Sahte ve Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge (SMİYB) Nedir?

Sahte ve Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge (SMİYB) Nedir?

Sahte ve Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge (SMİYB), Vergi Usul Kanunu’na göre gerçek bir işlemi yansıtmayan veya gerçek bir işlem bulunmakla birlikte içeriği itibarıyla gerçeğe aykırı olan belgeleri ifade eder. Bu tür belgeler, vergi matrahını azaltmak veya vergi yükümlülüklerinden kaçınmak amacıyla düzenlenir ve kullanılır.

1. Sahte Belge Nedir?

Sahte belge, gerçekte hiç gerçekleşmemiş bir işlem veya durum varmış gibi düzenlenen belgedir.

(i) Özellikleri:

• Gerçek bir mal teslimi veya hizmet ifası yoktur.
• Belge tamamen hayalî bir işlem üzerinden düzenlenmiştir.
• Çoğunlukla “naylon fatura” olarak adlandırılır.

Örnek:

• Hiç alınmayan bir mal veya hizmet için fatura düzenlenmesi.
• Faaliyeti olmayan bir firmadan hizmet alınmış gibi gösterilmesi.

2. Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Nedir?

Muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge, gerçek bir işlem bulunmasına rağmen, belgenin tutar, miktar, nitelik veya mahiyet bakımından gerçeği yansıtmadığı durumlardır.

(i) Özellikleri:

• Mal veya hizmet gerçekte vardır.
• Ancak bedel, miktar veya tür bilinçli olarak yanlış gösterilmiştir.

Örnek:

• 100.000 TL’lik hizmetin 300.000 TL olarak faturalandırılması.
• Düşük KDV oranlı mal satışı yapılmış gibi gösterilmesi.
• Gerçekte olmayan işçilik veya malzemenin faturaya eklenmesi.

3. SMİYB Kapsamında Değerlendirilen Belgeler

• Fatura
• Gider pusulası
• Serbest meslek makbuzu
• Müstahsil makbuzu
• Sevk irsaliyesi ve benzeri belgeler

4. Hukuki Dayanak

(i) Vergi Usul Kanunu (VUK)

• Madde 359: Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenleme ve kullanma suçları
• Madde 341 ve 344: Vergi ziyaı ve cezaları
• Madde 367: Kaçakçılık suçlarında savcılığa bildirim

5. SMİYB Kullanmanın Sonuçları

Vergisel Sonuçlar

• İndirilen KDV’nin reddi
• Gider yazılan tutarların kabul edilmemesi
• Vergi ziyaı cezası (1 kat veya 3 kat)
• Gecikme faizi ve gecikme zammı

Cezai Sonuçlar

• 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezası (VUK 359 kapsamında)
• Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusu

6. SMİYB Tespiti Nasıl Yapılır?

Vergi incelemelerinde aşağıdaki yöntemler kullanılır:

• Karşıt inceleme (karşı firmadan doğrulama)
• Banka kayıtları ve para akışı analizi
• Sevk irsaliyesi, taşıma, stok ve randıman analizleri
• Fiili tespitler (yerinde inceleme)
• Elektronik sistemler (e-Fatura, e-İrsaliye, BA-BS)

7. SMİYB’den Kaçınmak İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler

√ Gerçek mal ve hizmet karşılığı olmayan belgeyi kullanmamak
√ Tedarikçi firmaların fiili faaliyetini ve kapasitesini kontrol etmek
√ Sevk, teslim, hizmet ifası gibi işlemleri belgeyle tevsik etmek
√ Olağan dışı fiyat, miktar ve işlem hacimlerine karşı dikkatli olmak
√ Şüpheli durumlarda Yeminli Mali Müşavir / Mali Müşavir görüşü almak

Kısa Özet

Sahte belge, hiç gerçekleşmemiş bir işlemi;
Muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge ise gerçekleşmiş bir işlemi yanlış içerikle belgeleyen belgedir.
Her iki durumda da ağır vergi ve ceza yaptırımları söz konusudur.

