmen faturaların düzenlenmeyip maliyet hesaplarında bekletildiği sıklıkla görülmektedir. Bu riskli işlemin tespitinde vergi denetim elemanları, elektrik ve su abonelik tarihleri ile fiili kullanım tespitlerini çapraz kontrol ederek, hasılatın gerçek doğuş tarihini ortaya çıkarmaktadır.

2.3. Maliyet Unsurlarının Manipülasyonu

Vergi matrahını aşındırmanın bir diğer yolu, giderlerin fiili durumdan fazla gösterilmesi veya bloklara hatalı dağıtılmasıdır. Denetimlerde özellikle demir ve çimento sarfiyatı, statik projelere göre detaylı olarak analiz edilmektedir. Proje gerekliliğinin üzerinde, örneğin %150 oranında malzeme girişi tespit edildiğinde, bu durumun yumuşak zemin, zemin iyileştirme (fore kazık, jet grout) veya statik zorunluklardan kaynaklanıp kaynaklanmadığına bakılmaktadır. Şayet böyle bir teknik zorunluluk varsa, bu durumun şantiye şefi ve yapı denetim firması tarafından imzalı teknik rapor veya tutanakla kayıt altına alınması şarttır. Aksi takdirde, teknik izahı yapılamayan fazlalık faturaların “Sahte veya Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge (Naylon Fatura)” olarak değerlendirilme riski yüksektir. Ayrıca eşit metraja sahip bloklara yansıtılan maliyetlerin orantılı olması gerekmekte, bloklar arasındaki anormal maliyet dağılımları denetim elemanları tarafından eleştiri konusu yapılmaktadır.

2.4. Yıllara Sari İnşaat İşlerinde Özellikli Durumlar

Gelir Vergisi Kanunu‘nun 42. maddesi kapsamındaki yıllara sari inşaat işlerinde kâr veya zarar, işin tamamlandığı yıl beyan edilmektedir. Bu alandaki temel risk, işin mahiyetinin “Yap-Sat” veya “Taahhüt” ayrımında manipüle edilmesidir. Bir inşaat taahhüt işinin yıllara sari mahiyet kazanması, yani takvim yılını aşması durumunda, işin başlangıcında stopaj kesintisi yapılmamış olsa dahi, izleyen yılda ödenen ilk hakkedişten itibaren yapılan tüm ödemeler %5 oranında gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmalıdır. Ancak uygulamada, işin aslında yıllara sari hale gelmesine rağmen “Yap-Sat” gibi gösterilmesi veya hakedişlerin geçici vergi dönemlerinde parçalı beyan edilerek %5’lik tevkifat yükümlülüğünden ve vergi güvenliği mekanizmasından kaçınıldığı görülmektedir. Yıllara sari niteliğindeki bir işin geçici vergi dönemlerinde parçalı beyan edilmesi, bu stopaj yükümlülüğünden kaçınma amacı taşımaktadır.

2.5. KDV Oranları ve Net Alan Tartışması

Konut teslimlerinde KDV oranı (%1, %10, %20), konutun 150 m² net alan sınırına ve kentsel dönüşüm durumuna göre değişmektedir. Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği ve KDV Genel Uygulama Tebliği uyarınca net alan, bağımsız bölümün duvarları arasındaki temiz alandır; taşıyıcı unsurlar ve açık çıkma niteliğindeki balkonlar dahil edilmez. Ancak projede balkon görünen alanların cam balkon veya PVC ile kapatılarak odaya dahil edilmesi (ısıtma sistemi döşenmesi vb.), bu alanları net hesaba dahil etmekte ve KDV oranını değiştirebilmektedir.

2.6. Tevkifat Uygulaması (KDV ve Stopaj)

İnşaat sektöründe işgücü ve alt yüklenici kullanımı yoğun olup, alt yüklenicilerden alınan işgücü temin hizmetleri KDV tevkifatı kapsamında bulunmaktadır. Bu düzenleme, hizmeti sunan tarafın KDV’yi Hazine’ye intikal ettirmeme riskini minimize etmeyi amaçlamaktadır. Ancak uygulamada, tevkifat zorunluluğundan veya sınırlarından kaçınmak amacıyla aynı adreste yürütülen tek bir projenin birden fazla bağımsız iş gibi gösterilmesi veya işin yapay olarak safhalara ayrılarak fatura tutarlarının bölünmesi gibi yöntemlere başvurulduğu görülmektedir. Ana firmanın tevkifat uygulamadan ödemenin tamamını taşerona yapması veya söz konusu ayrıştırma yöntemleriyle tevkifattan kaçınması, KDV’nin ödenmemesi durumunda müteselsil sorumluluk doğurmakta ve muhatapları ağır vergi ziyaı cezaları ile karşı karşıya bırakmaktadır.