Yargıtay’ın SMİYB Konusundaki Temel İlkeleri

1. Sahte Belge ile Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Ayrımı Zorunludur

Yargıtay’ın yerleşik görüşü:
Mahkeme, belgenin sahte mi yoksa muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı mı olduğunu açık ve gerekçeli biçimde ayırmak zorundadır.

(i) İlke:

“Belgenin sahte mi yoksa muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı mı olduğu somut delillerle belirlenmeden hüküm kurulamaz.”

⇒ Bu ayrım yapılmadan verilen mahkûmiyet kararları bozma sebebidir.

2. Gerçek Bir Ticari İlişki Varsa “Sahte Belge” Kabul Edilemez

Yargıtay’a göre;

• Mal veya hizmet fiilen mevcutsa
• Teslim veya ifa gerçekleşmişse

⇒ Belge sahte değil, şartları varsa muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı olabilir.

(i) İlke:

“Fiili bir ticari ilişkinin varlığı halinde belgenin sahte olduğundan söz edilemez.”

3. Sırf Karşı Firmanın “Sahteci” Olması Tek Başına Yeterli Değildir

Yargıtay, vergi incelemelerinde sık yapılan şu hataya açıkça karşıdır:

“Karşı firma sahteci → bu firmadan alınan tüm faturalar sahte”

(i) İlke:

“Karşı tarafın sahte belge düzenleyicisi olması, tek başına belgeyi kullanan açısından mahkûmiyet için yeterli değildir.”

⇒ Kullanıcının bilerek ve isteyerek sahte belge kullandığı ispatlanmalıdır.

4. Kast (Bilerek ve İsteyerek Kullanma) Açıkça Ortaya Konulmalıdır

SMİYB suçu kasten işlenebilen bir suçtur.

Yargıtay’a göre:

• Kullanıcının ticari tecrübesi
• İş hacmi
• Belge tutarları
• Ödeme şekilleri
• Piyasa fiyatlarıyla uyum

gibi unsurlar birlikte değerlendirilmeden kast varlığı kabul edilemez.

(i) İlke:

“Sanığın sahte belge kullandığını bildiğine dair her türlü şüpheden uzak, kesin ve inandırıcı delil bulunmalıdır.”

5. Sadece Vergi İnceleme Raporu Mahkûmiyet İçin Yeterli Değildir

Yargıtay, VİR (Vergi İnceleme Raporu)’nu tek başına mahkûmiyet için yeterli görmez.

(i) İlke:

“Vergi inceleme raporu, ceza yargılamasında takdiri delildir; mahkemece başka delillerle desteklenmelidir.”

⇒ Mahkeme;

• Tanık beyanı
• Karşıt inceleme
• Fiili tespit
• Banka hareketleri

gibi delilleri bizzat değerlendirmelidir.

6. Muhteviyatı Yanıltıcı Belgede “Gerçek Zarar” Analizi Yapılmalıdır

Yargıtay, muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgelerde;

• Gerçek mal/hizmet bedeli
• Faturadaki bedel
• Vergi matrahına etkisi

ayrı ayrı analiz edilmeden hüküm kurulmasını hukuka aykırı bulur.

(i) İlke:

“Gerçek işlem bedeli tespit edilmeden vergi ziyaı ve suç oluştuğu kabul edilemez.”

7. Hapis Cezası Son Çare Olmalıdır (Orantılılık İlkesi)

Özellikle kullanma fiillerinde Yargıtay:

• Suçun ağırlığı
• Vergi kaybının boyutu
• Sanığın kast derecesi

gibi unsurlara göre alt sınırdan ceza veya lehe hükümlerin değerlendirilmesini ister.

(i) İlke:

“Cezanın bireyselleştirilmesi ve orantılılık ilkesi gözetilmelidir.”

Uygulamada Çok Kritik Sonuç

⇒ Her SMİYB tespiti otomatik hapis cezası değildir.
⇒ Her naylon fatura iddiası sahte belge değildir.
⇒ Vergi incelemesi ≠ ceza mahkûmiyeti

Yargıtay, özellikle YMM raporları, fiili teslim belgeleri ve banka kayıtları ile desteklenen savunmaları güçlü delil olarak kabul etmektedir.

Kısa Yargıtay Özeti

Sahte belge: Hiç gerçekleşmeyen işlem
Muhteviyatı yanıltıcı belge: Gerçek işlem, yanlış içerik

Ayrım net yapılmalı, kast ispatlanmalı, yalnızca VİR’e dayanılmamalı, karşı firmanın durumu otomatik suç sayılmamalıdır.

Yargıtay Ceza Dairesi / Ceza Genel Kurulu Kararları

1. Yargıtay Ceza Dairesi 2017/12615 E., 2019/8385 K. – 26.11.2019

• Konu: Özel belgede sahtecilik
• Mahkemece düzenlenen ibra belgesinin içeriğinin niteliğinin sahtecilik suçunu oluşturmadığına hükmedilmiş; Yargıtay da yerel mahkeme kararını onamıştır.
• Bu kararda, belgenin içeriğinin hukuki sonucu etkileyip etkilemediği değerlendirilmiştir.

2. Yargıtay Ceza Dairesi 2024/1358 E., 2024/3898 K.

• Konu: Sahte fatura (VUK m.359) düzenleme / kullanma suçları
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının itirazı üzerine, VUK 359/b kapsamında “düzenleme” ve “kullanma” eylemlerinin seçimlik hareketler olması nedeniyle ayrı ayrı cezalandırılmasının yerinde olmadığına ilişkin değerlendirme yapılmıştır.
• Karar, sahte fatura düzenleme ve kullanma eylemlerine ilişkin ceza belirlenmesi usulü üzerine önemli bir içtihattır.

3. Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2020/143 E., 2020/418 K.

• Konu: VUK m.359’un uygulanması ve zincirleme suç analizi
• Kararda, aynı suçun farklı takvim yıllarında işlenmesinin zincirleme suç olarak değerlendirilmesi için suç işleme kararının varlığının aranacağı vurgulanmıştır.
• Bu içtihat, aynı sanığın farklı dönemlerde sahte belge düzenleme/kullanma eylemleri için cezanın nasıl tespit edileceğine yön vermektedir.

(i) NOTLAR (İçtihatların Önemi)

• Yargıtay kararları, genellikle sahte belge ile muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge ayrımının ayrı ayrı tespit edilmesi gerektiğini vurgular.
• VUK m.359’un sahte belge ve yanıltıcı belge hükümleri ayrı fıkralarda düzenlendiği için (a) ve (b) bentleri arasında nitelik farklılığı gözetilir.
• “Sahte belge düzenleme” ile “sahte belge kullanma” eylemleri seçimlik hareket sayıldığından, ayrı ayrı ceza verilmemesi gerektiğine ilişkin kararlar da vardır.

Özet İçtihat İlkeleri

(i) Uygulama İçin Pratik Notlar

√ VUK 359 kapsamında sahte ya da yanıltıcı belge suçlarında mahkemenin nitelendirmesi kararı büyük önem taşır (sahte / yanıltıcı ayrımı).

√ “Sahte belge düzenleme” ve “sahte belge kullanma” ayrı ayrı eylemler olarak cezalandırılamaz; bunlar seçimlik hareketlerdir.

√ Zincirleme suç analizlerinde sanığın eylem planı ve yıl dönemlerine göre değerlendirme yapılır.

• sahte belge ile yanıltıcı belge arasındaki fark

• vergi inceleme raporu ceza için yeterli mi

• yargıtay smiyb kararları

• sahte fatura kullanma hapis cezası

FAQ – Sık Sorulan Sorular

— SMİYB nedir?
— Sahte belge ile yanıltıcı belge arasındaki fark nedir?
— Vergi inceleme raporu tek başına hapis cezasına yeterli mi?
— Karşı firmanın sahteci olması otomatik suç mu?

Uygulama, Vergi İncelemeleri ve Yargıtay İçtihatları Işığında