3. İNŞAAT ÜRETİM SÜRECİ VE BELGE AKIŞININ ENTEGRASYONU

Vergi incelemelerinde, inşaatın fiziki ilerleyişi ile fatura tarihleri arasındaki uyumsuzluklar temel eleştiri konusudur. Denetim metodolojisi, üretim sürecine paralel olarak şu kronolojik sırayı izler:

3.1. Zemin Aşaması: Hafriyat faturaları; döküm sahası fişleri, kamyon sefer sayıları ve zemin etüt raporları ile çapraz kontrole tabi tutulur. Projeyi aşan ve teknik raporla tevsik edilemeyen (örneğin %50 üzeri) hafriyat farkları sahte belge şüphesi doğurur.

3.2. Kaba İnşaat: Hazır beton faturaları ile transmikser irsaliyelerinin (tarih/saat) ve şantiye hakedişlerinin uyumu esastır. Demir tonajının statik projeyle örtüşmesi gerekir. Pazar günleri, mesai dışı kesilen faturalar ve lojistik açıdan imkansız sevkiyatlar reddedilir.

3.3. İnce İşçilik ve Belge Düzeni: Malzeme girişleri teknik üretim sırasına (Kaba inşaat → Duvar → Sıva → PVC/Boya) uygun olmalıdır. Fiyat sabitlemesi için erken alınan faturalarda, fiili teslim anında mutlaka şantiye bilgili sevk irsaliyesi düzenlenmelidir. İmalat bittikten sonra geriye dönük maliyet faturası kabul edilmemektedir.

4. SONUÇ VE ÖNERİLER

İnşaat sektöründe gerçekleştirilen risk analizleri; kayıt dışı satışlar, sahte belge kullanımı ve bloklar arası kâr transferlerinin en yüksek vergi riski oluşturan faktörler olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışma neticesinde ulaşılan en temel bulgu; vergi güvenliğinin yalnızca muhasebe kayıtlarının matematiksel doğruluğuyla değil, bu kayıtların şantiyedeki fiziki üretim süreçleri ve üçüncü taraf verileriyle (tapu, banka, yapı denetim) tam uyumuyla sağlanabileceğidir.

Gelişen teknolojik altyapı ve elektronik belge sistemleri, vergi idaresinin çapraz kontrol ve randıman analizi kabiliyetini maksimum seviyeye çıkarmıştır. Artık inşaatın fiziki ilerleyişi ile belge akışı arasındaki kronolojik tutarsızlıklar, denetimlerde en hızlı tespit edilen usulsüzlükler haline gelmiştir. Sektör ortalamalarından sapan karlılık oranları ise incelemeleri tetikleyen birincil unsurdur.

Bu çerçevede işletmeler için hayati strateji; kısa vadeli ve riskli vergi avantajları aramak yerine, muhasebe ile şantiye yönetimi arasında eş zamanlı bilgi akışını sağlayan proaktif bir iç kontrol sistemi kurmaktır. Norm dışı maliyetlerin teknik raporlarla belgelendiği ve vergisel uyumun bir kurum kültürü haline getirildiği bu yaklaşım, firmaları hem ağır vergi cezalarından hem de itibar kaybından koruyacak yegâne güvencedir.

KAYNAKÇA

— 193  sayılı Gelir Vergisi Kanunu

— 213 sayılı Vergi Usul Kanunu

— 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

— 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

— Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği

— Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği

FAQ – Sık Sorulan Sorular

İnşaat sektöründe vergi denetimlerinde en sık tespit edilen riskler nelerdir?

Kayıt dışı satışlar, randıman sapmaları, sahte belge kullanımı ve KDV oran hatalarıdır.

İnşaatta randıman incelemesi nasıl yapılır?

Bölgesel satış fiyatları, maliyet unsurları ve sektör kârlılık ortalamaları karşılaştırılır.

Yıllara sari inşaat işlerinde stopaj ne zaman başlar?

İş takvim yılını aştığı anda, izleyen yıl yapılan ilk hakedişten itibaren %5 stopaj uygulanır.

Uygulama ve Denetim Tecrübelerine Dayalı Analiz